یمن کانون تحول در شبه جزیره عربی

در twitter به اشتراک بگذارید
در whatsapp به اشتراک بگذارید
در telegram به اشتراک بگذارید
طی چند روز اخیر یمن به یکی از مهمترین کانون های خبرساز در منطقه تبدیل شده است. از عملیات آزاد سازی انصارالله در مارب تا احتمال قرار گرفتن این گروه در لیست تروریسم آمریکا، پیشنهاد منطقه حائل بین عربستان و یمن برای پایان دادن به جنگ و عزیمت رهبران اصلاح یمن از عربستان به ترکیه پس از تروریستی اعلام شدن اخوان المسلمین از سوی هیئت علمای ارشد سعودی.

این 4 رویداد مهم در کنار حملات موشکی به تاسیسات نفتی آرامکو که یکشنبه شب 22 نوامبر (2 آبان) صورت گرفت، نقش مهمی بر تحولات میدانی یمن و آرایش بازیگران و صف بندی های موجود و در حال شکل گیری دارد و می­تواند بر روندهای موجود و در حال تکمیل و فرآیندهای در حال وقوع تاثیرات مهمی بر جای بگذارد.

عملیات آزاد سازی مارب

اصلی ترین تحول میدانی در جبهه های فرسایشی درگیری در یمن، تسلط انصارالله بر پایگاه نظامی استراتژیک ماس به­عنوان آخرین و مهمترین خطوط دفاعی ائتلاف سعودی در مارب است که باعث شده تا این شهر در یک قدمی آزادی قرار گیرد و متعاقب این تحول، زمینه برای ایجاد شکاف‌ در ائتلاف سعودی نیز ایجاد شود. سقوط پایگاه ماس به منزله گشوده شدن راه برای آزادسازی شهر مارب و راه‌های دروازه شمال غربی به این شهر و انتقال درگیری‌ها به منطقه اسداس در شمال غرب این شهر و رسیدن به منطقه صمده در شمال مارب است.

در واقع اهمیت مارب برای انصارالله و ارتش یمن در دو متغیر بسیار مهم است: اول، مارب قلب اقتصادی یمن و دارای ذخائر نفت و گاز است و دوم مهمترین مرکز فعالیت حزب اخوانی الاصلاح به­عنوان متحد سنتی عربستان و دولت منصور هادی است. در واکنش به سقوط پایگاه استراتژیک ماس عبدالله صعتر از رهبران حزب اصلاح، قبائل مراد را مسئول این پیشروی نیروهای ارتش و کمیته‌های مردمی می‌داند. انصارالله ماه گذشته توانست با قبائل مراد درباره ضرورت پایان دادن به درگیری ها، مقابله با ائتلاف سعودی و آینده همکاری ها به توافق برسد. با تسلط نیروهای ارتش و کمیته‌های مردمی بر این شهر، دولت مستعفی صرفا مناطقی در استان تعز و بخشی از استان المهره و حضرموت را در کنترل خواهد داشت. باقی استان‌ها نیز در کنترل نسبی شبه‌نظامیان شورای انتقالی جنوب قرار دارد.

احتمال تروریستی اعلام کردن انصارالله

همزمان با این پیشروی­ها، مجله فارن پالیسی در گزارشی از احتمال تروریستی اعلام کردن گروه انصارالله توسط ترامپ خبر داده است. اقدامی که از دید منابع دیپلماتیک و تحلیلگران موجب ایجاد اخلال در کمک‌رسانی‌های بین‌المللی به یمن شده و تلاش‌های سازمان ملل برای برقراری صلح میان انصارالله و دولت مستعفی یمن را متوقف می کند.  فارن‌پالیسی نوشته: این تصمیم که ظاهراً به زودی محقق خواهد شد، برای مایک پامپئو که در سفر منطقه ای به سر می برد، نوعی پیروزی دیپلماتیک قلمداد خواهد شد. وزیرخارجه عربستان سعودی نیز از تصمیم واشنگتن برای تروریستی اعلام کردن جنبش انصارالله یمن استقبال کرده و گفته که این تصمیم خیلی مناسب خواهد بود. بنظر می رسد که یکی از موضوعاتی که به فرض صحت دیدار نتانیاهو، پمپئو و محمد بن سلمان در شهر نئوم مطرح شده باشد، فراهم کردن زمینه ها و آمادگی برای اعلام چنین وضعیتی است.

همزمان پایگاه اخبار خلیج[1] نیز در گزارشی با استقبال از اقدام احتمالی آمریکا نوشته است: «تلاش های بی سرانجام سازمان ملل نه تنها باعث نشده تا صلح در یمن محقق شود، بلکه اقدامات بیهوده آنها در اتلاف وقت، نیز منجر به نفوذ بیشتر ایران از طریق انصارالله شده است. در نتیجه اقدام ارزشمند آمریکا برای تروریستی اعلام کردن این گروه منجر به پایان یافتن جنگ و کمک به روند صلح خواهد شد.»

پیشنهاد منطقه حائل

دیگر رویداد مهمی که در طول هفته گذشته مطرح شد، طرح منطقه حائل بین عربستان و یمن برای رسیدن به توافق بود. خبرگزاری رویترز[2] در اینباره نوشته: یکی از شروطی که عربستان برای پایان جنگ به انصارالله مطرح کرده است ایجاد یک منطقه حائل مرزی بین یمن و عربستان است. هرچند این شرط چندان تازه نیست و از مدت ها قبل عربستان به فراخور تحولات آنرا مجددا مطرح می کند. رویترز به نقل از سه منبع نوشته است: عربستان سعودی در گفتگوهای سطح بالا به حوثی های یمن گفته است که اگر با یک منطقه حائل در مرزهای پادشاهی موافقت کنند، پیشنهاد سازمان ملل برای آتش بس سراسری را امضا می کند. این منابع گفتند ریاض خواستار اطمینان بیشتر امنیتی از سوی حوثی­ها از جمله در ارتباط با منطقه حائل در امتداد مرزهای شمالی یمن تا زمان تشکیل دولت انتقالی مورد حمایت سازمان ملل است. در عوض، سعودی نیز محاصره هوا و دریا را به عنوان بخشی از پیشنهاد سازمان ملل برای آتش بس اجرایی خواهد کرد.

طرح شدن این مسئله موجب واکنش شدید سیاستمداران و فعالان فضای مجازی یمنی شده است. محمدعلی الحوثی رئیس کمیته عالی انقلاب یمن این ادعا را ناشی از نفوذ برخی جریان­ها بر دفتر منطقه ای خبرگزاری رویترز در دوبی ارزیابی کرده است و توکل کرمان از چهره های اخوانی یمن تاکید کرده است این منطقه باید در خاک سعودی ایجاد شود و نه یمن.

عزیمت رهبران حزب اصلاح از عربستان به ترکیه

چهارمین اتفاق مهمی که در ارتباط با یمن رخ داد، خروج برخی از رهبران بلند پایه حزب اصلاح از عربستان بود. این خروج پس از تروریستی اعلام کردن جنبش اخوان المسلمین از سوی هیئت علمای ارشد سعودی و متعاقب آن تماس تلفنی ملک سلمان با رئیس جمهور ترکیه برای شرکت در نشست جی 20 صورت گرفته است. به گفته برخی منابع، یکی از محورهای تماس سلمان و اردوغان مجوز خروج چهره های اخوانی حزب اصلاح از عربستان به ترکیه بوده است که با موافقت پادشاه سعودی صورت گرفته است.

محمد الیدومی دبیرکل و از اصلی ترین شخصیت های نزدیک به عربستان در تشکیلات حزب اصلاح، عبدالمجید الزندانی از رهبران معنوی و یکی از شخصیت های معروف جهادگرایی و همچنین حمید الاحمر نماینده پارلمان و از چهره های اقتصادی اخوان یمن در بین این افراد هستند. پایگاه عربی 21 به نقل از منابع خبری، ورود الزندانی به شهر استانبول ترکیه را تأیید کرده و خاطرنشان کرده که این اقدام پس از آن صورت گرفت که مقامات سعودی تصمیم منع ممنوعیت سفر وی را که از سال 2017 برقرار بوده، لغو کردند. در پاییز 2014، الزندانی تحت تعقیب ایالات متحده آمریکا و پس از تصرف صنعا توسط حوثی­ها به ریاض فرار کرد. او یکی از اولین علمایی بود که از عملیات ائتلاف عربی در یمن که در تاریخ 26 مارس 2015 آغاز شد، حمایت کرد.

در اکتبر 2017، یک منبع نزدیک به عبدالمجید الزندانی فاش کرد که مقامات سعودی حرکت او را در داخل سرزمین های خود محدود کرده اند و مانع از سفر او به کشور دیگری شده­اند. در آن زمان اعتقاد عمومی بر این بود که وی قصد داشته به ترکیه برود و به پسرانش که در آنجا اقامت دارند، ملحق شود.

با توجه به اینکه عربستان در طول جنگ یمن با استفاده از حضور این افراد در خاک خود موفق به کنترل حزب اصلاح به عنوان یکی از نیروهای میدانی تاثیرگذار شده بود خروج این افراد از عربستان می­تواند تاثیرات مهمی در ادامه روند تحولات میدانی در یمن بر جای بگذارد. در همین خصوص محمد علی روزنامه نگار پیشکسوت یمنی معتقد است، وفاداری سعودی-اماراتی جایگزین تمام اتحادهای دیگر برای ریاض در یمن شده است. وی افزود: اختلافات بین امارات و اخوان در چندین کشور وجود دارد و پادشاهی عربستان سعودی این اقدام را انجام داده و به جهانیان اعلام کرده است که از ابوظبی در برابر اخوان حمایت می کند. علی خاطرنشان کرد که اقدام عربستان باعث می شود که جریان الاصلاح و حوثی­ها به یکدیگر نزدیک شوند.

در واقع آزمون عملی تصمیم علمای پادشاهی برای تعیین اخوان به عنوان یک گروه تروریستی، موضع ریاض در مورد حزب الاصلاح در یمن است. بخصوص که ریاض در دوران بایدن به راهی برای خروج از صحنه یمن نیاز دارد و این راه تنها با کنار گذاشتن فرمول به رسمیت شناختن الاصلاح به عنوان بخشی از یک خط، محقق می­شود. با توجه به اینکه جنوب یمن توسط شبه نظامیان تحت حمایت امارات متحده عربی کنترل می شود، و حوثی ها نیز شمال یمن را در کنترل دارند، شرط بندی بر اسب الاصلاح بی ارزش است.

چشم انداز

بنابراین مشخص است که ادراک عربستان از روندهای میدانی یمن در حال تغییر و به سمت امارات در حال چرخش است. بخصوص که بنظر می رسد در بحث فشار بر اخوان مواضع امارات عربی متحده و از آن مهمتر، فرصت سوزی های الاصلاح و همپیمانی آنها با منصور هادی در این چرخش عربستان بسیار تاثیرگذار بوده است. در واقع منصور هادی از زمان توافق ریاض در نوامبر 2019 نتوانست در تشکیل یک دولت ائتلافی موفق عمل کند و سهم خواهی های شورای انتقالی جنوب باعث شد تا عملا  بندهای سیاسی و بخصوص امنیتی این توافق اجرا نگردد. در این میان سایت عربی21، 24 نوامبر از جزئیات توافق جدید میان عبدربه منصور هادی و عربستان سعودی برای تشکیل دولت برآمده از توافقنامه ریاض خبر داد. بنظر می رسد این می تواند آخرین فرصت عربستان به هادی و الاصلاح همپیمان او برای سازماندهی و اعلام تشکیل دولت جدید باشد. بخصوص که الاصلاح و هادی در حال از دست دادن مارب بعنوان قلب و قطب اقتصادی یمن هستند و طبیعتا با آزادسازی کامل این استان و همزمان  افزایش حملات آفندی انصارالله برای فشار بر ریاض، زمینه برای چرخش بیشتر ریاض از هادی و الاصلاح فراهم شود. هرچند نباید الاصلاح را یک جریان یکدست و همگرا دید و عربستان همچنان از ظرفیت این گروه برای همکاری در مقابل انصارالله استفاده خواهد کرد.

در این میان توجه به دو متغیر دیگر نیز مهم است:

متغیر اول؛ تغییر دولت در آمریکاست. با نزدیک شدن به مراسم تحلیف ریاست جمهوری در آمریکا، زمان برای عربستان بیش از پیش در حال از دست رفتن است و طبیعتا با روی کار آمدن بایدن، عربستان در مخمصه بیشتری قرار خواهد گرفت. از این زاویه است که سعودی ها به سرعت به دنبال این هستند تا ترامپ در روزهای باقی مانده با قرار دادن انصارالله در لیست تروریسم، فضا را برای مشروع کردن اقدامات عربستان در جنگ یمن فراهم کند.

متغیر دوم؛ نقش متغیر ترکیه در بحث ارتباط با جریان الاصلاح هم مهم است و به میزانی که آنکارا قصد نزدیکی به این گروه را داشته باشد، طبیعتا زمینه برای فاصله گیری بیشتر عربستان از حزب الاصلاح را فراهم خواهد آورد. مقاله یاسین اوکتای مشاور اردوغان در روزنامه ینی شفق و انتقاد از رویکرد عربستان در قبال الاصلاح نشان می دهد که عزم آنکارا برای نفوذ در یمن و فشار بر عربستان در حال جدی­تر شدن است.

 

منابع پژوهش در دفتر پژوهشکده موجود است

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

آیا مطمئن هستید که می خواهید قفل این پست را باز کنید؟
باز کردن قفل باقی مانده : 0
آیا مطمئن هستید که می خواهید اشتراک را لغو کنید؟