سیاست خارجی جدید قرقیزستان در دوره جباروف
تنها ملاحظه جدی بیشکک مسائل کارکردی و خروج از بن‌بست اقتصادی و اجتماعی ناشی از ناآرامی‌ها و شیوع بیماری کرونا است. از این منظر، سیاست خارجی پویا و فعال نقطه مکمل سیاست‌گذاری‌های داخلی برای این کشور محسوب می‌شود. «سادیر جباروف» در ماه فوریه اولین گام جدی خود برای شکل‌دهی به سیاست خارجی جدید قرقیزستان را برداشت. سنگ‌بنای این مناسبات با محوریت مسکو آغاز شده و به جهت‌های متنوع دیگر در حال پیش‌روی است. با این حال حفظ اصول چندجانبه‌گرایی و رعایت موازنه در سیاست خارجی، نشان‌گر تحولات قابل توجهی در سیاست خارجی قرقیزستان خواهد بود.
1-روندهای اخیر
پس از تثبیت قدرت «سادیر جباروف» و شکل‌گیری رسمی دولت، وی گام‌های سیاست خارجی خود را با یک سفر دوره‌ای به اصلی‌ترین شرکا آغاز کرد. روسیه و شهر مسکو نخستین مقصد از سفرهای خارجی سادیر جباروف بود. پیش از این سفر نیز جباروف با انتشار مقاله‌ای که شخصا در خصوص ضرورت توسعه مناسبات روسیه و قرقیزستان در روزنامه ملی این کشور به چاپ رساند، اراده خود را برای توسعه مناسبات اظهار داشت. او در سفر خود به مسکو تقریبا با تمام مقامات عالی‌رتبه روسیه از جمله ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهوری این کشور، نخست‌وزیر و روسای دومای دولتی و شورای فدراسیون دیدار کرد. در دیدار با پوتین جباروف ضمن قدردانی از کمک‌های روسیه، تاکید کرد مشارکت راهبردی دو کشور ادامه یافته و قرقیزستان پایبند به تمام تعهدات قبلی در قبال روسیه است.
سادیر جباروف و ولادیمیر پوتین، روسای جمهور قرقیزستان و روسیه
در چارچوب این سفر، وزرای دفاع دو کشور نیز یک سند استراتژیک همکاری نظامی 5 ساله به امضا رساندند. وزرای کشاورزی دو کشور نیز طی دیداری دیگر یک توافقنامه مشترک در زمینه تولید محصولات کشاورزی به امضا رساندند که تسهیل حضور محصولات قرقیزی در بازار روسیه را هدفگذاری کرده است. وزرای حمل و نقل دو کشور نیز در چارچوب این سفر پیرامون از سرگیری ارتباطات هوایی و ریلی رایزنی کردند. در همین حال مقامات قرقیز دیدار دیگری را نیز با رئیس شرکت روس اتم در زمینه همکاری دوجانبه در حوزه انرژی هسته‌ای، به ویژه استخراج اورانیوم از معادن قرقیزستان و کاربردهای صلح‌آمیز غیرنظامی آن برگزار کردند. در جریان دیدار وزرای امور خارجه دو کشور نیز چندین سند و تفاهم‌نامه همکاری دوجانبه به امضا رسید. توسعه مناسبات در اتحادیه اقتصادی اوراسیا اصلی‌ترین محور این اسناد بود. در همین حال طی همین بازه «گلناره کلارا سامات» نیز به عنوان سفیر جدید قرقیزستان جایگزین «عالیقبیک ژکشنکولوف» در سفارت این کشور در مسکو شد. در همین حال باید اشاره داشت حجم کمک‌های روسیه به قرقیزستان در بازه یک ماه اخیر رشد چشمگیری یافته است. تست تشخیص کرونا، آزمایشگاه‌های سیار، تجهیزات اطفاء حریق، ساخت مدارس روسی، سیستم علامتگذاری کالا و واکسن بیماری کرونا از جمله مواردی است که در بازه اخیر از طرف روسیه به قرقیزستان اهدا شد.
سادیر جباروف در کنار قاسم ژومارت توکایف در کاخ ریاست جمهوری قزاقستان
قزاقستان دومین مقصد سفرهای سادیر جباروف بود که با فاصله‌ای چند روزه بعد از بازگشت از مسکو انجام گرفت. جباروف در سفر به قزاقستان با «قاسم ژومارت توکایف»، رئیس جمهور قزاقستان و نورسلطان نظربایف، پیشوای ملت و رئیس شورای امنیت این کشور دیدار کرد. در این دیدارها روابط دو کشور همسایه در حوزه‌های اقتصادی، سیاسی و امنیتی مورد بررسی قرار گرفت و بر ضرورت توسعه مناسبات در سطوح استانی و ملی تاکید شد. جباروف همچنین در دیدارهای خود قزاقستان را شریک استراتژیک قرقیزستان عنوان کرد. توکایف نیز در اظهار نظری جالب توجه، تاکید کرد «هیچ مردمی از قرقیزها به ما نزدیک‌تر نیستند». در جریان این سفر اسناد و تفاهم‌نامه‌های دوجانبه متعددی نیز میان دو کشور به امضا رسید که از جمله آن‌ها می‌توان به توافقنامه در زمینه ارائه کمک‌های نظامی به بیشکک از سوی نورسلطان، همکاری در توسعه خدمات دولتی دیجیتال، توسعه صادرات برق و چند تفاهم‌نامه اقتصادی اشاره کرد. استفاده قرقیزستان از یک پایگاه راداری در قزاقستان نیز دیگر محور همکاری بود که بعد از بازگشت جباروف توسط وزیر امور خارجه قرقیزستان اعلام شد.
سومین مقصد از سفرهای دوره‌ای جباروف ازبکستان اعلام شده است. بر اساس اعلامیه رسمی نهاد ریاست جمهوری قرقیزستان، رئیس‌جمهوری این کشور روزهای 11 و 12 مارس در سفری دو روزه به ازبکستان سفر خواهد کرد. در همین حال وزرای امور خارجه دو کشور نیز پیش از این سفر یک جلسه مجازی در خصوص آمادگی برای این سفر ترتیب دادند. پیش از آن نیز «عبدالعزیز کامل‌اف»، وزیر امور خارجه ازبکستان در سفر دوره‌ای خود به آسیای مرکزی، طی سفر به بشکک با جباروف و قزاق‌بایف، رئیس‌جمهور و وزیر امور خارجه قرقیزستان دیدار کرده بود.
جباروف همچنین در این بازه تعاملاتی را با چین داشت. او در اواخر ماه فوریه، پس از بازگشت از مسکو طی یک تماس تلفنی با شی جین‌پینگ، رئیس جمهوری چین گفت‌و‌گو کرد. در این تماس تلفنی مناسبات دوجانبه مورد بحث و بررسی طرفین قرار گرفت. «علوقبیک معروف‌اف» نخست‌وزیر قرقیزستان نیز در همین حال دیدار دیگری را با «دو دوین»، سفیر چین در بیشکک ترتیب داد. در این دیدار نیز مناسبات دوجانبه و تعاملات اقتصادی، به ویژه دریافت کمک‌های بشردوستانه از چین مورد اشاره قرار گرفت. طرف‌های قرقیزی در این تماس‌ها همچنین بر پایبندی خود به توافقات دوجانبه با چین تاکید کردند.
2-تحلیل روندها
سفر «سادیر جباروف» به مسکو یکی از پربارترین سفرهای خارجی مقامات قرقیزستان طی سال‌های اخیر بود. مسکو نیز با نگاه ویژه‌ای به این سفر نگریسته و ابعاد و پیامدهای این سفر نشان داد کرملین در سفر پیشین جباروف همچنان تلاشی همه‌جانبه برای تنظیم روابط با دولت جدید قرقیزستان نداشت. اکنون و پس از این سفر با قطعیت بیشتری می‌توان گفت روسیه همچنان جدی‌ترین جهت در سیاست خارجی جباروف است. تقویت حضور نظامی و امنیتی روسیه در قرقیزستان و ارائه امتیازات قابل توجه به ارتش روسیه نیز بسیاری از گمانه‌زنی‌ها حتی درباره توازن میان روسیه و آمریکا در سیاست خارجی جباروف را نیز تحت الشعاع قرار داد. با این اوصاف می‌توان دولت جباروف را به طور کامل در پازل روسیه در منطقه تعریف کرد. مسیری مشابه با دولت‌های «آلماسبیک آتامبایف» و «سورانبای جین‌بیک‌اف». گمانه‌زنی‌های بازه اعتراضات مبنی بر هدایتگری مسکو در تحولات بیشکک نیز پس از این سفر ابعاد جدی‌تری به خود گرفت. درواقع هوشمندی مسکو در ابتدای اعتراضات و حتی میانه آن (پس از سفر فرستاده پوتین به بیشکک و دیدار با جین‌بیک‌اف و جباروف) منجر به روی کار آمدن گزینه‌ای هم‌سو با روسیه شد و از به قدرت رسیدن غرب‌گرایان در این کشور پیشگیری کرد. اکنون حداقل برای یک دوره 5 ساله و بلکه بیشتر، نظام سیاسی قرقیزستان نسبت به حضور غرب‌گرایان در حوزه سیاسی و امنیتی ایزوله شد.
جباروف دومین سفر خود را در حالی به قزاقستان ترتیب داد که پیش‌تر قول داده بود این سفر نخستین بازدید خارجی وی خواهد بود. با این حال سفر به نورسلطان به دلیل همسایگی و مرزهای گسترده و پیوندها و اشتراکات قومی برای قرقیزستان بسیار حائز اهمیت است. دولت جباروف همچنین سومین مقصد سفر خارجی خود را به ازبکستان برنامه‌ریزی کرده است. همسایه بزرگ و قدرتمندی که برای مدت‌ها اختلافات مرزی بر روابط دو کشور سایه افکنده بود. با این حال نرمش‌های «شوکت میرضیایف» و شرایط ایده‌آل اقتصادی ازبکستان در کنار سفر کامل‌اف به بیشکک، همگی محرکه‌ای شد تا این کشور سومین اولویت سیاست خارجی دولت جدید قرقیزستان محسوب شود.
با این حال نکته بسیار مهمی که نقطه افتراق سیاست خارجی «سادیر جباروف» در مقایسه با «سورانبای جین‌بیک‌اف» مطرح است، رویکرد متفاوت وی نسبت به چین می‌باشد. پکن از ابتدا نیز در سیاست‌ها و برنامه‌های جباروف جایی نداشت. او پیش از این نیز در دوره ریاست موقت خود سفری به چین نداشت و در زمینه تعاملات با پکن صرفا به موضوع سرمایه‌گذاری‌ها اکتفا کرد. این موضوع در حالی است که به گفته وزارت امور خارجه قرقیزستان، کشورهای چین، تاجیکستان و ترکمنستان نیز در کنار قزاقستان و ازبکستان از جباروف برای سفر دعوت رسمی ارائه کرده‌اند. انتخاب ازبکستان و قزاقستان به جای چین نشان از جایگاه تنزل یافته این کشور در سیاست خارجی قرقیزستان دارد.
3-پیش‌بینی روندهای آتی
به نظر می‌رسد روند تعاملات مسکو و بیشکک کما فی‌السابق ادامه یافته و فرایند ادغام قرقیزستان در ساختارهای سیاسی (کشورهای مستقل مشترک المنافع)، اقتصادی (اتحادیه اقتصادی اوراسیا) و امنیتی (سازمان پیمان امنیت دسته‌جمعی) هم‌زمان با گسترش مناسبات دوجانبه با روسیه، توسعه یابد. در عین حال سیاست حسن همجواری با همسایگان احتمالا از اولویت‌های جدی میرضیایف برای سیاست خارجی و تنظیم سیاست داخلی محسوب می‌شود. از این منظر، پیش‌بینی می‌شود تاجیکستان و ترکمنستان مقصد سفرهای بعدی جباروف باشند و چین همچنان در جایگاه حاشیه‌ای در سیاست خارجی دولت قرقیزستان قرار گیرد. این موضوع جدای از نگاه‌های شخصی جباروف، فضای داخلی افکار عمومی در ضدیت با چین، حواشی ماه‌های اخیر در حمله به سرمایه‌گذاری‌های چین و حتی دیدگاه منتقدین غرب‌گرا که اخیرا نگاه‌های ضدچینی آن‌ها پررنگ‌تر از نگاه‌های ضدروسی شده است، نشات می‌گیرد. در عین حال باید توجه داشت که چین می‌تواند یک ابزار بسیار مهم برای تنظیم روابط خارجی قرقیزستان با اتحادیه اروپا و ایالات متحده آمریکا باشد. با این حال باید توجه داشت این شرایط برای دولت ضعیف قرقیزستان با حجم بسیار بالای بدهیها به چین نمی‌تواند به میزان زیادی دوام یابد و نه روسیه و نه کشورهای غربی توان یاری‌رسانی به این جمهوری در بازپرداخت بدهیها به پکن و استقلال نسبی از چین را نخواند داشت. لذا، از اواسط سال 2021 و پس از شکل‌گیری مبانی کلی سیاست خارجی قرقیزستان، می‌بایست در انتظار توسعه مناسبات با چین با یک شیب صعودی و تند بود.
4-جمع‌بندی
بازیگران میانه و قدرت‌های منطقه‌ای همچون ایران، کره جنوبی، پاکستان، هند، ترکیه و برخی کشورهای اروپایی یک گزینه بسیار مهم برای تنوع‌بخشی سیاست خارجی دولت سادیر جباروف و تسهیل تنظیم مناسبات این کشور با چین و غرب باشد. از این منظر، این کشور در بازه شش ماه آینده به هیچ پیشنهادی از سوی این قبیل کشورها جواب رد نخواهد داد. در همین حال مادامی که دولت جدید در جمهوری اسلامی ایران مستقر شود، بهترین گزینه ظرفیت‌سازی در دولت فعلی برای تنظیم مناسبات است. برگزاری نشست‌های مشترک مشورت‌های سیاسی، توسعه مبادلات اقتصادی و به ویژه ارائه کمک‌های بشردوستانه به قرقیزستان، در کنار ارائه گزینه‌های اعتباری در قالب محصولات پتروشیمی و انرژی در شرایط تحریمی، می‌تواند یک گزینه برد- برد برای تهران باشد. درحقیقت، در شرایط تحریم که توسعه صادرات با بن‌بست‌های جدی مواجه شده، ارائه یک خط اعتباری برای فضای پس از تحریم در قالب ارائه کالا و خدمات به طرف قرقیزی، می‌تواند ضمن ایجاد یک طرفیت برای شرایط پس از تحریم، یک امتیاز کلیدی به دولت «سادیر جباروف» محسوب شود. در عین حال این اقدام می‌تواند موازنه‌ای در برابر مناسبات قرقیزستان با عربستان سعودی و رژیم صهیونیستی ارائه دهد.
منابع پژوهش در دفتر پژوهشکده موجود است.
اندیشکده جریان، جریانی است نواندیش از جوانانی که باور به تحول در حوزه سیاست ورزی جهانی دارند.
جمعی از جوانان تحصیلکرده در رشته های علوم سیاسی و علوم اجتماعی و ارتباطات و اقتصاد و باورمند به اصول اخلاقی شریعت رهایی بخش حضرت دوست گرد هم آمده اند تا با انگیزه های غیر انتفاعی و غیر جناحی جهت بهبود اوضاع حیات جمعی بشر به تشریک مساعی پرداخته و با رویکردی دانش بنیان، مسئله محور، زمینه نگر و آزاداندیشانه امکان ایجاد یک هویت جمعی فضیلت خواهانه و معطوف به بازاندیشی در سیاست های جهانی را فراهم آورند.
