مذاکرات دولت افغانستان و طالبان در دوحه

مطابق این سند مذاکره کنندگان دولت افغانستان و طالبان توافق کرده اند که قانون اسلامی و تعالیم آنها را در مذاکرات صلح که اکنون در قطر در جریان است مورد توجه قرار دهند. این سند فهرست 21 ماده ای از قوانین و رویه های مذاکرات را به تفصیل شرح می دهد و آنچه در واقع مذاکرات پشت درهای بسته در حال انجام است را روشن می کند. آسوشیتد پرس مدعی شد مطابق این سند هرگونه درز اطلاعات از مذاکرات از زمان انتشار این سند به بیرون تا دستیابی به نتیجه نهایی ممنوع شده است.

اگر این خبر حقیقت داشته باشد به نظر می رسد این سند یک گام مهم در ادامه مذاکرات بین الافغانی و در واقع یک قدم بزرگ در باز شدن گره مذاکرات باشد. اما این قطعا به این معنا نخواهد بود که مذاکرات بدون هیچ مشکلی ادامه پیدا خواهد کرد. زیرا موضوعات زیادی وجود دارند که به نظر می رسد برای حصول توافق بر روی آن ها باید راه زیادی را طی کرد.

                                         تصویری از سالن اجلاس گفتگوهای بین الافغانی

یکی از مهم ترین موارد، تغییر ساختار فعلی قانون اساسی است. قانون اساسی فعلی مورد تایید طالبان نبوده و مواردی مانند حقوق زنان، حقوق اقلیت و شریعتی که مبنای احکام دادگاه ها قرار خواهد گرفت نیز از مواد مورد اختلاف است. در این سند به انجام مذاکرات بر پایه اسلام تاکید شده است ولی هر مخاطب هوشمندی این سوال را مطرح خواهد کرد که کدام اسلام؟ آیا طرفین مذاکره به یک توافق مشترکی در مورد اسلام مورد تایید طرفین برای ادامه مذاکرات خواهند رسید یا خیر.

یکی دیگر از موارد ابهام این است که آیا توافقنامه ای که ایالات متحده در ماه فوریه با طالبان امضا کرده پایه و اساس مذاکرات افغانستان و طالبان خواهد بود یا خیر؟ مطابق توافقنامه صلح فوریه، طالبان باید حملات خود علیه نیروهای دولتی و خارجی را متوقف می کرد، امری که تاکنون اتفاق نیفتاده و طالبان صریحا اعلام کرده اند که از این ابزار برای تقویت موضع خود در مذاکرات بین الافغانی استفاده می کنند و این حملات ربطی به توافقنامه 29 فوریه ندارد امری که به هیچ عنوان مورد پذیرش دولت افغانستان نیست.

موضوع بعدی ابهام در رفتار دولت آینده ایالات متحده با توافق 29 فوریه است. در یکی از بندهای توافق فوریه آمده است که ایالات متحده ملزم به کاهش نیروهای نظامی خود در افغانستان است. مشخص نیست اگر بایدن رئیس جمهور ایالات متحده شود این را می پذیرد یا حملات طالبان یا حتی ارتباط این گروه با القاعده که مطابق توافقنامه فوریه منع شده است را بهانه ای برای لغو توافق فوریه قرار خواهد داد. همچنین نمی شود قاطعانه در این باره نظر داد که اگر بایدن خروج از افغانستان را بپذیرد با مدل دولت ترامپ این خروج را پیاده سازی خواهد کرد یا به ابتکار جدیدی روی خواهد آورد.

در شرایط فعلی به نظر می رسد دولت ترامپ نه تنها نقش طالبان در آینده افغانستان را پذیرفته بلکه آرام آرام به سمت همکاری با شبه نظامیان طالبان برای مقابله با دیگر گروه های شبه نظامی اسلام گرا خواهد رفت. شاهد این مدعا افشای کمک پهپادهای آمریکایی به شبه نظامیان طالبان در هدف قرار دادن نیروهای گروه تروریستی تکفیری داعش در تاریخ 11 دسامبر است. ژنرال مکنزی با افشاء این موضوع توضیح داد البته هدف ما از این کار کمک به طالبان نبوده است ولی در حقیقت این کار منجر به برتری طالبان بر داعش می شد. وسلی مورگان خبرنگار سابق پولتیکو در این باره می گوید تیم اپراتورهای ویژه ای که به طنز، نیروی هوایی طالبان لقب گرفته بودند، مستقیما با فرماندهان طالبان ارتباط برقرار نمی­کردند ولی در عوض، آنها ارتباطات طالبان را کنترل می کردند تا مشخص کنند چه زمان و چگونه حملات هوایی در نبردها علیه داعش را به سود طالبان رقم زنند.

موضوع دیگر توافق بر سر روابط با کشورهای منطقه است. به نظر می رسد سفر 12 دسامبر دکتر عراقچی به افغانستان و راه اندازی سریع خط ریلی ایران افغانستان (خواف – هرات) و گره زدن هرچه بیشتر اقتصاد افغانستان به ایران، در نتیجه وجود همین ابهامات است. مقامات ایرانی می دانند که گروه طالبان متاثر از پاکستان (بیشتر) و عربستان سعودی (کمتر) و با اطلاع از ارتباط ایران با شیعیان افغانستان بر سر سیاست خارجی و روابط خارجی با تهران با دولت افغانستان مذاکره خواهند کرد، در نتیجه تلاش می کنند با امضاء یک سند جامع راهبردی، دولت آینده افغانستان را از نظر حقوقی ملزم به رعایت اصول همجواری کنند. عراقچی درباره این سند می گوید سند راهبردی بین ایران و افغانستان از 5 قسمت تشکیل شده که 4 قسمت آن نهایی شده است و فقط قسمت امنیتی سند باقی مانده است که به زودی نهایی می شود.

از طرفی پاکستان نیز با مشاهده کمرنگ شدن توان ایالات متحده در افغانستان و همچنین اختلاف منافعی که با عربستان سعودی در این کشور پیدا کرده است، با تغییر رفتار در مقابل کابل سعی می کند به شکل دیپلماتیک به تمام طرف های درگیر نزدیک شود. فارغ از سفر عمران خان در نوامبر به کابل که برای اولین بار در دوران نخست وزیری وی رخ داد، در 17 دسامبر، این کشور میزبان مقامات دیپلماتیک – نه نظامی – طالبان بود. هیاتی از کمیسیون سیاسی طالبان (TPC) به ریاست ملا عبدالغنی برادر به مدت سه روز میزبان وزارت خارجه پاکستان بودند و مذاکراتی را با اسلام آباد انجام دادند. شاه محمود قریشی وزیر امور خارجه پاکستان پس از این دیدارها اعلام کرد این که فقط از طالبان انتظار پایان خشونت ها را داشته باشیم درست نیست و همه طرف های درگیر باید به مذاکرات صلح پایبند باشند، من از صحبت های آنان فهمیدم که واقعا دنبال صلح هستند. این حرف قریشی پیامی برای آمریکایی ها بود که ما کمی از شما فاصله گرفته ایم. در همان روز شروع مذاکرات میان طالبان و وزارت خارجه پاکستان، عمران خان، نخست وزیر پاکستان چهارشنبه با رئیس جمهور غنی مکالمه تلفنی داشت. در بیانیه کاخ ریاست جمهوری افغانستان در مورد این مکالمه آمده است که رئیس جمهور اشرف غنی در مورد روند صلح افغانستان و برقراری آتش بس دائمی در افغانستان با عمران خان نخست وزیر پاکستان مکالمه تلفنی داشته و نخست وزیر پاکستان قول حمایت کشورش از کاهش خشونت و برقراری آتش بس در افغانستان را به طرف افغانستانی داده است.

یکی دیگر از متغیرهای مذاکرات قطعا دهلی نو است، از نظر منطقه ای، هند هرگونه توافقنامه ای در دوحه را یک پیروزی برای پاکستان رقیب سرسخت خود می داند و دهلی نو به طور جدی نگران است که به دلیل اهرم فشار پاکستان بر طالبان، این توافق در آینده کنار گذاشته شده یا آنچنان به نفع طالبان باشد که روند سیاسی میان دو کشور را با اختلال روبرو سازد. دولت و شخص اشرف غنی پیاده نظام کلیدی هند در این شطرنج پیچیده است و به همین ترتیب اغلب نقش مخربی در تلاش های صلح به رهبری ایالات متحده داشته است. پس از عقب نشینی نیروهای آمریکایی، دولت افغانستان با حضور طالبان به عنوان یک جریان شبه نظامی قدرتمند قادر به تأمین منافع هند نخواهد بود. آینده هند در افغانستان پس از ایالات متحده به رابطه آنان با طالبان بستگی خواهد داشت و لازم به یادآوری است که دهلی نو در سال 1996، زمانی که طالبان حکومت خود را در کابل برقرار کردند، مجبور به ترک افغانستان شد. اکنون هندی ها با نگرانی به مذاکرات دوحه نگاه می کنند و تلاش پاکستان که می خواهد از خود چهره یک مصلح به نمایش بگذارد شگفت زده شده و کاملا در انفعال قرار گرفته اند. پاکستان همواره ایده های اغراق آمیزی درباره تمایل یا توانایی هند برای آسیب رساندن به منافع خود از خاک افغانستان دارد و نهاد امنیتی پاکستان درباره حضور و اقدامات هند در افغانستان وسواس دارد. هند برای تقویت ارتباطات خود با رهبران سیاسی اتحاد سابق شمال تلاش کرده است. برخی از آن ها به دعوت هند به دهلی نو آمده اند. این افراد شامل دکتر عبدالله عبدالله، ژنرال رشید دوستم، رهبر ازبکان و عطا محمد نور، شخصیت تأثیرگذار تاجیک است. همچنین دهلی نو تلویحا موجودیت طالبان را به رسمیت شناخته است.

یکی دیگر از کشورهایی که چشم به مذاکرات دوحه دوخته، روسیه است. طی 19 سال اشغال افغانستان توسط آمریکایی ها، مسکو همواره در هماهنگی با واشنگتن در افغانستان عمل می کرد. این رویه تبدیل به یک عادت بد برای روس ها شده و آن ها خود را برای خروج آمریکایی ها، خلاء قدرت ناشی از این خروج و ابتکارات کشورهای همسایه برای توسعه روابط با افغانستان آماده نکرده بودند. این موضوع در مواضع  ماریا زاخارووا، سخنگوی وزارت خارجه روسیه در 16 دسامبر تبلور جدی دارد. کشور ما و ایالات متحده در چند سال گذشته درگیر گفتگوی سازنده ای در مورد حل و فصل صلح در افغانستان بوده اند … ما انتظار داریم که هنگامی که رئیس جمهور جدید ایالات متحده روی کار می آید، تماس های ایالات متحده و روسیه … ادامه یابد. وی ادامه داد فرستادگان ویژه روسیه و ایالات متحده برای افغانستان به طور منظم ملاقات داشته اند و همکاری بیشتر برای اطمینان از صلح پایدار در کشور آسیای مرکزی و خروج مواد مخدر و افراط گرایان از قلمرو آنان (کشورهای آسیای مرکزی) لازم است.

در پایان ذکر این نکته الزامی است که روزهای آینده در ایالات متحده بسیار تعیین کننده تر از قطر است، گویا قرار است سرنوشت افغانستان در خیابان های واشنگتن رقم بخورد نه در میز دوحه. همه طرف های درگیر در افغانستان کاملا دست به عصا و با احتیاط قدم بر می دارند تا بالاخره معلوم شود در واشنگتن شرایط جدید چگونه پیش می رود. مذاکرات دوحه هم به بعد از مراسم تحلیف ریاست جمهوری در ایالات متحده موکول شده است.

منابع پژوهش در دفتر پژوهشکده موجود است.