ابعاد پیدا و پنهان روابط ازبکستان و امارات

درعین‌ حال امارات عموماً نگاه خود را به حوزه‌ های زیرساختی و پروژه‌ های بزرگ معطوف داشته که تسلط بر منابع نفتی ترکمنستان در خزر از طریق شرکت «دراگون اویل» تنها یکی از نمونه‌ های آن محسوب می‌شود. درعین‌ حال دوبی در کنار سوئیس، مسکو و سنگاپور به یک پایگاه مبادلات مالی و حیاط خلوت نیز برای الیگارش ‌های منطقه آسیای مرکزی تبدیل شده است که نقشی راهبردی در تحولات منطقه ایفا می‌کند. از این منظر، ظهور روندهای جدید در روابط امارات متحده عربی با ازبکستان به ‌عنوان تأثیرگذارترین جمهوری آسیای مرکزی بر شرایط منطقه ‌ای، بسیار حائز اهمیت است.

روند روابط دو کشور در دوره شوکت میرضیایف

اگرچه امارات و ازبکستان در دوره حاکمیت 25 ساله نیز نسبتاً خوب و رو به رشد بود، لکن پس از به قدرت رسیدن شوکت میرضیایف از دسامبر 2016 شاهد یک جهش نسبی در مناسبات بوده‌ایم. در این دوره دیدارهای سیاسی و اقتصادی میان دو کشور به ‌طور ‌چشمگیری افزایش یافته است. به‌طور متوسط هر 3 ماه یک دیدار میان مقامات عالی‌رتبه دو کشور به انجام رسیده است. برگزاری دو نشست منظم کمیسیون مشترک همکاری‌ های بین‌ دولتی در سال‌های 2019 و 2021 درحالی که طی 25 سال قبل از آن تنها دو نشست از کمیسیون بین‌ دولتی دو کشور برگزار شده بود، نشان از این تحول در روابط دارد. درعین ‌حال، سفر مارس 2019 شوکت میرضیایف به امارات متحده عربی نیز زمینه ‌ساز توافقات گسترده‌ای میان دو کشور شد. در این دیدار طرفین از توافق برای سرمایه‌گذاری شرکت‌ های اماراتی در پروژه ‌هایی به ارزش 10 میلیارد دلار در ازبکستان خبر دادند.

پس از آن شرکت «مبادله» که پیش‌ تر پروژه‌ های راهبردی نظیر توسعه زیرساخت‌ های نفتی در ترکمنستان و توسعه بنادر در آکتائوی قزاقستان و حتی زیرساخت ‌های لجستیک پایانه خورگوس در مرز قزاقستان و چین را در کارنامه دارد، با اعطای یک وام 300 میلیون دلاری برای تکمیل نیروگاه حرارتی «تالی مرجان» اعلام آمادگی کرد. در همین حال شرکت اماراتی دیگری به نام «مصدر» نیز در زمینه ساخت چند نیروگاه بادی توانست قراردادی به ارزش 600 میلیون دلار را در ازبکستان به دست بیاورد. دو کشور همچنین مذاکرات فشرده‌ای را برای اضافه شدن امارات به ‌عنوان یکی از مقاصد اصلی فعالیت مهاجرین کاری ازبک صورت دادند که به امضای برخی پروتکل ‌های خاص همکاری نیز انجامید. این موضوع با کاهش مهاجرین کاری ازبک در روسیه (که شمار آن‌ها بین 1.5 الی 2 میلیون نفر تخمین زده می‌شود) می‌تواند یکی از اهرم ‌های جدی مسکو را کم اثر کند. در این بازه، امارات همچنین 4 محموله از کمک‌ های بشردوستانه خود را به‌منظور مقابله با بیماری کرونا برای ازبکستان ارسال کرده است. در پرتو همین همکاری ‌ها نیز شمار گردشگران بین دو کشور افزایش یافته است. طی 2 سال اخیر پروازهای مستقیم ازبکستان از هفت شهر تاشکند، سمرقند، بخارا، قارشی، ترمذ، اورگنج و نوکوس به سه شهر شارجه، ابو‌ظبی و دوبی گسترش یافته و به رقم بی ‌سابقه ‌ای رسیده است.

مؤلفه‌های غیررسمی تأثیرگذار بر روابط

مناسبات ازبکستان و امارات حتی در دوره «اسلام کریم ‌اف» نیز در سطوح غیررسمی ابعاد قابل توجهی داشت. «گلناره کریم ‌اوا» دختر اسلام کریم ‌اف در آن دوره سرمایه‌ های قابل توجهی در امارات داشت و بسیاری از مقامات دیگر ازبک نیز املاک، شرکت‌ ها و مستغلات زیادی در این کشور داشتند. با این ‌حال، در دوره ریاست جمهوری شوکت میرضیایف نیز ظاهراً شاهد یک ارتقاء در سطح و عمق این همکاری‌ های غیررسمی بوده‌ ایم. در سفر مارس 2019، میرضیایف اعضای خانواده خود را با خود همراه داشت. پس از آن شاهد شکل‌ گیری یک ارتباط نزدیک خانوادگی بین داماد‌ها و دختران میرضیایف با خانواده حکام اماراتی بوده‌ایم. در ژوئن 2019 «آیبیک تورسونوف» و «عطابیک عمراف» دو داماد میرضیایف که به عنوان مسئول تیم حفاظتی او و معاون رئیس نهاد ریاست‌جمهوری ازبکستان فعالیت می ‌کنند، به همراه امیرعلیشیر، پسر نوجوان میرضیایف در مراسم ازدواج پسران امیر دوبی شیخ محمد بن راشد آل مکتوم، شرکت کردند. چند ماه پس از آن نیز در نوامبر 2019 دامادهای میرضیایف در ازبکستان میزبان اعضای خانواده حاکم دوبی، از جمله ولیعهد حمدان بن محمد آل مکتوم بودند. در این سفر مهمانان اماراتی در ضیافت‌ هایی نظیر شکار گوزن و نیز دریافت پرندگان شکاری در منطقه نوایی حضور داشتند. این موضوع علی ‌رغم آن که بازخوردهای گسترده‌ ای در شبکه‌ های اجتماعی ازبکستان داشت، با واکنشی از سوی مقامات مواجه نشد. چند ماه پس از آن نیز در فوریه 2020، در خلال برگزاری مجمع جهانی زنان در دوبی، «سعیده میرضیایوا»، دختر بزرگ شوکت میرضیایف نیز در آن حاضر بود. در این مجمع انتشار تصویر «سعیده میرضیایوا» در یک میز در کنار دختر حاکم دوبی، در کنار «ایوانکا ترامپ»، دختر رئیس‌جمهور آمریکا، «ترزا می»، نخست‌وزیر سابق بریتانیا و «کلی کوری»، رئیس دفتر جهانی مسائل زنان در وزارت امور خارجه آمریکا، بازخوردهای بسیار گسترده ‌ای از ارتباطات نزدیک میان حلقه ‌های حاکم سیاسی در دو کشور در بر داشت.

البته باید اشاره داشت این ارتباطات صرفاً به خانواده میرضیایف محدود نیست. در سال 2018 اسنادی منتشر شد که نشان می ‌داد اعضای خانواده «رستم عنایت‌اف»، رئیس وقت دستگاه امنیتی ازبکستان (از سال 1991 تا 2018) در پروژه ‌های اقتصادی بزرگی در دوبی فعال بوده‌اند. در همین حال خبرهایی نیز از دیدارهای شخصی عنایت‌ اف با شیخ منصور بن زاید و برخی دیدارهای دیگر در تاشکند و سمرقند میان مقامات اماراتی با او و خانواده ‌اش منتشر شد.

پیامدهای اولیه

این مناسبات اگرچه عموماً  در سطح دوجانبه انجام گرفته، اما می‌تواند پیامدهایی در روابط ازبکستان با دیگر بازیگران منطقه ‌ای و بین ‌المللی نیز در بر داشته باشد. در ماه می سال 2019، دو ماه پس از سفر میرضیایف به امارات و پس از نخستین حمله گسترده انصارالله به آرامکو، ازبکستان از جمله کشورهایی بود که پیش از دیگر بازیگران مرتبط با صف‌ بندی ‌های جنگ یمن، این حمله را شدیداً محکوم کرد و ضمن آن که این اقدام را تهدیدی علیه جان غیرنظامیان فعال در زیرساخت‌ های نفتی عنوان کرد، خواستار مداخله جامعه بین ‌المللی برای پیشگیری از تکرار آن شد. موضعی که اگرچه در آن بازه از ازبکستان انتظار نمی‌رفت، اما پس از آن نیز دیگر تکرار نشد. به نظر می‌رسد ارتباطات نزدیک امارات و ازبکستان در آن بازه عاملی جدی و تأثیرگذار برای این موضع‌گیری بود. بااین‌حال اقدام قابل توجه دیگر ازبکستان با عضویت این کشور در صندوق سرمایه‌گذاری ابراهیم (آبراهام) در ژانویه 2021 بود. این صندوق در اکتبر 2020 به ‌عنوان نمادی از عادی ‌سازی روابط امارات و رژیم صهیونیستی، با حضور ایالات متحده آمریکا تأسیس شده بود و ازبکستان با حق تعهد 50 میلیون دلاری نخستین عضو خارج از توافق مؤسسین محسوب می‌شود. در همین حال پیش‌بینی می‌شود عضویت ازبکستان زمینه‌ ساز پیوستن برخی از جمهوری ‌های دیگر آسیای مرکزی به این صندوق نیز شود.

جمع‌بندی

روابط ازبکستان و امارات فراتر از صرف مناسبات دوجانبه در حوزه ‌های اقتصادی و جذب سرمایه‌ گذاری به نظر می‌رسد. ظاهراً با توسعه ابعاد پنهان و روابط غیررسمی از این مناسبات، مقامات ازبکستان در زمینه لابی‌ سازی بین ‌المللی برای این کشور درصدد توسعه نقش‌ آفرینی در معادلات منطقه‌ ای و بین ‌المللی، به ‌ویژه در جهان اسلام هستند. درعین ‌حال، علی ‌رغم مناسبات دوجانبه رو به گسترش ازبکستان با رژیم صهیونیستی، به نظر می‌رسد امارات نیز به ‌عنوان یک پل ارتباطی، بخش دیگری از مناسبات مشترک را در دست دارد. این نقش‌ آفرینی همچنین می‌تواند به ‌صورت عکس (عمل نیابتی ازبکستان برای امارات) نیز جریان یابد. از این منظر، این رویکرد می‌تواند بر روند رو به رشد روابط جمهوری اسلامی ایران با ازبکستان که طی سال ‌های اخیر با سرعت مناسبی همراه بوده، تأثیرگذار باشد و همچنین زمینه ‌ساز بروز برخی تهدیدات و از دست رفتن شماری از فرصت‌ ها برای تهران شود. البته باید اشاره داشت برخی مولفه ‌های منطقه‌ ای دیگر نظیر رقابت امارات و ترکیه نیز در آسیای مرکزی بر این مناسبات و منافع جمهوری اسلامی ایران تاثیرگذار است که در این گزارش مجال پرداختن به آن وجود نداشت.

منابع پژوهش در دفتر اندیشکده موجود است .