چشم‌انداز روابط مسکو – تل‌آویو در دولت جدید اسرائیل
مسئله ای که نتانیاهو در سخنرانی پایانی خود نیز به آن اشاره کرد. او ضمن برشمردن دستاوردهای دولتش از جمله مسئله قدس، رابطه با آمریکا و روابط با کشورهای عربی به هماهنگی اش با روسیه برای مقابله با ایران در سوریه اشاره کرده و آن را در شمار دستاوردهای خود برشمرد. این اشاره نتانیاهو خود نشانه ای از اهمیت روابط تل‌آویو – مسکو برای تأمین امنیت ملی رژیم صهیونیستی است که طبیعتاً در دولت بعدی نیز نمی‌توان آن را نادیده گرفت. با روی کار آمدن نفتالی بنت، ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه طی پیامی ضمن تبریک تصدی پست جدید از سوی او روابط دوستانه میان اسرائیل و روسیه را روابطی سنتی دانسته و اظهار کرد که گسترش روابط دوجانبه بدون شک منافع هر دو ملت را تأمین کرده و در راستای مسیر تقویت صلح، امنیت و ثبات در خاورمیانه خواهد بود. اما نوع رویکرد دولت جدید تل‌آویو به روابط با مسکو چگونه است و روس ها چه تحلیلی از این مسئله دارند؟
شخص بنت به‌عنوان یک نقطه مزیت
بنت در دوران وزارت اقتصاد خود سیاست مثبتی نسبت به گسترش روابط با روسیه، چین و هند داشته است. او از استراتژی تنوع بخشی به بازارها و شرکای اسرائیل پیروی می کند و تلاش می کند تا در رابطه خود با اتحادیه اروپا میزان ریسک پذیری تل‌آویو از فشارهای محتملی که اروپا به دلیل رفتارهای رژیم علیه فلسطینیان می‌تواند متوجه تل‌آویو کند پایین بیاورد. او در دوران وزارت اقتصاد خود تلاش کرده است که معاهدات تجارت آزاد با روسیه و چین را به ثمر رسانده و جای پای آن‌ها در رژیم را تقویت کند. همین راهبرد او در دوره نخست‌وزیری اش نیز به احتمال قوی ادامه خواهد داشت، اگرچه این مسئله در ماه های گذشته باعث برخی گلایه ها از سوی روس ها شده است. روس ها قائل به تندروی اسرائیل در خصوص حمله به مواضع ایران در سوریه هستند و معتقدند که بهترین راه این است که اسرائیل ضمن مطرح کردن نگرانی های خود با مسکو دفع خطر ایران علیه اسرائیل در سوریه را بر عهده مسکو بگذارد.
دیدگاه های مثبت بنت نسبت به روسیه از دید روس ها پنهان نیست به طوری که «النا پانینا»، عضو کمیته امور بین‌الملل دومای دولتی در مصاحبه با رسانه های روسی بر سابقه مثبت بنت در مورد برقراری رابطه با روسیه تأکید کرده اظهار امیدواری کرد که با توجه به این که بنت در مسئولیت های پیشین خود برقراری روابط با روسیه تأکید کرده است در پست جدید خود نیز همین نگاه را تداوم بخشیده و روابط دوجانبه را که ضامن تأمین منافع هر دو طرف است گسترش دهد.
در این میان رویکرد بنت به جایگاه اسرائیل در کشمکش روزافزون مسکو و واشنگتن نیز از اهمیت قابل توجهی برخوردار است. بسیاری از دوایر تحلیلی آمریکا و روسیه در این مورد متفق اند که او تلاش خواهد کرد خود را از مخمصه تنش شرق – غرب دور نگه داشته و استفاده و نفع اسرائیل را پیگیری کند. از نظر روس ها در حالی که روابط روسیه و آمریکا در حال حرکت به سوی وخامت است و امکان مشاهده رفتارهای شکننده در این روابط وجود دارد هم نظر بودن در مورد منافع و امنیت اسرائیل به عنوان یک حلقه اشتراک می‌تواند حلقه ارزشمندی در این میان باشد و تجربه مفیدی از همکاری های محدود در امور خاورمیانه را به همراه داشته باشد (مسئله‌ای که برخی تحلیل گران آمریکایی نیز قائل به آن هستند).
از این رو برخی تحلیلگران روس دیدار پوتین و بایدن را دیداری مهم برای آینده سرنوشت سیاسی نفتالی بنت که آینده ای مبهم و شکننده دارد، مطرح کرده و آن را دارای اهمیتی مضاعف تلقی کردند. آن‌ها با تأکید بر همان گزاره پیش گفته تأکید کردند که همکاری راهبردی روسیه و آمریکا در مسئله تأمین امنیت اسرائیل مسئله ای نیست که برای بنت مسئله کم اهمیتی باشد و او می‌تواند به عنوان یک عامل در مسئله هماهنگ سازی برخی رفتارهای خاورمیانه ای دو قدرت نقش آفرین باشد.
البته به احتمال قوی رابطه بنت با روسیه رابطه ای با سرعت بالا و در مسیر هم افزایی در موضوعات حساسی همچون ایران، حزب‌الله، حماس و یا مسائلی از این دست نخواهد بود؛ چرا که کنشگری زودهنگام در این موضوعات در همراهی با روسیه می‌تواند باعث بروز اصطکاک در روابط او با واشنگتن شود. از سوی دیگر دولت تازه کار در واشنگتن، دولت تازه کار در تهران و شرایط سیاسی پس از جنگ اخیر در فلسطین همگی می تواند نظم نوینی در نوع کنشگری در خاورمیانه را به همراه داشته باشد. با توجه به همین امر نیز نباید انتظار اقدام قابل توجه راهبردی در هماهنگی تل آویو – مسکو را حداقل در کوتاه مدت داشت. اما احتمال تداوم فعالیت های رژیم علیه مواضع ایران در سوریه که در هماهنگی با روسیه انجام شده است برای تأکید بر تداوم نظم سنتی همچنان پایدار است.
لاپید از چهره های کلیدی دولت جدید اسرائیل در اظهاراتی تأکید کرد که رابطه با روسیه برای اسرائیل بسیار مهم است و این روابط فارغ از این که چه کسی بر رأس قدرت باشد ادامه خواهد داشت. بنت تاکید داشته که ما دارای منافع مشترکی هستیم و مهم ترین آن اکنون حفظ آرامش در سوریه است که روسیه در این مسئله نقش پررنگی دارد. علاوه بر آن روابط اقتصادی و نیز یک میلیون روس زبان اسرائیلی نیز از دیگر مسائل همکاری متقابل است. با این وجود برخی از رسانه های روسی یادآوری کردند که لاپید جزو معدود سیاستمداران اسرائیلی است که علناً از روسیه و ولادیمیر پوتین انتقاد کرده است. البته وزیر امور خارجه جدید رژیم، یائیر لاپید در اظهاراتی به صراحت اشاره کرد که روابط با روسیه قطعاً تعمیق خواهد یافت. او صرفاً به روسیه اشاره نکرده و اساساً از رویکرد مثبت نسبت به کشورهای اوراسیایی خبر داد که علاوه بر روسیه شامل چین، خاور دور، هندوستان و به موازات آن کشورهای آفریقایی و آمریکای لاتین خواهد بود.
البته در قبال این مواضع، برخی تحلیلگران آن را صرفاً مواضع اعلامی دانسته و هیئت دولت جدید تل‌آویو را در کوتاه مدت به وضوح پیروان ایدئولوژیک کاخ سفید می دانند که این نیز طبیعتاً به معنای روابط نزدیک با روسیه نخواهد بود. خصوصا اگر همانطور که در دولت جو بایدن شاهد ترامپ زدایی (مقابله با میراث دونالد ترامپ) هستیم در دولت جدید اسرائیل نیز شاهد چنین رویکردی از نتانیاهوزدایی (مقابله با میراث شخص نتانیاهو) باشیم، می‌توان تخریب کانال های غیررسمی در روابط مسکو و تل‌آویو را انتظار داشت.
اما به رغم این بدبینی ها باید یادآوری کرد که شخص بنت تمرکز قابل توجهی بر روس زبان های اسرائیل دارد و لاپید، وزیر خارجه نیز بارها بر کوتاهی دولت اسرائیلی در خصوص رسیدگی به امور روس زبان های این کشور انتقاد کرده است که طبیعتاً همه این ها می‌تواند به معنای امکان لابی گری با روس ها تلقی شود. همچنان حضور شخصی همچون «یوآل رازبوزوف»، معاون حزب لاپید که به عنوان وزیر گردشگری معرفی شده است از سوی روس ها به معنای اقدامات مثبت در روابط دوجانبه تلقی شده است.
یوال رازبوزوف روس تبار، وزیر جهانگردی رژیم صهیونیستی
به طور کلی روس ها معتقدند که هیچ کدام از احزاب ائتلافی موضع خصمانه ای نسبت به روسیه ندارند و چون هیچ تغییری در سطح ژئوپلیتیک و استراتژیک در موضع گیری های اسرائیل محقق نمی شود پس می توان گفت که روسیه همان جایگاه پیشین خود را در سیاست های اسرائیل حفظ خواهد کرد.
برخی تحلیل گران روس معتقدند که به رغم تمام خوش بینی های تئوریک نباید عامل ارتباط شخصی نتانیاهو با پوتین در هماهنگ سازی اقدامات اسرائیل با روسیه را به ویژه در پرونده سوریه نادیده گرفت. او در لحظاتی که روسیه فکر می‌کرد که خط قرمزهای مسکو در سوریه از سوی اسرائیل زیر پا گذاشته شده است با پروازهای اختصاصی به مسکو آمده و از ذهنیت پوتین در مورد سیاست ها و اقدامات اسرائیل رفع ابهام می‌کرد. نمونه بسیار مهم این مسئله در موضوع سرنگونی هواپیمای روسی در سوریه بود که در نتیجه شیطنت هواپیمای اف 16 اسرائیلی و پنهان شدن این هواپیما در پشت هواپیمای روس اتفاق افتاد و باعث کشته شدن 15 روس در سوریه به‌وسیله سامانه اس 200 سوری شد قابل مشاهده است. در آن دوره نتانیاهو با سفر به روسیه توانست اعتماد پوتین را بار دیگر جلب کرده و مانع از وخامت اوضاع شود. نتانیاهو از سال 2009 به‌عنوان نخست‌وزیر، 17 سفر رسمی به روسیه داشته است که به احتمال قوی بنت از چنین امتیازهایی برخوردار نخواهد بود و همین مسئله می‌تواند عمق روابط دوجانبه را متأثر کند.
نتیجه گیری
روابط روسیه و اسرائیل در شیب ملایمی رو به گسترش خواهد بود اما جمهوری اسلامی ایران می‌تواند برخی اقدامات مانع تراشانه در مقابل این روابط داشته باشد. از آنجا که روس ها در ماه های اخیر تلاش های قابل توجهی برای پررنگ تر کردن محور خاورمیانه ای خود کرده‌اند طبیعی است که همراهی بیش از حد با بنت می‌تواند برای آن ها حاشیه ساز باشد و به نظر می‌رسد گروه های مقاومت همچون حماس و جهاد اسلامی که نقش عمده ای در پیدا کردن حس اعتمادبه نفس در روس ها برای ایجاد هماهنگی میان گروه های فلسطینی و نقش‌آفرینی در پرونده فلسطینی داشته اند می‌توانند با واکنش نشان دادن به هماهنگی روس‌ها با بنت دست به هزینه سازی برای روسیه بزنند. این موضوع در مورد حزب الله و حوثی ها که باز نقش عمده ای در تقویت نقش خاورمیانه ای روسیه داشته اند نیز صادق است. از سوی دیگر، شکنندگی دولت ائتلافی در رژیم صهیونیستی و عدم اطمینان نسبت به تداوم عمر آن نیز از جمله مواردی است که می توان در حوزه تبلیغات سیاسی از آن استفاده کرد.
منابع پژوهش در دفتر اندیشکده موجود است .
اندیشکده جریان، جریانی است نواندیش از جوانانی که باور به تحول در حوزه سیاست ورزی جهانی دارند.
جمعی از جوانان تحصیلکرده در رشته های علوم سیاسی و علوم اجتماعی و ارتباطات و اقتصاد و باورمند به اصول اخلاقی شریعت رهایی بخش حضرت دوست گرد هم آمده اند تا با انگیزه های غیر انتفاعی و غیر جناحی جهت بهبود اوضاع حیات جمعی بشر به تشریک مساعی پرداخته و با رویکردی دانش بنیان، مسئله محور، زمینه نگر و آزاداندیشانه امکان ایجاد یک هویت جمعی فضیلت خواهانه و معطوف به بازاندیشی در سیاست های جهانی را فراهم آورند.
