دالان گازی جنوب و یکه ‌تازی آذربایجان در صادرات گاز خزر

آغاز بهره‌ برداری از کریدور گازی جنوب

شرکت دولتی نفت جمهوری آذربایجان (سوکار) روز پنجشنبه۱0 دی ۱۳۹۹ درباره آغاز صادرات گاز طبیعی این کشور به اروپا  خبر داد.کشورهای ایتالیا ، یونان و بلغارستان برای نخستین بار گاز طبیعی جمهوری آذربایجان را از طریق خط لوله ترانس آدریاتیک (تاپ) دریافت کردند.

“رونق عبدالله اف” رییس شرکت دولتی نفت جمهوری آذربایجان (سوکار) در مراسم آغاز رسمی انتقال گاز خزر به اروپا گفت : «هفت سال پیش با شرکای خود در باره انتقال گاز طبیعی جمهوری آذربایجان به اروپا تصمیم نهایی سرمایه گذاری را اتخاذ و قرارداد 25 ساله در این زمینه امضا کردیم.»

  به گفته عبدالله اف گاز طبیعی جمهوری آذربایجان منبع جدید این فراورده برای اروپا به شمار می رود و کاهش حجم تولید گاز طبیعی در اروپا موجب تقاضا و دریافت محموله های بیشتر در کشورهای اروپایی می شود .

  جمهوری آذربایجان برنامه ریزی کرده است تا در 25 سال آینده سالانه 10  میلیارد متر مکعب گاز طبیعی به اروپا صادر کند که 8 میلیارد متر مکعب آن را ایتالیا و دومیلیارد متر مکعب باقی مانده را نیز یونان و بلغارستان دریافت خواهند کرد .

                                         مسیر کریدور گازی جنوب که گاز آذربایجان را به اروپا می‌رساند

طرح راه‌اندازی کریدور گازی جنوب به طول کلی  3 هزار و ۵۰۰ کیلومتر و متشکل از خطوط لوله قفقاز جنوبی در خاک جمهوری آذربایجان و  گرجستان، ترانس آناتولی (تاناپ) در خاک ترکیه و نیز «ترانس آدریاتیک» (تاپ) در خاک یونان، بستر دریای «آدریاتیک» و خاک ایتالیا با هزینه  ۳۳ میلیارد دلار اجرا شد و قرار است گاز طبیعی میدان “شاه دنیز ” جمهوری آذربایجان در دریای خزر از طریق این کریدور به اروپا صادر شود .

جمهوری آذربایجان در اواخر سال گذشته میلادی مقادیری از گاز طبیعی خود را به صورت آزمایشی از این کریدور به اروپا صادر کرد .

  طرح راه اندازی  دالان گازی جنوب شامل خطوط لوله قفقاز جنوبی در خاک جمهوری آذربایجان و گرجستان، ترانس انادولی (تاناپ) در خاک ترکیه و ترانس آدریاتیک (تاپ) در خاک یونان، بستر دریای آدریاتیک و  خاک ایتالیا در چند سال اخیر اجرا و در اواخر سال گذشته به پایان رسید. راه اندازی این دالان گازی 3 هزار و 500 کیلومتری و نیز توسعه میدان گازی “شاه دنیز” در خزر 33 میلیارد دلار هزینه دربرداشته است .

این کشور برنامه ریزی کرده است تا در سال جاری میلادی 5 میلیارد متر مکعب گاز طبیعی به اروپا، 8 میلیارد متر مکعب به ترکیه و نیز یک میلیارد متر مکعب به گرجستان صادر کند.

مجموع صادرات گاز طبیعی جمهوری آذربایجان در سال ۲۰۲۰ میلادی ۱۳ میلیارد و ۵۰۰ میلیون متر مکعب بوده است که در مقایسه با سال ۲۰۱۹ میلادی ۱.۸ میلیارد متر مکعب و یا ۱۵.۶ درصد بیشتر بوده است .جمهوری آذربایجان در سال گذشته میلادی همچنین یک میلیارد و ۱۰۰ میلیون متر مکعب گاز طبیعی به گرجستان صادر کرده که در مقایسه با سال ۲۰۱۹ میلادی ۲.۸ درصد کاهش را نشان می‌دهد.

میدان گازی شاه دنیز از سوی کنسرسیوم شرکت‌ های خارجی به پیمانکاری «بریتیش پترولیوم» توسعه داده می‌شود و شرکت ملی نفت ایران نیز  با ۱۰ درصد سهم یکی از سهامداران  این طرح گازی می‌باشد .

“الهام علی اف” رییس جمهوری آذربایجان مجموع ذخایر گاز طبیعی تایید شده این کشور را 2.6 تریلیون متر مکعب اعلام کرده است .ذخایر گازی قابل توجه در سه میدان ” آذری – چراغ – گونشلی” در دریای خزر قرار دارد. اشتهای سیری ناپذیر جمهوری آذربایجان درخصوص کشف میدان‌ های گازی جدید ادامه دارد و این کشور درحال اکتشافات گازی در میدان  “بابک” با ذخایر گازی 400 میلیارد متر مکعب ، میدان “آبشرون” با ذخایر گازی 350 میلیارد متر مکعب و نیز میدان “امید” با ذخایر گازی 200 میلیارد متر مکعب است.

به گفته رئیس‌جمهور آذربایجان، در حال حاضر چند میدان جدید دیگر نیز در دریای خزر در مرحله اکتشاف است.

اجلاس آنلاین شورای مشورتی دالان گازی جنوب

علی اف طی سخنانی در هفتمین اجلاس آنلاین شورای مشورتی دالان گازی جنوب شامل انتقال گاز طبیعی جمهوری آذربایجان به اروپا ، افزود : «گاز طبیعی جمهوری آذربایجان منبع جدید و قابل اعتماد و درازمدت برای اروپا می باشد چرا که ذخایر گازی تایید شده کشورمان 2.6 تریلیون متر مکعب است و بنا به گزارش های جدید رسیده حجم آن در آینده می تواند بیشتر از این رقم باشد.»

   رییس جمهوری آذربایجان راه اندازی دالان گازی جنوب و آغاز انتقال گاز طبیعی این کشور از طریق این دالان به اروپا را برای جمهوری آذربایجان طرحی مهم عنوان کرد .

 هفتمین اجلاس آنلاین شورای مشورتی دالان  گازی جنوب 23 بهمن 1399 برای بررسی فعالیت آتی این دالان گازی با حضور مسئوولان و نمایندگان نهادهای انرژی 18 کشور از جمله آمریکا، انگلیس، آلبانی، بلغارستان، بوسنی ­و هرزگوین، گرجستان، کرواسی، ایتالیا، مجارستان، مونته نگرو، رومانی، صربستان، ترکیه، ترکمنستان، یونان و مقدونیه شمالی و  نیز برخی شرکت های نفتی و نهادهای بین المللی مالی برگزار شد .

ترکیه و جایگزینی گاز آذربایجان با گاز روسیه و ایران

ترکیه یکی از واردکنندگان عمده گاز در منطقه خاورمیانه و منطقه الحاقی آسیا به اروپاست و در سال‌ های گذشته عمده گاز مصرفی خود را از ایران و روسیه تهیه کرده است. اما حالا ماجرا فرق کرده است.

بررسی سبد واردات گاز ترکیه در ماه ‌های گذشته در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته نشان می دهد که این کشور مبادی وارداتی خود را به طور قابل توجهی تنوع بخشیده است. در همین راستا سهم گاز وارداتی روسیه را از ۴۶ به ۲۸ درصد رسانده و جبران این سهم واردات گاز را از طریق افزایش واردات از جمهوری آذربایجان و به ویژه نیجریه انجام داده است.

ماه می 2020 بود که ترکیه ناگهان اعلام کرد واردات گاز از روسیه را متوقف کرده است.

تیرماه 99 رویترز خبر داد که صادرات گاز روسیه به ترکیه با خط لوله «بلو استریم» که در ماه می به دلیل تعمیرات متوقف شده بود، همچنان از سر گرفته نشده است، زیرا آنکارا در حال افزایش خرید ال‌.ان‌.جی و جایگزین کردن آن با منابع گاز پروم است.

روابط روسیه و ترکیه، یکی از بزرگ‌ ترین مصرف‌کنندگان گاز طبیعی مسکو، در سال ‌های گذشته تیره و تار بوده است. از آنجا که قیمت گاز «گازپروم» چند برابر قیمت گاز طبیعی مایع‌شده (‌ال‌ان‌جی) است، به گفته تحلیلگران، واردات ترکیه از ایالات متحده آمریکا و دریافت گاز از طریق خط لوله ‌ای از جمهوری آذربایجان در حال افزایش است.

یک منبع انرژی ترکیه و دو منبع انرژی روسیه در این باره گفتند: «شرکت بوتاش ترکیه در ماه می اعلام کرده بود عملیات تعمیر و نگهداری خط لوله بلو استریم از ۱۳ تا ۲۹ ماه می انجام خواهد شد، اما راه ‌اندازی دوباره این خط لوله تاریخ مشخصی ندارد.»

با در نظر گرفتن این موضوع و نیز قدرت گرفتن طرفداران ترکیه در لیبی که دارای منابع عظیم نفت و گاز در دریای مدیترانه است، شاید اینگونه به نظر برسد که روسیه از نظر قدرت ‌یابی ترکیه در زمینه انرژی احساس خطر کرده است و مرور مجددی بر اتفاقات جنگ اخیر قره‌باغ و همراهی ترکیه با آذربایجان که پیروزی بر ارمنستان را رقم زد و موجب بازگردادندن اراضی اشغال شده این کشور پس از 30 سال شد، همراه با مروری بر اتفاقات بازار گاز منطقه نتایج روشنی را در ذهن متبادر می‌کند و آن این که جمهوری آذربایجان علاوه بر اشتراکاتی که با ترکیه دارد یکی از تامین‌کنندگان اصلی انرژی این کشور محسوب می‌شود و ترکیه رفته رفته گاز آذربایجان را به طور کامل جایگزین گاز ایران و روسیه می‌کند. قرارداد صادرات گاز ایران به ترکیه در سال 2026 به اتمام خواهد رسید.

ترکیه به دنبال آلترناتیوسازی در تامین انرژی خود بوده و در حال تبدیل به مسیر ترانزیت انرژی است.

                                 ایستگاه ورود گاز آذربایجان به ترکیه در مرز گرجستان و ترکیه

 وزارت انرژی جمهوری آذربایجان روز سه شنبه گزارش داد که در سال گذشته میلادی (۲۰۲۰) صادرات گاز این کشور به ترکیه ۲۱ درصد نسبت به سال قبل آن افزایش داشته است.

بنابر این گزارش، در سال ۲۰۲۰ میلادی ۱۱ میلیارد و ۱۰۰ میلیون متر مکعب گاز طبیعی از جمهوری آذربایجان به ترکیه صادر شده که در مقایسه با یک سال قبل آن ۲۱ درصد افزایش نشان می‌دهد.

گاز طبیعی جمهوری آذربایجان از طریق خطوط لوله قفقاز جنوبی ( باکو –تفلیس –ارزروم ) و «ترانس آناتولی» (تاناپ) به ترکیه صادر شده است .

تامین گاز گرجستان توسط آذربایجان

گاز طبیعی جمهوری آذربایجان از طریق خطوط  لوله باکو – تفلیس – ارزروم و «قازی محمد – قزاخ» به گرجستان نیز صادر می‌شود. در همین راستا شرکت دولتی نفت جمهوری آذربایجان (سوکار) اعلام کرده است که در سال ۲۰۲۱ با قراردادی جدید نزدیک به ۹۲ درصد گاز مورد نیاز گرجستان را تامین خواهد کرد و با صدور ۲ میلیارد و ۷۳۰ میلیون متر مکعب گاز به گرجستان موافقت شده است. از این مقدار یک میلیارد و ۱۴ میلیون متر مکعب از میدان گازی “شاه دنیز” و یک میلیارد و ۵۰۴ میلیون متر مکعب از سوی شرکت دولتی نفت جمهوری آذربایجان تهیه خواهد شد.

18 دسامبر بود که رسانه ‌های منطقه از توافق گرجستان و جمهوری آذربایجان برای کاهش نرخ گاز صادراتی خبر دادند. دولت گرجستان و شرکت نفت دولتی جمهوری آذربایجان (سوکار) بر سر کاهش نرخ گاز صادراتی به توافق رسیده‌ اند. این توافق به دنبال مذاکرات دو کشور در مورد واردات دویست میلیون متر مکعب گاز از جمهوری آذربایجان با قیمت پایین امضا شده است.گاز صادراتی جمهوری آذربایجان در گرجستان قرار است برای مصارف خانگی باشد.

گرجستان مسیر انتقال نفت و گاز جمهوری آذربایجان به ترکیه و اروپا است. آذربایجان درحالی که تا دو ماه پیش درحال جنگ با ارمنستان بود و دورنمایی برای صلح پایدار و احیای روابط با ارمنستان را فعلا نمی ‌تواند تصویر کند، با صرف‌ نظر از خط مستقیم و مسیر ارمنستان و نیز صرف‌ نظر از مسیر ایران که صد البته با نظر سرمایه‌گذاران آمریکایی و اروپایی بوده است، گرجستان را به عنوان مسیر انتقال نفت و گاز خود انتخاب کرده است و در این مسیر به گرجستان برای خرید گاز تخفیف خوبی هم می‌دهد.

میدان دوستلوق، منبع جدید نفت و گاز آذربایجان

در ادامه جهت گیری نوین سیاست انرژی باکو باید افزود که جمهوری آذربایجان و ترکمنستان روز پنج‌شنبه دوم بهمن‌ماه بعد از ۳۰ سال مناقشه بر سر مالکیت میدان نفتی «کپز» که در ترکمنستان «سردار» خوانده می‌شود، توافق کردند که این میدان را به صورت مشترک توسعه دهند.

مهم‌ترین اختلاف دولت باکو و عشق‌آباد بر سر تعیین رژیم حقوقی دریای خزر نیز مالکیت این میدان بود. تاکنون آذربایجان، روسیه و قزاقستان توافقات دوجانبه و سه‌جانبه برای تقسیم بستر دریای خزر امضا کرده‌اند، اما مناقشه بر سر میدان نفتی کپز باعث شده بود ترکمنستان از امضای هرگونه توافق اجتناب کند. ایران توافقات یاد شده را به رسمیت نمی ‌شناسد و می‌گوید تقسیم بستر دریای خزر باید با توافق همه کشورهای ساحلی انجام شود.

         توافقنامه را وزرای خارجه دوکشور به صورت حضوری و با حضور مجازی روسای جمهور دو کشور امضا کردند

همزمان با امضای توافق توسعه مشترک این میدان توسط وزرای خارجه دو کشور، الهام علی­ایف رئیس‌جمهوری آذربایجان طی کنفرانس ویدیویی مشترک با قربانقلی بردی‌ محمداف، همتای ترکمن خود اعلام کرد که از این به بعد نام این میدان نفتی به «دوستلوق» (دوستی) تغییر می‌کند و نمادی برای دوستی دو کشور خواهد بود.

این میدان در سال ۱۹۸۶ کشف شد و ذخایر آن حدود ۵۰ میلیون تن (حدود ۳۵۰ میلیون بشکه) به ارزش حدود ۳۵ تا ۴۰ میلیارد دلار تخمین زده می‌شود. میدان «دوستلوق» حاوی ۱۰۰ میلیارد متر مکعب گاز است.

هم‌اکنون بخش عمده‌ ای از نفت تولیدی ترکمنستان از طریق آذربایجان راهی بازارهای بین ‌المللی می ‌شود و دولت باکو امیدوار است با توسعه مشترک میدان «دوستلوق»، زمینه برای صادرات گاز ترکمنستان از طریق آذربایجان نیز فراهم شود. میدان نفتی دوستلوق در ۲۰ کیلومتری میدان نفتی «قره‌ باغ» آذربایجان واقع شده و هم اکنون شرکت اکوینور نروژ به همراه شرکت ملی نفت آذربایجان، سوکار، در حال توسعه آن است و تا سه سال آینده تولید نفت و گاز از این میدان آغاز می‌شود.

میادین «دوستلوق» و «قره‌باغ» در فاصله بسیار نزدیکی از بلوک نفتی آذری-‌چراغ-‌گونشلی آذربایجان در دریای خزر قرار دارند و در عمل زیرساخت‌ های لازم برای انتقال نفت و گاز تولیدی از این میدان به باکو آماده است.

بلوک یاد شده بیش از سه چهارم کل تولید نفت آذربایجان را در بر می گیرد و خطوط لوله آن تا باکو و از آنجا تا بندر جیهان ترکیه کشیده شده است.

ایران و آذربایجان نیز قبل از تحریم ‌های آمریکا توافق کرده بودند که میدان مورد مناقشه «آلو شرقی» را که در ایران «البرز» خوانده می‌شود را به صورت مشترک توسعه دهند. مالکیت این میدان هم برای سه دهه مورد اختلاف باکو و تهران بود. بعد از تحریم ‌های آمریکا، مذاکرات پیرامون توسعه این میدان متوقف شد، چرا که توسعه آن مستلزم ورود شرکت‌ ها و سرمایه ‌های خارجی بود که در شرایط تحریم این موضوع قابل تحقق نیست.

ترکیه از توافق‌نامه آذربایجان و ترکمنستان درباره میدان نفتی دریای خزر ابراز خشنودی کرد.  وزارت امور خارجه ترکیه در اطلاعیه‌ای خشنودی آنکارا را از اینکه کشورهای جمهوری آذربایجان و ترکمنستان با امضای توافق‌نامه مشترک تجاری، اختلاف‌نظر در مورد مالکیت میدان نفتی “دوستلوق”  را حل کردند، ابراز کرد. در این اطلاعیه ابراز امیدواری شد که این قرارداد سبب تقویت و تحکیم بیشتر دوستی بین دو کشور شود.

انتقال گاز باکو به نخجوان از مسیر ترکیه

نخجوان بخش جدا افتاده از تنه اصلی جمهوری آذربایجان است که ارمنستان بین آن دو حایل شده است. گاز نخجوان تاکنون از طریق سواپ با ایران و کسر پانزده درصد گاز دریافتی به‌عنوان حق انتقال انجام می‌شد.

اما با بهره‌ برداری از مسیرهای جدید گازی در منطقه، آذربایجان و ترکیه قراردادی امضا کردند که به موجب آن، گاز جمهوری آذربایجان از مسیر ترکیه به جمهوری خودمختار نخجوان خواهد رسید.

وسوسه گاز آذربایجان برای ارمنستان و احیای روابط با ترکیه

‏دیوید شاه نظریان، رئیس سابق سرویس امنیت ملی ارمنستان یکی از دلایل رضایت پاشینیان نخست‌وزیر این کشور به امضای قرارداد صلحی که در داخل این کشور شکست سنگین محسوب می‌شود را وسوسه گاز آذربایجان می‌داند و معتقد است: «پاشینیان استعفای خود را به تاخیر می اندازد، زیرا وی به دنبال امضای توافقنامه تعیین مرز و احیای روابط دیپلماتیک با آذربایجان، احداث خط لوله انتقال گاز از آذربایجان به ترکیه از طریق زنگه زور و احیای روابط دیپلماتیک با ترکیه است.»

منابع پژوهش در دفتر اندیشکده موجود است .