نگاهی به سفر عبدالله اردنی به واشنگتن: روابط اردن و آمریکا در عصر بایدن؛ تعمیق همکاری های راهبردی در جزیره ثبات

در twitter به اشتراک بگذارید
در whatsapp به اشتراک بگذارید
در telegram به اشتراک بگذارید
نگاهی به سفر عبدالله اردنی به واشنگتن: روابط اردن و آمریکا در عصر بایدن؛ تعمیق همکاری های راهبردی در جزیره ثبات
سفر اخیر عبدالله دوم به واشنگتن اولین سفر یک مقام عالی رتبه عربی به واشنگتن بعد از روی کار آمدن جو بایدن بود که با توجه به وضعیت روابط دو جانبه اردن- ایالات متحده (افزایش کمک­های مالی، ماجرای امیر حمزه، انعقاد توافق نامه نظامی جدید و انتقال نیروهای نظامی آمریکایی) و همین­طور شرایط جاری در منطقه (بحران سوریه، شرایط عراق، نابسامانی لبنان و وضعیت مذاکرات سازش) از اهمیت فوق­ العاده ­ای برخوردار است

اردن به طور سنتی مهم ترین متحد غرب در منطقه شامات محسوب می ­شود و با توجه به جایگاه اش در منازعه فلسطین و امنیت رژیم صهیونیستی این رابطه طی دهه ­ها و در کوران بحران ­های مختلف ثبات خود را حفظ کرده است.

سفر اخیر عبدالله در شرایطی انجام شد که در طی چهار سال زمام­داری ترامپ تنها یک بار در کاخ سفید دیداری رسمی برگزار شده بود و در طی سال­ های 2019 و 2020 با وجود سفرهای متعدد عبدالله به آمریکا (حضور در مراسم های بین المللی و دانشگاهی) به وی وقت ملاقات در کاخ سفید داده نمی ­شد. دولت آمریکا که به طور جدی طرح معامله قرن را در آن برهه در دستور کار داشت و عملا از رویکرد سنتی خود مبتنی بر راهکار دودولتی (براساس مرزهای 1967-پایتختی قدس شرقی) عدول کرده بود، مخالفت اردن با این طرح را غیرقابل قبول می ­دانست.

با این حال حتی در بازه زمانی 2016-2020 روابط پادشاهی اردن با دیگر بخش­ های حاکمیتی آمریکا از جمله کنگره، پنتاگون و سیا همچنان در سطحی بالا بود اما با روی کار آمدن جو بایدن شرایط تغییر کرد.

کمتر از دو ماه بعد از پیروزی بایدن بود که آمریکا و اردن توافقی نظامی را به امضا رساندند که براساس آن اردن در ازای دریافت کمک­ های مالی جدید به آمریکا اجازه می ­داد تا به طور رسمی در این کشور پایگاه نظامی داشته باشد. علاوه براین نیروهای آمریکایی و متحدان این کشور اجازه یافتند تا از خاک و آسمان اردن برای اهداف نظامی(لجستیک) بهره ­برداری نمایند.

امضا این توافق نامه که به معنی تعمیق روابط راهبردی اردن- آمریکا در شامات بود و عملا موقعیت نیروهای آمریکایی را در وضعیت جاری عراق و سوریه تقویت نمود، زمینه جابجایی و لجستیک بهتری را برای آمریکا در صورت وقوع هرگونه ضدوخورد نظامی در خلیج فارس، عراق، سوریه و جولان فراهم می کرد.

ملک عبدالله در واشنگتن به دنبال چیست؟

سه ماه بعد از این توافق یک بمب خبری در امان منفجر شد و رسانه ­های محلی اعلام کردند که تلاش شاهزاده حمزه برای کودتا که بعدتر فتنه نامیده شد، خنثی گردید. اردن که از نگاه غربی ­ها جزیره ثبات خاورمیانه آشوب­ زده محسوب می­ شود در کانون توجه قرار گرفت و دولت اردن با در اختیار داشتن حمایت مناسب بین ­المللی در این ماجرا علاوه بر حذف ولیعهد سابق از صحنه سیاسی این کشور، یکی از چهره های متنفذ نزدیک به سعودی­ ها در این کشور یعنی «بسام عوض الله» را نیز دستگیر کرد.

همزمان با این تحولات، رسانه ­ای شدن خبر جابجایی بخشی از نیروهای آمریکایی از پایگاه العدید قطر به اردن (پایگاه تازه تاسیس الزرقا) نیز بر اهمیت سفر عبدالله به واشنگتن افزود تا مشخص شود آمریکایی ها به طور جدی برای برخورد آتی (احتمالا با ایران) اردن را به عنوان مرکزی جهت سازماندهی لجستیک برگزیده اند.

از سوی دیگر چند روز قبل از عزیمت عبدالله به کاخ سفید، دادگاه «بسام عوض الله» و «حسن شریف» برگزار شد که از نگاه بسیاری زمان­ بندی این دادگاه حاوی این پیام بود که آمریکا از زیر ضربه رفتن نیروهای نزدیک به سعودی و همین ­طور حذف امیر حمزه از صحنه سیاسی در ازای تعمیق روابط راهبردی با اردن چشم پوشی کرده­ اند. اردن با توجه به همین حمایت آمریکا بود که توانست نفوذ فزاینده سعودی- اماراتی در سپهر سیاسی این کشور (به ویژه در مناطق جنوبی) را لجام بزند چراکه با توجه به نوع رابطه محمد بن سلمان با عبدالله می­ توانست تهدیدی برای امنیت ملی این کشور باشد. در خلال سفر نیز نحوه تعامل جو بایدن با ولیعهد جوان اردن (تصاویری که از کاخ سفید منتشر می­ شد و در رسانه ­های رسمی اردنی انعکاس داده می ­شد) این پیام را داشت که شاهزاده جوان مورد تائید آمریکاست.

از بعد اقتصادی هم این سفر اهمیت بالایی برای اردن داشت، طی یک دهه اخیر درپی جنگ سوریه اردن تجارت یک میلیارد دلاری با دمشق را از دست داد و علاوه برآن تجارت نیم میلیاردی با لبنان (از مسیر سوریه) هم از میان رفت. ظهور داعش در عراق و سقوط موصل هم ضربه دیگری بر اقتصاد اردن بود و تجارت 1.1 میلیارد دلاری با عراق هم نابود شد و امان علاوه بر از دست دادن کمک های نفتی، بازار شرق عراق را از دست داد.

اردن در چنین شرایطی برای جبران کسری تراز تجاری و کسری بودجه ترجیح داد به جای سیاست انتشار پول تورم آفرین و یا ریاضت اقتصادی، سیاست استقراض از منابع خارجی را درپیش بگیرد؛ به طوری که طی کمتر از 10 سال حجم بدهی اش از 60 درصد تولید ناخالص ملی به 107 درصد از تولید ناخالص داخلی رسیده است.

حجم بدهی اردن تنها در سال 2020 نسبت به سال 2019 میلادی 11 درصد (معادل 3.4 میلیارد دلار) رشد داشت که نشان دهنده وضعیت خطرناک اقتصاد این کشور بود و انتظار می­رود که در سال جاری این ارقام با توجه به زیان گسترده صنعت توریسم اردن و افزایش هزینه­ های بهداشتی افزایش یابد. از سوی دیگر کشورهای عربستان و امارات هم که در گذشته کمک کننده­ های اصلی به اردن محسوب می­ شدند در این سه سال به دلیل عدم حمایت اردن از طرح معامله قرن کمک ها به اردن را متوقف و محدود کرده بودند.

 وضعیت اقتصادی اردن به حدی نگران­کننده است که در سال 2018 بعد از اعلام تصمیم دولت برای افزایش مالیات ها، شهر عمان شاهد اعتراضات خیابانی بود که بعد از اعتراضات بهار عربی بزرگترین تجمعات خیابانی در اردن محسوب می ­شد یا در ماجرای اعتراضات معلمان در سال 2019 نیز اصل قضیه بیش از آنکه به اخوان المسلمین یا جریانات چپ ارتباط داشته باشد، ناشی از ناتوانی دولت در افزایش حقوق معلمان و مشکلات اقتصادی بود.

با توجه به شرایط فوق تنها تکیه­ گاه ایمن اقتصادی اردن کمک­ های سخاوتمندانه آمریکا بود. براساس توافق سال 2015 واشنگتن متعهد شد تا سال 2021 سالانه 1.25 میلیارد دلار در اختیار اردن قرار دهد که حتی در دوره ترامپ این کمک ­ها (500 میلیون سهم ارتش و 700 سهم خزانه دولت) دست نخورده باقی بماند. این قرارداد که سال آینده به اتمام می­ رسید با امضای توافق نامه نظامی ابتدای سال 2021 احتمالا برای یک دهه تمدید خواهد شد و حتی کمک های اقتصادی تا سقف 1.5 میلیارد دلار افزایش خواهد یافت و اردن بعد از اسرائیل و مصر به سومین دریافت­ کننده کمک ­های اقتصادی آمریکا تبدیل خواهد شد.

 پیش بینی روندهای آینده :

سفر عبدالله اردنی به آمریکا فارغ از ابعاد دوجانبه در بعد منطقه ­ای هم از اهمیت فزاینده ­ای برخوردار است. حضور وی به عنوان اولین رهبر عربی در کاخ­ سفید پیام مهمی برای خاورمیانه عربی داشت و آن این­که دیگر محمد بن ­زاید و محمد بن ­سلمان رهبران تراز کاخ سفید در جهان عرب نیستند و این عبدالله است که به محبوب ­ترین رهبر عربی در کاخ سفید تبدیل شده و می­ تواند بر روند تصمیم ­گیری ­ها در کاخ سفید تاثیرگذار باشد.

پیش از سفر عبدالله به آمریکا در پرونده­ های مختلف منطقه ­ای مباحثی درباره این سفر بود، اولین و مهمترین برنامه منطقه­ ای این سفر برای اردن جلب حمایت حداکثری واشنگتن از طرح شام نوین بود. عبدالله که یک هفته قبل از دیدار با بایدن در بغداد با سران عراق و مصر دیدار کرده بود، در کاخ سفید هم به این مساله پرداخت.

«دیوید ایگناتیوس» در واشنگتن­ پست نوشت که عبدالله با اشاره به اهمیت تقویت محور عربی منطقه برای مقابله با ایران به بایدن گفته که الکاظمی تنها کسی است که می­ تواند جلوی ایرانی ­ها را در عراق بگیرد که این امر مورد تائید بایدن هم بوده است. اگر این نقل قول ستون ­نویس سرشناس آمریکایی صحت داشته باشد احتمالا اردن تلاش کرده تا آمریکایی­ ها در انتخابات پیش ­رو حمایت تمام قدی از نخست وزیر فعلی داشته باشند تا در سایه ادامه حضور وی در قدرت بتوانند دستورکارهای مشترکشان برای تعمیق همکاری های اقتصادی سه جانبه عراق-مصر-اردن را پیش ببرند.

در حوزه سوریه نیز گویا عبدالله علاوه بر پیشنهاد مستثنی­کردن اردن از قانون قیصر(همانند تجربه تحریم­ های عراق در دهه 90) درخواست کرده­ که برای کنترل اوضاع جنوب سوریه و مقابله با گرو ه­های شبه نظامی (نزدیک به ایران) اردن هم به کمیته مشترک آمریکا، اسرائیل و روسیه اضافه شود تا منافع امنیتی اردن در مرزهای شمالی ­اش تامین شود. البته گویا بایدن نسبت به این درخواست زیاد تمایل نشان نداده و نسبت به همکاری امنیتی با پوتین در سوریه محذوریت هایی دارد.

پرونده فلسطین هم از دیگر محورهای منطقه­ ای بود که عبدالله درخصوص آن در واشنگتن رایزنی کرده است. عبدالله علاوه براینکه بایدن را از جزئیات ملاقات اخیرش با نخست وزیر جدید رژیم مطلع کرده و به وی خبر داده که این دیدار اطمینان بخش بوده تاکید کرده که امان به ادامه همکاری­ ها امنیتی با اسرائیل و همین ­طور گسترش روابط اقتصادی با تل­آویو علاقه ­مند و امیدوار است. البته در این میان پرونده مذاکرات بیشتر، در ملاقات تیم اردنی با بلینکن مورد توجه قرار گرفته و طرف آمریکایی از اردن خواسته تا همراه با مصر در زمینه سازماندهی تیم فلسطینی مذاکرات صلح پیشگام باشند تا در اسرع وقت مذاکرات سازش از سر گرفته شود.

البته این سفر با حواشی هم همراه بود که از آن جمله تجمع چند ده نفری مخالفان اردنی مقابل کاخ سفید بود که با تجمع طرفداران حکومت تا حدی خنثی شد. همین­طور مصاحبه عبدالله دوم با برنامه جی پی اس در سی ان ان هم مصاحبه ای مهم بود که فارغ از مباحث مرتبط به روابط اردن-آمریکا بخش هایی از آن به ایران می­ پرداخت. پادشاه اردن همواره در مصاحبه­ هایش با رسانه­های آمریکایی در خلال سال ­های اخیر حملاتی به ایران داشت که معروف­ ترین آن نقل قول هلال شیعی بود که بخشی از ادبیات سیاسی این منطقه تبدیل شد و این بار هم برای اولین بار در این مصاحبه مدعی شد که پهپادهای ایرانی در این کشور سرنگون شده اند.

نکته اینجاست که بخش مربوط به ایران در مصاحبه با فرید زکریا در رسانه های محلی اردن بازتاب داده نشد که نشان می­ دهد بعد از جنجال رسانه ­ای در ماجرای مقام جعفر ابی طالب در کرک، امان علاقه ندارد مطالب مرتبط با ایران زیاد در فضای عمومی انعکاس یابد.

در پایان می­توان گفت که تشدید وابستگی سیاسی و اقتصادی اردن به ایالات متحده منجر به افزایش همکاری ­های امان با واشنگتن در حوزه ­های راهبردی و امنیتی در پرونده­ های منطقه­ ای می­شود. تبلور این امر توافق اردن با آمریکا برای احداث دومین پایگاه نظامی این کشور در شمال اردن مشرف به مرز سوریه و عراق است. این مساله در حال حاضر مهم ترین خطر در چشم­انداز روابط ایران و اردن است و نباید اجازه داد که این کشور بیش از پیش در دامن آمریکا بغلتد و تبدیل به مقری برای مقابله با جمهوری اسلامی شود.  

 

 

منابع پژوهش در دفتر اندیشکده موجود است .

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

آیا مطمئن هستید که می خواهید قفل این پست را باز کنید؟
باز کردن قفل باقی مانده : 0
آیا مطمئن هستید که می خواهید اشتراک را لغو کنید؟