همکاری دفاعی-نظامی عربستان و روسیه

درآمد

خالد بن سلمان معاون وزیر دفاع عربستان سعودی اواخر ماه آگوست در صدر هیئتی بلندپایه از مقامات نظامی و امنیتی برای شرکت در مجمع و نمایشگاه بین ‌المللی نظامی – فنی (ARMY-2021) وارد مسکو شد. وی در این دیدار راه ‌های افزایش همکاری‌ های نظامی و دفاعی، تلاش ‌های دو کشور برای حفظ امنیت و ثبات در منطقه و برجسته‌ ترین چالش‌ های مشترک را مورد بحث قرار داد. گسترش همکاری های سیاسی، اقتصادی و نظامی عربستان و روسیه باعث شده تا میان دو کشور نوعی همسویی به وجود بیاید که نقش مهمی در استراتژی فاصله منطقی از آمریکا برای ریاض دارد. این مسئله به ­خصوص برای جمهوری اسلامی ایران که در برخی حوزه های دفاعی- نظامی دچار نقصان و کمبود است حائز توجه دوچندان است.

ابعاد

هفتمین دوره مجمع و نمایشگاه (ARMY-2021) از روز دوشنبه 22 آگوست تا 28 آگوست در شهر کوبینکا، منطقه مسکو برگزار شد. در چارچوب برنامه علمی و تجاری این مجمع، 211 رویداد شامل 138 میزگرد، 38 کنفرانس، 14 جلسه توجیهی و 21 جلسه برپا شد. بیش از 1400 شرکت و سازمان در نمایشگاه  شرکت کردند، که نزدیک به 28 هزار نمونه از محصولات و فناوری های خود را ارائه دادند. وزارت دفاع روسیه بیش از 300 مدل تجهیزات تولیدی ارائه می دهد.

در  این نمایشگاه نظامی- فنی که کار خود را در فضایی به مساحت 330 هزار متر مربع در نزدیکی مسکو آغاز کرد، بیش از 28 هزار سلاح و محصولات نظامی ارائه شده است. بخش­های این نمایشگاه به هوانوردی، نیروی دریایی، روباتیک، پزشکی نظامی، ساخت و سازهای نظامی و تنوع بخشیدن به صنایع دفاعی اختصاص یافته است.

در چارچوب این مجمع، برنامه ریزی بر این بود تا آخرین محصولات صنعت دفاعی فدراسیون روسیه و کشورهای خارجی، رویدادهای تجاری و امضای قراردادها ارائه شود. به طور خاص، وزارت دفاع روسیه قصد دارد موافقت نامه­ هایی را به ارزش 500 میلیارد روبل (حدود هفت میلیارد دلار)  منعقد کند. هیئت هایی از 97 کشور از جمله جمهوری اسلامی ایران در این نمایشگاه مشارکت داشتند.

همکاری های ریاض- مسکو

گرم شدن روابط عربستان سعودی و روسیه را باید متاثر از سفر ملک سلمان به مسکو در اکتبر 2017 و آغاز همکاری های دو کشور بر سر انرژی و تشکیل اوپک پلاس و متعاقب آن سفر اکتبر 2019 پوتین به ریاض و امضای 20 تفاهم نامه سیاسی و اقتصادی دانست که دوره نوینی از روابط بین دو کشور را شکل داده است. روابطی که در شرایط کنونی در ابعاد سیاسی، اقتصادی و نظامی- امنیتی در حال گسترش است و ریاض، توسعه روابط با مسکو را در چارچوب متنوع­ سازی شرکای راهبردی در سطح بین­ المللی و در قالب استراتژی موازنه نرم در مقابل آمریکا و استراتژی کاهش تدریجی حضور در خاورمیانه می بیند. این روابط در شرایط کنونی در ابعاد سیاسی(سوریه، یمن، لیبی و حضور آمریکا در خلیج فارس)، اقتصادی (اوپک پلاس و روابط تجاری) و نظامی- امنیتی (خریدهای تسلیحاتی، همکاری های فضایی و هسته ­ای) در حال تقویت شدن است.

در این چارچوب؛ فعال­ترشدن سیاست خارجی روسیه در منطقه خاورمیانه و به ­خصوص در خلیج فارس را می‏ توان در راستای پویایی سیاست خاورمیانه ­‏ای این کشور دانست که علاوه ‏بر مسائل دوجانبه، اهدافی ژئوپلتیک و استراتژیک را در حوزه رقابت‏ ­های منطقه ­‏ای و جهانی نیز دنبال می کند. بحران سوریه، بحران یمن، بحران لیبی، تنش ایران و عربستان، متغیر انرژی و همکاری های دفاعی- تسلیحاتی از جمله مهم ­ترین متغیرهای تاثیرگذار در روابط دو کشور و شکل ­دهنده به راهبردهای مسکو و ریاض در نظام منطقه ­ای خاورمیانه است.

اهداف عربستان

1-موازنه نرم در برابر آمریکا

با توجه به راهبرد ایالات متحده برای مهار چین و تمرکز بر شرق آسیا که با کاهش تدریجی حضور نظامی آمریکا در خلیج فارس ارتباط مستقیم دارد، عربستان سعودی چنین نقل و انتقالی را از منظر موازنه در سطح منطقه­ ای و در ارتباط با جمهوری اسلامی ایران می­ بیند. در چارچوب متنوع­ سازی شرکای بین المللی توجه به نقش چین و فرانسه هم مدنظر مقامات سعودی هست و اساسا در خلاء حضور آمریکا به­ عنوان قدرت هژمون حمایت کننده از عربستان و در نبود یک قدرت جایگزین، موازنه ­سازی و ایجاد توازن همزمان در روابط با روسیه، چین و فرانسه مورد توجه مقامات عربستان سعودی قرار دارد. در این میان به ­نظر می رسد که نگاه مقامات سعودی بیشتر متمرکز بر پکن و مسکو قرار گرفته است.

2-تقویت سامانه های تهاجمی و دفاعی

یکی از اصلی­ ترین هدف­ گذاری­ های عربستان خرید سامانه اس-400 از روسیه است که علی­رغم برخی تفاهمات، خرید آن عملی نشده است. در جریان سفر ملک سلمان به مسکو و متعاقب آن سفر پوتین به ریاض، تفاهماتی برای خریدهای تسلیحاتی و همکاری ­های دفاعی و نظامی صورت گرفت. به گفته مدیرعامل روستک، عربستان سعودی در حال مذاکره با روسیه برای خرید سامانه های موشکی اس-400 است. این امر در پی توافق دو جانبه ای حاصل شد که در سفر سلمان بن عبدالعزیز پادشاه عربستان سعودی در اکتبر 2017 به مسکو انجام شد. سعودی ­ها در برابر درخواست ­های آمریکا مبنی بر انصراف از علاقه به خرید اس -400 مقاومت کرده اند و به گفتگو با مسکو ادامه داده اند. خرید جنگنده سوخو اس.یو-35 یکی دیگر از علاقه­ مندی ­های عربستان برای خرید سلاح از سبد روسیه است. در سال 2017 گزارش شد که مسکو و ریاض در مراحل پیشرفته مذاکرات بر سر یک قرارداد واردات شامل 12 تا 18 مدل جنگنده اس.یو-35 هستند.

هدف گذاری خرید این دو سامانه همچنین مرتبط با تحت الشعاع قرار دادن آمریکا برای تحویل سامانه ­های پیشرفته دفاعی از جمله تاد است که عربستان در جنگ یمن به شدت به آن محتاج است، چرا که سامانه دفاعی پاتریوت نتوانسته مانع از حملات موشکی و پهپادی انصارالله یمن به خاک عربستان شود.

3-بومی سازی تسلیحاتی

گرایش به تنوع در خریدهای تسلیحاتی، متنوع­ سازی شرکا و استراتژی بومی­گزینی در چارچوب سند 2030 باعث شده تا روسیه به ­عنوان یکی از گزینه­ های عربستان در کنار چین و فرانسه و بریتانیا قرار بگیرد. آمارها نشان می­ دهد که سهم روسیه از بازار دفاعی خاورمیانه طی سه سال گذشته دو برابر شده و جای خود را در یکی از پردرآمدترین بازارهای دفاعی جهان تثبیت کرده است. مطابق با برنامه اقتصادی چشم­انداز 2030 عربستان، بومی­ سازی 50 درصدی تسلیحاتی عربستان باید محقق شود که اساس تحقق این استراتژی بومی­سازی، به ادغام شرکت­ های درون Saudi Arabian Military Industries جهت دستیابی به هدف انتقال 50 درصدی فناوری مرتبط است. در همین چارچوب SAMI سال 2018 اعلام کرد که کنترل کامل شرکت Advanced Electronic روسیه را به ­دست خواهد گرفت و تمام سهام آن را خریداری خواهد کرد.

منابع پژوهش در دفتر اندیشکده موجود است .