خلع سلاح هسته ای و موفقیت رهبری در استپ قزاقستان

خبرگزاری آناتولی مقاله ای با عنوان “خلع سلاح هسته ای و موفقیت رهبری در استپ” به قلم دکتر کورشاد زورلو کارشناس منطقه اورآسیا و جهان ترک و رئیس دانشکده عوم اقتصادی و اداری دانشگاه بوزوک Bozok نوشت: سیاست توسعه تسلیحات هسته ای و در مقابل آن مبارزه برای خلع سلاح هسته ای، درروند معادله اکولوژیک/ محیط زیست و ژئو استراتژیک اهمیت خود را حفظ می کند. تعداد کلاهک های هسته ای درمبارزات قدرت بین المللی و خطوط امنیت منطقه ای ظاهرا کاهش یافته است. اما این ارقام فریبنده است. زیرا 9 کشور هسته ای به نوین سازی سلاح های هسته ای اقدام کرده اند. روسیه و آمریکا 85درصد سلاح های هسته ای و کلاهک های اتمی را در اختیار دارند. پنج کشورعضو شورای امنیت سازمان ملل متحد که مدعی تامین و حفظ جامعه جهانی هستند، با سلاح هسته ای مجهز شده اند. بعد روسیه و آمریکا؛ در ردیف دوم چین، فرانسه، انگلیس، ،هندوستان ، پاکستان ،اسرائیل و کره شمالی دارای سلاح های اتمی هستند. نورسلطان نظر بایف رئیس جمهور قزاقستان در هفتادمین نشست عمومی سازمان ملل متحد همه کشورهای دارنده سلاح هسته ای را تا یکصدمین سالگرد تاسیس سازمان ملل متحد درسال2045 میلادی به خلع سلاح هسته ای دعوت کرده بود. اما تاکنون رقابت برای گسترش و تولید سلاح هسته ای به عنوان قدرت بازدارنده ادامه دارد. این روند را می توان “بازی در کنار پرتگاه” نامید. کشورهای دارنده سلاح هسته ای همه جغرافیای جهان را به سوی جنگ و بحران می کشانند. (1)
(1)-بازی در لبه پرتگاه ؛ “نظریه Thomas Schelling است؛ در سال 1962 بحران هسته ای کوبا میان جان اف کندی رئیس جمهور آمریکا و نیکیتی خروشف رهبر اتحاد جماهیر شوروی به وقوع پیوست. بحران موشکی ‌کوبا که با عناوین بحران اکتبر ۱۹۶۲، بحران کارائیب یا هراس موشکی شناخته می‌شود یک تقابل ۱۳ روزه میان ایالات متحده و اتحاد جماهیر شوروی بود و در پی استقرار موشک‌های بالستیک میان‌برد شوروی مجهز به کلاهک اتمی در خاک کوبا0 واقع در 90 کیلومتری آمریکا آغاز شد. آمریکا نیز اعلام کرد که کوبا را محاصره کرده است. آمریکا ، شوروی را به لبه پرتگاه جنگ هسته ای کشانده بود. راهبرد هسته ای آمریکا بسیار خطرناک بود. اگر خروشف هم متقابلا اقدام می کرد جنگ اتمی آغاز می شد. آمریکا در مقابل تهدیدات شوروی ناچار شد که موشکهای دارای کلاهک اتمی را از ترکیه خارج کند.”
رقابت و تجهیز سلاح اتمی یکی از آثار دوران جنگ سرد است. اما انرژی هسته ای در خدمت بشریت و صلح قرار دارد. در نتیجه باید خلع سلاح هسته ای در دستور کار جامعه بین المللی قرار گیرد. قزاقستان در سیمین سالگرد کسب استقلال خود در 29 اوت بر خلع سلاح هسته ای تاکید می کند. قزاقستان میزبان بیش از 1400 کلاهک اتمی شوروی بود. عزم راسخ قزاقستان باعث شده است که 29 اوت توسط سازمان ملل متحد روز مبارزه بین المللی با آزمایش های سلاح های هسته ای اعلام شود. بنا به دستور نور سلطان نظربایف در 29 اوت 1991 میلادی مرکز آزمایش سلاح های هسته ای Semipalatinsk تعطیل شد. درسال1992 میلادی مرکز ملی انرژی هسته ای قزاقستان تاسیس شد. هدف از تاسیس این مرکز مبارزه برای خلع سلاح هسته ای بین المللی ، ارائه کمک علمی و فنی دولت قراقستان برای خلع سلاح هسته ای کشورهاست. قزاقستان که به بزرگترین زرادخانه سلاح هسته ای بود، داوطلبانه قدرت اتمی خود را از دور خارج ساخت. این روند موفقیت دیدگاه رهبری استپ قزاقستان برای تغییر و تحول پایدار را نشان می دهد. بدین سبب نورسلطان نظر بایف به عنوان رهبر ابدی و نماد استقلال قزاقستان نامیده می شود.
تصمیم تاریخی
نورسلطان نظر بایف در یک نشست پنهانی که بوریس یلتسین سخنرانی کرده بود، درباره استقرار بیش از 1400 کلاهک هسته ای در قزاقستان آگاه شده بود. وی اعتراضات و اقدامات دیپلماتیک را آغاز و برخی انجمن های مبارزه با سلاح هسته ای را تشکیل داد. نظربایف دربهار 1989 میلادی جنبش مردمی محیط زیست بنام“Nevada-Semipalatinsk” را برای تعطیل کردن Semipalatinsk مرکز آزمایش های هسته ای را آغاز کرد.قزاقستان در آن دوران کلاهک اتمی بیشتری از جمع کلاهک های اتمی فرانسه، انگلیس و چین در اختیار داشت. انصراف قزاقستان از قدرت اتمی مسئولیت بزرگی محسوب می شد. نظر بایف با اعلام خلع سلاح اتمی، متهم شده بود که قزاقستان را از قدرت بازدارنگی اتمی موثر خلع ید می کند و از سوی دیگر با دشمنی احتمالی کشورهای اتمی نیز روبرو می شود. اما وی به صورت داوطلبانه قزاقستان را از سلاح اتمی پاکسازی کرد. بنا به دستور نورسلطان نظر بایف در 29 اوت 1991 میلادی تاسیسات هسته ای Semey به طور رسمی تعطیل و پاکسازی بزرگترین زرادخانه اتمی جهان آغاز شد. علاوه بر مذاکرات با آمریکا، روسیه نیز با کشورهای آسیای میانه قراردادهای امنیتی امضاء کرد و چین نیز از یک سری از درخواست های خود چشم پوشی کرد. (2)
با توجه به تغییر و تحولات خاورمیانه، نظربایف قزاقستان را از بلاهای مختلف نجات داد. سرزمین وسیع ، بافت جمعیتی، محرومیت از امکانات موجود، ادامه سیاست پیشرفت با تکیه به سلاح های اتمی، کشور را به بحران شدیدی دچار می کرد.
شوروی مرکز آزمایش های هسته ای Semipalatinsk قزاقستان را در نوامبر 1946 میلادی تاسیس کرد. شوروی بین سالهای 1949 تا 1963 میلادی آزمایش های 2500 برابر قدرت بمب انداخته شده به هیروشیمارا در قزاقستان آزمایش کرد. قزاقستان پیمان منع گسترش سلاح های هسته ای، پیمان منع آزمایش جامع هسته ای، پیمان ممنوعیت سلاح های هسته ای Treaty on the Prohibition of Nuclear Weapons و سایر مبارزه با سلاح های هسته ای منطقه ای را امضاء کرده است. بیش از 1.5 میلیون نفر از مردم قزاقستان با تشعشعات هسته ای آلوده شده اند و اراضی کشاورزی حاصلخیز بسیار وسیعی نیز به علت تشعشعات اتمی از دور خارج شده اند. در سال 1992 میلادی پیمان کاهش سلاح های اتمی استراتژیک “استارت-1” امضا شد و قزاقستان داوطلبانه خلع سلاح اتمی شد.(3)
قزاقستان برای حفظ امنیت کشور و گسترش روابط سیاسی و دیپلماتیک با جهان اقداماتی را انجام داد. قزاقستان در 13دسامبر1993 میلادی “ان پی تی” را امضا و به عضویت آژانس بین المللی انرژی اتمی درآمد و درسال 1996 میلادی “پیمان جامع منع آزمایش هسته ای CTBT ” را امضاء کرد. مجمع عمومی سازمان ملل متحد در دسامبر 2015 میلادی بیانیه قزاقستان درباره ” بیانیه بین المللی خلع سلاح بین المللی” تصویب کرد.
سیاست خارجی خاص قزاقستان
قزاقستان با خلع سلاح هسته ای، کشورهای آسیای میانه را از خطرات منطقه ای نجات داد. کشورهای آسیای میانه در هشتم سپتامبر 2006 میلادی، قرارداد خلع سلاح اتمی منطقه ای را امضاء کردند. نظربایف سیاست خلع سلاح را به ابزار مهم سیاست خارجی خود تبدیل کرده است. قزاقستان و آژانس بین المللی انرژی اتمی در 27 اوت 2015 میلادی قرارداد تاسیس “بانک سوخت هسته ای” برای تامین اورانیوم غنی شده با هدف بهره برداری در نیروگاه های اتمی را امضا کردند. بانک سوخت در کارخانه متالوژی اولبا “Ulba Metallurgical Plant” وابسته به شرکت دولتی “Kazatomprom” صنایع ملی هسته ای با شرکت نظربایف در مراسم در 29 اوت 2017 افتتاح شد.
بنا به اصول آژانس بین المللی انرژی اتمی، بانک سوخت هسته ای تنها در کشورهای غیر سلاح هسته ای تاسیس می شود. همه کشورهای دارای نیروگاه اتمی صلح آمیز برای تامین سوخت اتمی می توانند از بانک سوخت هسته ای قزاقستان، نیازهای سوخت اتمی خود را تامین کنند.
قزاقستان 12 درصد ذخایر اورانیوم جهان را در اختیار دارد و 43 درصد اورانیوم جهان را در سال 2019 میلادی تولید کرد. شرکت دولتی Semipalatinsk در شش استان در بخش تولید مشروع اورانیوم فعالیت می کند. (4)
اقدامات صلح آمیز هسته ای قزاقستان ، اعتماد همه کشورها را از لحاظ صلح، ثبات و امنیت در این کشور را جلب کرده است. قزاقستان در سال 2013 میلادی میزبان مذاکرات گروه 5+1 درباره برنامه هسته ای ایران بود. قزاقستان اکنون نیز برای حل مسئله هسته ای ایران اجلاس بین المللی برگزار می کند. قزاقستان بعد کسب استقلال و جلب اعتماد بین المللی ، 300 میلیارد دلار سرمایه خارجی جذب کرده است. قزاقستان بافت جمعیتی ترکیبی خود را در راستای همگرایی و حفظ امنیت ملی و اجتماعی خود تقویت کرده است. قاسم چومرت توکایف رئیس جمهور قزاقستان نیز سیاست های راهبردی نورسطان نظربایف را حفظ کرده و بدان ادامه می دهد.