معنای پیوستن تهران به شانگهای

پس از اتمام مراحل فنی و حقوقی-که ممکن است تا دو سال به طول انجامد- ایران به طور رسمی به گروهی ملحق می شود که حدود یک سوم مساحت زمینی جهان را در اختیار دارد و با احتساب چین ، روسیه و هند ، علاوه بر چندین کشور آسیای مرکزی ، در میان اعضای آن، سالانه تریلیون ها دلار صادرات می کند.به نوشته الجزیره، ابراهیم رئیسی ، رئیس جمهور پس از بازگشت از اجلاس در دوشنبه تاجیکستان ، این عضویت را “موفقیت دیپلماتیک” نامید که به معنی پیوند ایران با زیرساخت های اقتصادی آسیا و منابع وسیع آن است. وی طی سخنرانی در اجلاس دو روزه شانگهای، “یکجانبه گرایی” ایالات متحده را محکوم کرد و خواستار تلاش مشترک برای مبارزه با تحریم ها شد. رئیسی در حاشیه اجلاس سران سازمان همکاری شانگهای ، مجموعه ای از نشست های دوجانبه سطح بالا را برگزار کرد. از جمله ، آنها به امضای هشت قرارداد با امامعلی رحمان ، رئیس جمهور تاجیکستان منجر شد. هر دو 500 میلیون دلار برای تجارت سالانه دوجانبه تعیین کردند که تقریباً 10 برابر بیشتر از سطح فعلی است.

اما در زمینه دستاوردهای عمده سیاسی یا اقتصادی، اصلی ترین برداشت ایران از این موفقیت در کوتاه مدت ممکن است به افزایش اعتبار و دیپلماسی محدود شود.حمیدرضا عزیزی عضو موسسه آلمانی امور بین المللی و امنیت (SWP) می گوید مسئله اصلی رویکرد ایران در قبال سازمان همکاری شانگهای این است که این کشور آن را به عنوان یک کنسرت قدرت‌های بزرگ غیرغربی و به مثابه یک سازمان بین المللی مدرن نگاه می کند و آن را در یک محیط ضد غربی یا ضد آمریکایی می بیند. عزیزی به الجزیره گفت: «این در حالی است که کشورهایی مانند پاکستان و هند شریک نزدیک ایالات متحده هستند و حتی روسیه و چین هرگز حاضر نشده اند آشکارا ایالات متحده را در صحنه جهانی به چالش بکشند. ترکیبی از این دو سوءتفاهم درباره شانگهای و نیز تصور ایران از خود به عنوان یک هژمون طبیعی در غرب آسیا، معادله را برای رهبران ایران به گونه‌ای نشان می دهد که تهران با سایر قدرتهای بزرگ ضد غربی برای تشکیل یک ائتلاف قوی در حال پیوند هستند تا هژمونی آمریکا را به چالش بکشند».

عزیزی مدعی است که اعضای سازمان همکاری شانگهای تمایلی به درگیر شدن در منازعاتی  را که ایران در آن است، ندارند ، شاید به همین دلیل باشد که آنها روز جمعه همچنین عربستان سعودی، قطر و مصر را به عنوان “شرکای گفتگو” در تلاش برای ایجاد تعادل پذیرفتند.اما الجزیره معتقد است از نظر دیپلماتیک، این یک گام قابل توجه است. ایران از سال 2005 “عضو ناظر” بود. ماه گذشته ، علی شمخانی ، مقام بلندپایه امنیتی ایران در توییتر خود اعلام کرد که “موانع سیاسی” برای عضویت دائم برداشته شده است.وی به جز فارسی ، این پیام را به زبانهای انگلیسی ، عربی و عبری منتشر کرد و نشان داد که این پیام نیز برای منطقه و غرب است.

پیشنهادات قبلی ایران برای عضویت در سازمان همکاری شانگهای به دلیل تحریم های سازمان ملل متحد مسدود شد و برخی از اعضا از جمله تاجیکستان به دلیل حمایت تهران از جنبش اسلامی تاجیکستان، با آن مخالف بودند. عباس اصلانی ، یکی از محققان مرکز مطالعات استراتژیک خاورمیانه در تهران گفت: «این اولین بار است که ایران از زمان انقلاب 1979 به عضویت دائم یک بلوک بزرگ منطقه ای در می آید. ایران تحت تحریم های یک جانبه قرار دارد. این بدان معناست که اعضای سازمان همکاری شانگهای این تحریم ها را به عنوان تحریم های بین المللی به رسمیت نمی شناسند و به همین دلیل درخواست ایران برای عضویت کامل را پذیرفته اند». وی افزود: ایران چشم به دستاوردهای سیاسی و اقتصادی دارد، به ویژه در تعامل با چین -که در ماه مارس توافقنامه همکاری جامع 25 ساله امضا کردند- و روسیه که ایران به دنبال گسترش توافقنامه همکاری قبلی است. اصلانی گفت: «علاوه بر این ، ایران دسترسی چشمگیری به منطقه آسیای میانه خواهد داشت که این خود می تواند به عنوان بازار صادرات کالاهای ایرانی در نظر گرفته شود». اصلانی معتقد است که تحریم های آمریکا در صورت تداوم می تواند مانعی بر سر راه دستیابی به این پتانسیل ها باشد ، اما مانع پیشرفت اقتصادی ایران نمی شود.

سازمان همکاری شانگهای ، که از پیمان “شانگهای۵” در اواسط دهه 1990 شکل گرفت ، با اجماع اداره می شود و از این طریق دامنه همکاری های عمده بین کشورهای عضو را محدود می کند. همچنین بیشتر به عنوان محلی برای گفتگو و مشارکت عمل می کند که در آن مقامات بلند پایه از سراسر منطقه می توانند برای گفتگو گرد هم آیند و نه اتحادی مانند اتحادیه اروپا که اعضای آن واحد پول مشترک دارند و ائتلافی نظامی چون ناتو. نیکول گرایفسکی ، پژوهشگر برنامه امنیت بین المللی در مرکز علوم و امور بین الملل بلفر مدعی است: «روایت های فاخر ایران در مورد قدرتها و سازمانهای غیرغربی مانند سازمان همکاری شانگهای در ایجاد تغییر در توازن قوا به دور از ایالات متحده متناقض با این واقعیت است که سازمان همکاری شانگهای فاقد توانایی تقویت یکپارچگی عمیق تر بین این قدرتهای منطقه ای و بزرگ است».  وی به الجزیره گفت: «هیچ محور روسیه-چین-ایران با تعهدات رسمی شبیه به اتحاد وجود ندارد و سازمان همکاری شانگهای قطعاً ساختار نهادی چنین اتحادی را ارائه نخواهد داد».گرایوسکی گفت که عضویت در سازمان همکاری شانگهای زمینه ای برای تعامل نزدیکتر با ایران را برای این کشور فراهم می کند ، اما این چیزی بود که تهران از قبل به عنوان یک کشور ناظر از آن سود می برد. وی افزود: «حجم مبادلات تجاری با ارزهای ملی ایران ، روسیه و چین حتی در شرایطی که دهها سال است درباره کاهش ارزش دلار صحبت کرده اند، اندک بوده است و آنها به راه اندازی خدمات پیام رسانی مالی جایگزین برای (SWIFT) شبکه مالی جهانی و سیستم مالی بین بانکی در سراسر جهان پیرامون خود نیستند.  سازمان همکاری شانگهای عمدتا یک سازمان ژئوپلیتیک و امنیتی با زیرساخت های محدود برای پیگیری ادغام اقتصادی است و  منافع مستقیم اقتصادی این سازمان حاشیه ای است، اما کشورهای عضو می توانند توافقنامه های دوجانبه را دنبال کنند».