فصل جدید روابط آنکارا و ابوظبی با سفر طحنون بن زاید

موضع ­گیری اردوغان پس از دیدار با طحنون نشان از قوت انگیزه­ های اقتصادی ترکیه در ترمیم روابط داشت. او اظهار داشت که آنکارا انتظار افزایش سرمایه­ گذاری امارات در ترکیه را دارد. ملاقات اخیر که نشانه ­ای از ترمیم روابط دو کشور پس از سلسله مذاکرات امنیتی در ماه ­های اخیر است ، محصول نرمش­ هایی است که این دو کشور پس از انتخاب بایدن به ریاست جمهوری از خود نشان داده اند. با تشدید ناآرامی ­های متاثر از بهار عربی روابط دو کشور رو به سردی گراییده بود و در سال ­های اخیر نیز رقابت و خصومت جدی میان آن­ها مشاهده می ­شد.

امارات که از قدرت گیری اخوان المسلمین در دنیای عرب در هراس بود ترکیه را به دلیل حمایت از این جریان اسلام ­گرا به ­عنوان تهدیدی جدی برای موجودیت رژیم سیاسی خود و ثبات منطقه ­ای تعریف کرده بود . امارات در سال­ های اخیر با هراسی که از قدرت­ گیری اخوان داشت از یک سیاست خارجی تهاجمی با تکیه بر نیروی نظامی و قدرت سخت پیروی می کرد، تا بدین وسیله بتواند نفوذ منطقه­ ای ترکیه و گسترش ایدئولوژی اخوانی را مهار نماید. مداخله در بحران لیبی و نیز حضور نظامی در شرق مدیترانه که یکی از اهداف آن مهار توسعه­ طلبی ­های ترکیه بود، از آن جمله است. ترکیه نیز با تکیه بر توان نظامی، سیاست تهاجمی و تجدیدنظرطلبی در منطقه (از جمله سوریه، عراق، لیبی و شرق مدیترانه) را دنبال می کرد. سیاست تهاجمی دو طرف در مناطق مختلف تبدیل به رقابتی خصمانه و جنگی نیابتی شد. در کنار لیبی و شرق مدیترانه مناطق دیگری مانند شاخ آفریقا، قطر، سوریه و عراق نیز عرصه­ ای برای رقابت خصمانه دو کشور بود.

حال به ­نظر می ­رسد در شرایطی که تحولات منطقه ­ای در حال حرکت به سوی تضعیف هر چه بیشتر تهدید اخوانی است و ترکیه نیز در حال تعدیل سیاست حمایت از اخوان است، موانع پیش روی ترمیم روابط میان ترکیه و کشورهای عربی مانند امارات نیز تا حدودی در حال کنار رفتن است.

انتخاب بایدن و تاثیرات آن بر منطقه

معضلات و محدودیت ­های اقتصادی که شیوع کرونا بر اقتصاد کشورها تحمیل کرده، ترکیه و امارات را به اولویت دادن هرچه بیشتر به مقوله اقتصاد در سیاست خارجی وادار کرده است. از سوی دیگر در آمریکا فردی بر کرسی ریاست تکیه زده است که به دنبال مذاکره با ایران و احیای برجام است. از دید بسیاری از ناظران، احیای برجام می تواند به فراخ ­تر شدن عرصه کنش ایران در منطقه بینجامد و به تغییر نسبی در معادلات منطقه ­ای به سود ایران منجر شود که این امر برخی نگرانی ­ها در کشورهای عربی حوزه خلیج فارس را تقویت کرده است. به ویژه که اقدامات اخیر آمریکا در افغانستان و عراق نشان می ­دهد که فرآیند خروج آمریکا از منطقه با سرعت بیشتری تداوم خواهد یافت و خلاء قدرت در این منطقه افزایش خواهد یافت. همین امر خود بهانه دیگری برای ترمیم روابط با ترکیه خواهد بود، چرا که محتملا برخی کشورهای عربی رابطه با ترکیه را به­ عنوان عنصری موازنه بخش در برابر ایران به حساب می آورند و دارای این تصور هستند که برخورداری از گزینه ­های همکاری و تعامل گسترده­ تر، به آن­ها امکان بیشتری برای ایجاد موازنه در برابر ایران می بخشد. لذا کشورهای عربی مانند امارات با گسترش روابط خود با بازیگران مختلف منطقه ­ای به دنبال کاهش اثرات احتمالی احیای برجام و قدرت­ گیری بیشتر ایران هستند . با این حال خروج آمریکا از منطقه لزوما به معنای حرکت امارات به سوی دشمنی بیشتر با ایران و تقویت همه جانبه جبهه خلیجی در برابر جمهوری اسلامی ایران نیست. بلکه احتمالا امارات نیاز بیشتری به مذاکره و همکاری با ایران حس خواهد کرد.

اثرات انتخاب بایدن بر سیاست خارجی ترکیه نیز قابل توجه بوده است و همزمانی این امر با تشدید معضلات اقتصادی، اردوغان را به سوی تعدیل سیاست خارجی تهاجمی و بهبود روابط با کشورهای منطقه (با انگیزه های اقتصادی) سوق داده است. ترمیم روابط ترکیه و امارات که همزمان با ترمیم نسبی روابط با مصر و عربستان صورت می­ گیرد نشانگر تداوم تغییری است که سیاست خارجی ترکیه در ماه ­های اخیر تجربه می ­کند. محدودیت­ های اقتصادی، نیاز ترکیه به کسب مساعدت­ ها و سرمایه­گذاری ­های خارجی را افزایش داده و قدرت گیری بایدن در آمریکا نیز فشار بلوک غرب برای اعمال سیاست خارجی مسئولانه از جانب ترکیه (در قبال غرب و اهداف آن) را شدت بخشیده است.

به­ نظر می­ر سد ترکیه و امارات به این نتیجه رسیده­ اند که در جنگ نیابتی قادر به شکست کامل طرف مقابل نخواهند بود و ترمیم روابط می­ تواند به تثبیت متقابل منافع آن­ها به ویژه در لیبی منجر شود. ترکیه از افزایش حمایت امارات از کردهای سوری در هراس است و می­کوشد از گسترش حمایت ابوظبی از آن ها جلوگیری کند. آنکارا امیدوار است با بهبود روابط با امارات مانع از افزایش همکاری­ های این کشور عربی با یونان و قبرس در شرق مدیترانه شود.

تحول در سیاست منطقه ای امارات و افزایش اهمیت اقتصاد و قدرت نرم

ترمیم روابط با ترکیه، بخشی از فرآیند تجدیدنظری است که اخیرا در سیاست خارجی امارات مشاهده می ­شود. اگرچه ترکیه از نقطه نظر اقتصادی در تنگنای جدی قرار دارد و نیازمند دلارهای نفتی امارات برای سرمایه ­گذاری است، تعجیل امارات در ترمیم روابط با ترکیه، پیش از ترمیم کامل روابط آنکارا و قاهره، نشان می­ دهد که تمایل برای بهبود روابط یک سویه نیست. به­ نظر می­رسد امارات که از رویکرد تهاجمی خود در لیبی، یمن و قطر به نتیجه مطلوب و اهداف استراتژیک خود نرسیده و بخشی از اعتبار خود در میان کشورهای غربی را نیز از دست داده، تصمیم به تعدیل رویکردهای خود گرفته است. امارات که در سال ­های اخیر سیاست خارجی تهاجمیِ متکی بر قدرت سخت را در پیش گرفته بود، در حال چرخش بیشتر به سوی استفاده از ابزارهای قدرت نرم و توسعه بیش از پیش تعاملات اقتصادی است. در همین راستا در دیپلماسی و دستگاه سیاست خارجی امارات، اقتصاد از اولویت بیشتری برخوردار شده است. ترمیم روابط با قطر نیز بخشی از این فرآیند بوده است .

با این حال اولویت یافتن عنصر قدرت نرم و اقتصاد بر رویکرد تهاجمی در منطقه، لزوما به معنای دست شستن امارات از پی گیری اهداف و منافع خود در خاورمیانه نیست. لذا نباید متعادل­ تر شدن سیاست خارجی امارات را به معنای برچیده شدن اختلافات ترکیه و امارات در موضوعات منطقه ­ای دانست. در نتیجه بهبود روابط امارات و ترکیه به معنای تغییر موازنه ژئواستراتژیک و شکل ­گیری اتحادهای جدید استراتژیک در منطقه نخواهد بود و بیشتر متمرکز بر توسعه تجارت و مراودات اقتصادی و نیز کاهش تهدیدات و دشمنی های متقابل باید فهم و تفسیر شود.

اقتصاد

حجم تجارت ترکیه و امارات پیش از وقوع کودتای نافرجام در سال 2016 حدود 16 میلیارد دلار بوده که در سال های اخیر با کاهش قابل توجه به حدود 8 میلیارد دلار در سال رسیده است. در حالی که حجم تجارت ترکیه با نزدیک ترین متحد عربی ­اش یعنی قطر در حد 2 میلیارد دلار است که نشان از ظرفیت ­های بالای امارات برای گسترش تجارت با ترکیه دارد. نباید فراموش کرد که امارات در زمینه کاهش وابستگی به درآمدهای نفتی و توسعه اقتصاد غیرنفتی، توسعه­ یافته ­ترین کشور عربی حوزه خلیج فارس است. بحث اقتصاد و گسترش تجارت مهم­ ترین موضوعی است که با ترمیم روابط مورد توجه دو طرف قرار گرفته است. ترکیه به سرمایه­گذاری امارات نیازمند است و مایل به افزایش صادرات خود به این کشور است.

ابعاد امنیتی و سیاسی

یکی از عرصه­ هایی که نشان از افزایش همکاری­ ها میان ترکیه و امارات دارد متوقف شدن انتشار ویدئوهای افشاگرانه «سدات پکر» است. او که در امارات ساکن است، اخیرا (در آستانه افشاگری علیه اردوغان) به ­طور ناگهانی انتشار ویدئوهای خود در عرصه مجازی را متوقف کرد. او درخواست دولت امارات را عامل توقف پخش ویدئوهای افشاگرانه خود عنوان کرده است. اگرچه اطلاعات شفافی در این زمینه وجود ندارد اما به ­نظر می­رسد که میان تعدیل حمایت­ های ترکیه از اخوان المسلمین و محدودتر شدن اقدامات آن در ترکیه و درخواست امارات از پکر برای متوقف کردن انتشار ویدئوهای افشاگرانه ارتباطاتی وجود دارد. نباید فراموش کرد که در ماه ­های اخیر مجاری اصلی ارتباط میان ترکیه و امارات، مذاکرات مقامات امنیتی دو طرف بوده است.

                        توقف افشاگری های سدات پکر علیه اردوغان در سایه گشایش در مناسبات آنکارا-ابوظبی

نتیجه گیری

ترمیم روابط میان ترکیه و امارات نشان گر بروز برخی تغییرات در تعاملات منطقه ای است که به نظر می ­رسد در آن، نزاع قدرت عریان و تنش­ های پرهزینه نیابتی (حداقل میان محور اخوانی و امارت- مصر) تا حدودی در حال فروکش کردن است. ترکیه که با سیاست ­های تهاجمی در سال ­های اخیر ریسک­ های ژئوپلیتیک عدیده­ ای به اقتصاد خود تحمیل کرده بود به دنبال بازسازی روابط منطقه ­ای و تقویت مناسبات اقتصادی با کشورهای منطقه است و از سوی دیگر به نیاز کشورهای عربی برای یافتن شرکای سیاسی جدید (در شرایطی که حضور آمریکا در منطقه کم­ رنگ­ تر می شود)، واقف است. لذا در افق پیش رو اگرچه شکل گیری اتحاد جدید میان ترکیه و کشورهای عربی نظیر امارات و مصر دیده نمی ­شود، با این حال می­ توان از تضعیف نسبی سویه ­های ایدئولوژیک در سیاست خارجی ترکیه و افزایش تمایلات اقتصادی سخن گفت.

منابع پژوهش در دفتر اندیشکده موجود است .