موانع پیش روی توسعه حضور اقتصادی چین در گرجستان
از همین روی کشورهای مختلف در برنامه های اقتصادی خود، تأمین کالاهای موردنیاز از چین و صادرات به چین (کشوری که مسافران روزانه مترو در آن بیشتر از کل جمعیت کشورهای قفقاز جنوبی است) را در اولویت قرار می دهند. قفقاز جنوبی هم شاهد افزایش حضور روزافزون چین است؛ درحالی که این رابطه هنوز به حد دیگر رقبای ژئوپلیتیک منطقه ای چین نرسیده، اما قطعاً به زودی شاهد عبور چین از این رقبا خواهیم بود. چین از طریق گسترش تجارت و سرمایه گذاری، به طور مؤثرتری منافعش را محقق می کند و درنتیجه چنین فرایندی حضور آتی چین با قفقاز جنوبی به طور فزاینده بر پیگیری منابع انرژی و کریدورهای تجاری و حمل ونقل مبتنی خواهد شد که مسائلی جدی را برای نفوذ بازیگران سنتی در این منطقه به دنبال دارد. گزارش پیش رو موانع توسعه حضور اقتصادی چین در گرجستان را که شامل مؤلفه های اقتصادی و سیاسی است، بررسی کرده است.
دورنمای همکاری های چین و گرجستان
مرکز ملی آمار گرجستان در سال گذشته میلادی اعلام کرد ترکیه، روسیه و چین بزرگ ترین شرکای تجاری گرجستان هستند. حضور روسیه در بین این سه کشور به لحاظ قطع روابط بین دو کشور پس از آنچه گرجستان اشغال نظامی آبخازستان و اوستیای جنوبی می نامد، جالب توجه است، اما رسیدن چین به این حد، نشانه ای است از ضریب گرفتن چین در دولت حزب حاکم «رویای گرجی».
وزارت اقتصاد گرجستان اعلام کرده است صادرات محصولات طبیعی و محلی را به چین افزایش می دهد. همچنین این وزارتخانه به تجار گرجی خبر دسترسی رایگان به مرکز لجستیک استان آن هوئی چین را اعلام کرد. در پنج سال اخیر شرکت های چینی در گرجستان در زمینه های استخراج مواد خام، برق و زیرساخت ها سرمایه گذاری کرده اند. چین همچنین برای همکاری در صنعت مس، احداث یک خط آهن اطراف تفلیس و یک منطقه آزاد تجاری در «کوتائیسی» اعلام تمایل کرده است.
شرکت نخست وزیر گرجستان در مراسم افتتاحیه نمایشگاه بین المللی واردات چین نشانه ای دیگر از توسعه مناسبات تجاری داشت. پس از شیوع ویروس کرونا که اقتصاد مبتنی بر توریسم گرجستان را فلج کرد، سفیر چین در تفلیس اعلام کرد کشورش 420.000 دلار برای مبارزه با شیوع کرونا به گرجستان اهدا کرده است.
بااین حال این اقدامات و ارقام به هیچ وجه نشانه دست باز چین در گرجستان و سود استراتژیک گرجستان از تجارت با چین ندارد.
«پاورچاینا»، پیمانکار اول پروژه های راه سازی گرجستان
«سینوهیدرو» از شرکت‌های اقماری «پاورچاینا» غول راه سازی چینی سال گذشته برنده مناقصه بین المللی بازسازی جاده مهم دولتی- بزرگراه باتومی (آنگیسا)-آخالتسیخه، بخش 42 کیلومتری جاده خولو-زرزما شد. این مناقصه توسط وزارت توسعه منطقه ای و زیرساخت های گرجستان برگزار شد و از سوی صندوق توسعه اقتصادی عربی کویت (KFAED) با سرمایه گذاری 95 میلیون دلاری تأمین مالی می شود.
سینوهیدرو، برنده مناقصه بین المللی بازسازی جاده مهم دولتی- بزرگراه باتومی (آنگیسا)-آخالتسیخه
از سال 2009، با تأمین مالی اهدا کنندگان بین المللی، سینوهیدرو تعدادی از پروژه های مهم را در گرجستان ازجمله احیای تونل ریکوتی با بودجه بانک جهانی در سال 2010، جاده کنارگذر «کوبولتی لات1» با بودجه بانک توسعه آسیایی 2011-2013؛ جاده کنارگذر «کوبولتی لات »2 با بودجه بانک توسعه آسیایی 2013-2018؛ بزرگراه «تفلیس-روستاولی» که توسط بانک توسعه آسیایی در سال 2014-2016 تأمین مالی شده و … را به انجام رسانده است.
پاورچاینا در بین 500 شرکت برتر چین در سال 2019، رتبه 42 را کسب کرد. این شرکت در بین 250 پیمانکار برتر جهانی در سال 2019 هم در رتبه 5 قرار گرفت. بااین‌حال عملکرد این شرکت در گرجستان موجب اعتراض های زیادی به خصوص در بین فعالان محیط زیستی شده است.
دورنمای روابط چین و گرجستان
در سال 2017 چین و گرجستان توافقنامه تجارت آزاد را برای رفع موانع گمرکی امضا کردند. رهبران گرجستان امیدوار بودند با این توافق، صادرات را افزایش داده و به توسعه اقتصاد گرجستان کمک کنند. دولت گرجستان همچنین انتظار داشت سرمایه گذاری های چین در زیرساخت های گرجستان، به ویژه بنادر دریایی سیاه پوتی، باتومی، آناکلیا و همچنین راه آهن و جاده شرق به غرب افزایش یابد. چندین نشست و کنفرانس سرمایه گذاری در مقیاس بزرگ به همین منظور در تفلیس برگزار شد. تقویت روابط نزدیک تر با چین همچنین به عنوان یکی از اجزای حیاتی تلاش گرجستان برای ایجاد تعادل در نفوذ منطقه ای روسیه و به عنوان محافظی در برابر اقدامات نظامی روسیه در آبخازستان و اوستیای جنوبی اشغالی تلقی شد.
با توجه به طرح بلندپروازانه یک کمربند، یک جاده یا همان احیای جاده ابریشم چین و اهمیت جغرافیایی گرجستان در تحقق برنامه های چین، نخبگان گرجی به آینده روابط خود با چین امیدوار بودند. اما به نظر می رسد تعداد این نخبگان امروزه کمتر شده است. امیدها برای بهبود تجارت با چین، از بین نرفته است اما درحالی که حجم کلی افزایش مداوم داشته است، آمارها نشان می دهد که گرجستان بیشتر مواد اولیه مانند مس و مواد شیمیایی مختلف را به چین صادر می‌کند. بازار کالاهای بالاتر از زنجیره ارزش تحقق نیافته است.
موانع توسعه روابط چین و گرجستان
توسعه روابط چین و گرجستان دارای دو مانع عمده است؛ روابط استراتژیک میان چین با روسیه دشمن اصلی گرجستان مانع اصلی از دیدگاه تفلیس است. از سوی دیگر برنامه گرجستان برای پیوستن به اتحادیه اروپا و هضم در اقتصاد و جامعه غرب مانع عمده دیگر است.
1-روابط روسیه و چین
برای سیاست گذاران در تفلیس آشکار شده که چین از راه خود برای روابط استراتژیک با روسیه خارج نخواهد شد. چین در مسائل کلیدی دیپلماتیک که برای طرف گرجی اهمیت حیاتی دارد، تابه حال هیچ کمکی نکرده است. این کشور چندین نوبت در رأی‌گیری های سازمان ملل در مورد وضعیت آوارگان گرجی تبار از آبخازستان و اوستیای جنوبی توسط جدایی طلبان و نیروهای روسی حمایت نکرد. چین هیچ گاه انتخابات ریاست‌جمهوری یا پارلمانی در سرزمین های اشغالی گرجستان را محکوم نکرده است و همچنین در مورد حملات سایبری روسیه علیه گرجستان هم در چند سال گذشته سکوت کرده است. وزارت دفاع چین در رزمایش «قفقاز-2020» به رهبری روسیه، در کنار نیروهای آبخازستان و اوستیای جنوبی شرکت کرد.
مشارکت چین در مانور رزمایش مشترک قفقاز 2020
2-روابط گرجستان با غرب
گرجستان به صورت جدی سیاست ادغام در یورو-آتلانتیک را دنبال می‌کند و برای عضویت در ناتو و اتحادیه اروپا اولویت قائل است. اتحادیه اروپا و شرکای غربی گرجستان هم به طور مداوم از تمامیت ارضی آن دفاع می‌کنند. گرجستان در ژانویه 2009 به دنبال جنگ با روسیه، منشور استراتژیک را با ایالات متحده امضا کرد.
رهبران گرجستان باوجود اینکه از سرمایه گذاری بزرگ چین در اقتصادشان ناامید شده اند، همچنان بر روی یک طناب دیپلماتیک قدم برمی دارند، می خواهند خشم دیپلماتیک در برابر چین نشان ندهند و درعین حال روابط خود را با غرب حفظ کنند. اما با سخت شدن موضع ایالات متحده آمریکا در قبال چین در دوره بایدن، حفظ این توازن بیش از پیش دشوار خواهد شد. در سلسله نامه هایی خطاب به دولت گرجستان که در اوایل سال 2020 ارسال شد، نمایندگان کنگره و سناتورهای آمریکایی صراحتاً اعلام کردند که گرجستان باید از روابط عمیق با چین اجتناب کند و استانداردها و شیوه های تجاری غربی را دقیقاً رعایت کند. فشار آمریکا بر گرجستان برای جلوگیری از سرمایه گذاری چینی ها در پروژه بندر عمیق آناکلیا دلیل دیگری بر موانع موجود در مشارکت استراتژیک گرجستان و چین است.
نتیجه‌گیری
حفظ توازن در روابط با چین و اروپا برای گرجستان به سادگی ممکن نیست. آرزوهای گرجستان برای عضویت در ناتو و اتحادیه اروپا و سنگ بنای جهت گیری ژئوپلیتیکی آن، برای چین یک محرک آشتی ناپذیر است. گرجستان در نهایت مجبور به انتخاب یکی از دو طرف خواهد شد. انتقاد آشکار از چین برای گرجستان هزینه زیادی خواهد داشت، به این معنی که موضع قاطع تفلیس در قبال تایوان یا مسائل حقوق بشر محتمل نیست. با بالا گرفتن تنش ها بین غرب و چین، از گرجستان انتظار می رود که نه‌تنها از نظر سیاسی، بلکه از نظر اقتصادی نیز با استقبال فن آوری های G5 غربی و استانداردهای تجاری و سرمایه گذاری، از غرب محکم تر حمایت کند.
همچنین با توجه به اهمیت نقش جمهوری اسلامی ایران در پروژه کمربند و جاده و به دنبال آن عضویت دائم ایران در سازمان همکاری شانگهای و نیز احتمال اجرایی شدن ابعاد منطقه ای برنامه ۲۵ ساله همکاری های مشترک ایران و چین، طبیعتا تعمیق روابط چین و گرجستان می تواند دربردارنده منافع اقتصادی برای ایران باشد؛ در عین حال مشارکت ایران و گرجستان در کریدور بین المللی شمال-جنوب نیز می تواند به عنوان یک آلترناتیو غیرچینی و غیرغربی برای توسعه همکاری های ایران و گرجستان به مثابه یک فرصت پنداشته شود. کما اینکه تعمیق مناسبات غرب و گرجستان و پیوستن گرجستان به ناتو در راستای منافع ملی ایران نیست.
منابع پژوهش در دفتر اندیشکده موجود است .
اندیشکده جریان، جریانی است نواندیش از جوانانی که باور به تحول در حوزه سیاست ورزی جهانی دارند.
جمعی از جوانان تحصیلکرده در رشته های علوم سیاسی و علوم اجتماعی و ارتباطات و اقتصاد و باورمند به اصول اخلاقی شریعت رهایی بخش حضرت دوست گرد هم آمده اند تا با انگیزه های غیر انتفاعی و غیر جناحی جهت بهبود اوضاع حیات جمعی بشر به تشریک مساعی پرداخته و با رویکردی دانش بنیان، مسئله محور، زمینه نگر و آزاداندیشانه امکان ایجاد یک هویت جمعی فضیلت خواهانه و معطوف به بازاندیشی در سیاست های جهانی را فراهم آورند.
