دام منطقه حائل در راهبرد موج جدید پناهندگی و مهاجرت اروپا

تعداد زیادی از کشورها با توجه به مسئله مشکل آفرین اقتصادی، سیاسی و اجتماعی راهبرد ایجاد موانع نظیر دیوار کشی را آغاز کرده است. در تعداد زیادی از کشورها مسئله پناهجویان و مهاجران در مرکز تصمیم گیری های سیاسی قرار گرفته است. تعداد زیادی از کشورهای اروپایی ثروتمند که از موج جدید پناهندگی و مهاجرت دچار هراس شده اند، تلاش می کنند که به کشورهای دیگر درس انسانیت بدهند.
عوامل اصلی موج پناهندگی ؛ ناامنی، جنگ داخلی، فقر و رفاه اقتصادی سطح پایین، عدم رشد و توسعه اقتصادی پایدار، تبعیض مالی و اقتصادی و اجتماعی زندگی زیر خط فقر، نگرانی از آینده کشورها و نظام دیکتاتوری و اقتدارگرای حاکم است. در نتیجه این عوامل، میلیون ها انسان به کوه و بیابان سرازیر شده و موج آوارگی و پناهندگی را آغاز کرده اند.

جامعه جهانی نسبت به هزینه اجتماعی و اقتصادی پناهجویان و آوارگان آگاه است. تاوان درد و رنج آور آوارگی و مهاجرت را مردم فقیر می پردازند و تلاش می کنند که از مرزها عبور کنند. اما با بیکاری، تحقیر، نا امنی و زندگی در اردوگاه های پناهندگان و آوارگان با شرایط زندگی وخیم روبرو می شوند.
راهبرد اتحادی اروپا و کشورهای عضو اتحادیه اروپا، پیشگیری از ورود آوارگان و پناهجویان به اتحادیه اروپاست. اتحادیه اروپا ترکیه، مغرب، لیبی و سایر کشورهای غیر اروپایی را وادار می کند که میزبانی آوارگان و پناهجویان را بر عهده بگیرند و مانند مناطق حائل و تجمیع پناهجویان تبدیل شوند. کشورهای اتحاد اروپا همچنین نقض حقوق بشر پناهجویان در کشورهای خود را نیز نادیده می گیرند.

پناهندگان از نظر پیمان ژنو 1951 سازمان ملل متحد:
در نتیجه حوادث قبل از یکم ژانویه 1951 و به علت ترس موجه از این که به علل مربوط به نژاد یا مذهب یا ملیت یا عضویت در بعضی گروههای‌اجتماعی یا داشتن عقاید سیاسی تحت شکنجه قرار گیرد – در خارج از کشور محل سکونت عادی خود بسر می‌برد و نمی‌تواند و یا به علت ترس‌مذکور نمی‌خواهد خود را تحت حمایت آن کشور قرار دهد یا- در صورتی که فاقد تابعیت است و پس از چنین حوادثی در خارج از کشور محل‌سکونت دائمی خود به سر می‌برد نمی‌تواند یا به علت ترس مذکور نمی‌خواهد به آن کشور بازگردد.
‌در مورد شخصی که بیش از یک تابعیت دارد اصطلاح “‌کشور محل تابعیت” او عبارت خواهد بود از هر یک از کشورهایی که شخص مزبور تابعیت آن را‌دارد.

‌شخصی را که بدون دلیل معتبر و مبتنی بر ترس موجه خود را تحت حمایت یکی ازکشورهایی که تابعیت آن را دارد قرار نداده باشد نمی‌توان از‌حمایت کشور محل تابعیت خود محروم تلقی کرد.
سازمان بین المللی مهاجرت(IOM): بدون توجه به وضعیت حقوقی فرد مهاجر چه به صورت داوطلبانه ویا غیر داوطلبانه، بدون توجه به دلایل مهاجرت و یا مدت مهاجرت، از مکان تولد خود و مرزهای بین المللی کشور تابعه خارج شود و خارج شده باشد ویا در داخل کشور خود مکان زندگی خود را تغییر دهد از نظر سازمان بین المللی مهاجرت(IOM)به عنوان مهاجر نامیده می شود. مهاجران ممکن است به دلایل مختلف از کشورهای تابعه خود خارج شوند و در شرایط بسیار بد و فقر و فلاکت زندگی کنند. هریک از دولتها علیرغم قراردادهای بین المللی پناهندگان و مهاجران حق دارند که درباره پذیرش مهاجران شرایطی را تعیین کنند.

شورای اروپا، بنا به اصول برنامه همگرایی زبانی مهاجران بالغ، همه پناهندگان و مهاجران مستقر، دارای موقعیت مهاجران و یا افراد تحت حفاظت ویا مهاجران اقتصادی را به عنوان “مهاجر” می نامد.
پناهجویان سوریه در ترکیه ، بزرگترین موج مهاجرت اجباری در جهان از سوریه به ترکیه است. بعدازآغاز جنگ داخلی در سوریه درسال 2011 میلادی، حدود 13 میلیون نفر کشور خود را ترک کردند. بیش از 3.7 میلیون سوری به ترکیه آمدند.
مفهوم پناهجو: کسانی هستند که به علت فرار از ظلم و ستم کشور خود و حفظ جان و امنیت خود از کشورهای دیگر تقاضای حق پناهندگی می کند. تقاضای پناهندگی برپایه قرارداد های بین المللی و براساس پیمان ژنو ویا آیین نامه سوم دبلین و قوانین ملی کشورها انجام می گیرد.
وضعیت حقوقی پناهندگان نیز یکی از موضوعات اصلی بسیار پیچیده است. ترکیه درسال 1951 میلادی به پیمان ژنو مشروط برپایه “محدودیت جغرافیایی” پذیرش مهاجران پیوست.

یعنی ترکیه تنها پناهندگان و مهاجران اروپایی را که به ترکیه می آیند، به عنوان پناهنده محسوب و وضعیت حقوقی پناهندگی آنها را برسمیت می شناسد. ترکیه به علت موقعیت جغرافیایی خود اولین نقطه ورود و عبور موج پناهندگان می باشد. اما ترکیه به صورت بیسابقه ای میزبان حدود چهار میلیون پناهنده شامل پناهنده سوری و غیر سوری نظیر عراقی، افغانی و سومالیایی ثبت نان شده است و به آنها کمک انسانی ارائه می دهد.
ترکیه بیش از همه کشورها مسئولیت بحران پناهندگان را برعهده گرفته است. بنا به گزارش اداره مهاجرت ترکیه در سال 2021 میلادی، سوری های تحت حفاظت موقت(پناهنده محسوب نمی شوند) سه میلیون 713 هزار نفر هستند. سوریهای تحت حفاظت موقت در استانبول 532229 نفر هستند و 3.5 درصد جمعیت استانبول را تشکیل می دهند. 52302 سوری نیز در آدانا، ختای، قهرمان ماراش، کیلیس و عثمانیه در هفت مرکز پناهندگان ساکن هستند..[1]

موج مهاجرت بسیار بزرگ ، بار سنگینی بر دوش دولتها می گذارد و سیاست آنها را تعیین می کند. جامعه بین المللی کمک های انسانی محدودی به پناهندگان سوری ارائه می دهند و دولتها کنترل امنیت مرزی را تشدید کرده و تعداد بسیار کمی از پناهندگان را می پذیرند.
اتحادیه اروپا و ترکیه در 16 دسامبر 2013 میلادی قرارداد استرداد آوارگان و پناهجویان غیر قانونی از کشورهای اتحادیه اروپا به ترکیه و به موازات آن اعطا حق گردش آزاد اتباع ترکیه در اتحادیه اروپا را امضاء کردند(اتحادیه اروپا گردش آزاد اتباع ترکیه را نپذیرفته است). بنا به اصل متقابل هریک از طرفین قرارداد افرادی که به طور مستقیم به کشورهای طرفین قرارداد وارد و حضور می یابند و شرایط اقامتی را رعایت نمی کنند، با سرعت و به صورت سیستماتیک استرداد می شوند. قرارداد استرداد شامل اتباع ترکیه و اتباع کشورهای اتحاده اروپا ، اتباع کشورهای ثالث و افراد بی وطن در است.

قرارداد استرداد آوارگان و پناهجویان غیر قانونی در راستای هدف پیشگیری از مهاجرهای نامنظم و غیر قانونی و کنترل مرزهای خارجی اتحادیه اروپا بود. درباره ورود مهاجران سوری از ترکیه به یونان نیز تدابیر جداگانه ای اتخاذ شده است. اتحادیه اروپا ، ترکیه را در چارچوب اصول پناهندگان، یک کشور ثالث امن می داند. اما به اعمال فشار خود علیه ترکیه درباره اینکه ترکیه سوری های پناهنده را درچارچوب “حفاظت موثر” نگه می دارد و یا نه ادامه می دهد. ترکیه علیرغم نگرانی اروپا درباره “حفاظت موثر” ، میزبان سه میللیون و هفتصد هزار پناهنده سوری است و تلاش می کند که شرایط زندگی انسانی را برای آنها فراهم آورد. در کشوری که مردم در زیر خط گرسنگی قراردارند و حتی نمی توانند لقمه نانی پیدا کرده و خود را سیر کنند، میزان و سطح تامین امنیت مرزی بسیار کاهش می یابد. در مناطق مختلف و به ویژه در کشورهای خاورمیانه علاوه بر خطر گرسنگی، نگرانی از ظلم و ستم رژیم های اقتدار گرا نیر بر آن افزوده شده و باعث می شود که میلیون ها انسان به حرکت درآمده و موج آوارگی و پناهندگی را بوجود آورند.

تغییر در سیاست پناهندگی و مهاجرت اتحادیه اروپا
اتحادیه اروپا با تعیین سهمیه برای انتقال سوری های پناهنده از ترکیه به کشورهای اروپایی ، برنامه اسکان جدیدی را تدوین کرد. هدف برنامه اتحادیه اروپا، تبدیل مهاجران غیر قانونی به مهاجران قانونی است. اتحادیه اروپا در 20ژوئیه تا 22 سپتامبر 2015 میلادی بنا به مصوبه کشورهای اروپایی 72 هزار سوری را در چارچوب ” اسکان جدید” و “تغییر مکان” پذیرفت.
سازمان عفو بین المللی در گزارش خود، سیاست اتحادیه اروپا در باره پناهجویان و مهاجران را بررسی کرده است. بنا به گزارش سازمان عفو بین المللی، مسدود شدن مرزهای کشورهای اتحادیه اروپا و مرزهای اتحادیه اروپا، حق زندگی پناهچویان و مهاجران را به تهدید می کند. سازمان عفو بین المللی گزارشی با عنوان : تاوان انسانی قلعه بزرگ اروپا: نقض حقوق بشری که پناهجویان و مهاجران در مرزهای اروپا با آن روبرو شده اند” منتشر کرد. [2]
سیاست مهاجرتی اتحادیه اروپا و کنترل مرزها و دیوار کشی ها ، مانع ورود مهاجران به اتحادیه اروپا شده و میزان به خطر افتادن زندگی آنها در نتیجه در پیش گرفتن راه های جدید و پیاده روی ها افزایش می یابد.

سیاست مهاجرتی اتحادیه اروپا هرسال میلیاردها یورو هزینه مالی دربر دارد. هر سال کشورهای عضو اتحادیه اروپا میلیون ها یورو برای کشیدن سیم خاردار، نصب تجهیزات پیشرفته نظامی و امنیتی مرزی، سامانه های هوشمند و گشت مرزی اختصاص می دهند. اتحادیه اروپا برای مسدود کردن مرزهای خارجی بین سال 2007-2013 میلادی دو میلیارد یورو برای کنترل و مسدود کردن مرزهای خارجی اختصاص داد. اما اتحادیه اروپا در همان سالها برای بهبود شرایط زندگی مهاجران در کشورهای اتحادیه اروپا حدود 700 میلیون یورو بودجه اختصاص داد.جامعه جهانی آثار مخرب و هزینه های اجتماعی و اقتصادی مفاهیم مهاجرت و پناهندگی را می داند. اما این هزینه و تاوان بی رحمانه را انسان های آواره فقیری می پردازند که تلاش می کنند از مرزها عبور کنند. پناهجویان و آوارگان در پشت مرزها با صدها مشکلات دردناک مختلف روبرو هستند. اتحادیه اروپا در چند مدت اخیر “سیاست مهاجرتی و پناهندگی ” را تغییر داده است. اتحادیه اروپا با توجه به تغییر دیدگاه افکار عمومی درباره “مهاجران و پناهندگان”(مخالفت با مهاجران)، درسیاست مهاجرتی خود تجدید نظر می کند. اتحادیه اروپا سیاست پیشگیری از موج مهاجرت قبل ار رسیدن به مهاجران به مرزهای اتحادیه اروپا را درپیش گرفته است.

با توجه به چنین بینش در حال تقویت، گفتمان لزوم تبدیل ترکیه به منطقه حائل و نگه داری پناهندگان در ترکیه نیز تقویت می شود. اتحادیه اروپا و کشورهای عضو اتحادیه اروپا تلاش می کنند که با اعمال فشار سیاسی و اجتماعی و اقتصادی ترکیه، مغرب و لیبی همسایه اتحاد اروپا را به کشورهای حائل و میزبان مهاجران تبدیل کنند. اتحاد اروپا و کشورهای عضو اتحاد اروپا همچنین نقض حقوق بشر مهاجران و پناهندگان در اروپا را نیز نادیده می گیرند.

اکنون سئوال این است که اتحادیه اروپا در زمانی که به سوی صنعتی شدن به پیش می رفت و سیاست استعماری را دنبال کرده و از آزادی و مدارا سخن گفته و ثروتمند شدند ، می توانند از بر عهده گرفتن مسئولیت مشکلات و بحران آورارگان و مهاجران فرار و شانه خالی کنند. اتحادیه اروپا و کشورهای اروپایی تلاش می کنند که از بار مسئولیت بحران پناهندگان و مهاجران شانه خالی کرده و بار سنگین مسئولیت را بر دوش کشورهایی نظیر ترکیه تحمیل کنند. اما مقامات ترکیه چندبار تاکید کرده اند که ترکیه نگهبان مرزهای اروپا نیست. علاوه بر آن در شرایطی که نیروهای دریایی و گشت ساحلی کشورهای اروپایی در وسط دریا قایق های بادی حامل پناهندگان را با نیزه سوراخ کرده و باعث غرق شدن زنان و کودکان و مردان پناهجو می شوند، ترکیه نیازی به دریافت درس اخلاق از اروپا را ندارد. بدین سبب باید اتحادیه اروپا از سیاست مهاجرتی جدیدی که نقض اصول و ایده آلهای اتحادیه اروپا است، به سرعت تجدید نظر کند. اتحادیه اروپا نباید اصول و ارزشهای خود را در سیاست خارجی متزلزل کند. اتحادیه اروپا باید از اعمال فشار آشکار و پنهان بر ترکیه که بار سنگین پناهجویان را بر عهده گرفته است، بلادرنگ متوقف کند.