نقش احرار الشام در تحولات سوریه

وقتی وی بواسطه یک بمب گذاری توسط داعش کشته شد ، تصاویری از وی در کنار «اسامه بن لادن» و «ایمن الظواهری» در افغانستان منتشر شد که حکایت از روابط نزدیکِ سازمانی و عقیدتی موسس این گروه با القاعده داشت. بر همین اساس نیز ، «احرار الشام» بعد از اعلام موجودیت داعش ، یکی از گروه هایی بوده است که علاوه بر ارتش سوریه با این گروه نیز درگیر بوده است. به طور کلی هدف «احرار الشام» ذیل خط مشی اعلامیِ بن لادن و فتوای ایمن الظواهری تعریف می شود که روز 12 فوریه 2012 ، با این محتوی صادر شده بود: «بعد از پیروزی بر حکومت سوریه یک حکومت اسلامی برای دفاع از مسلمانان تاسیس می شود ، تپه های جولان آزاد می شود و جهاد ادامه می یابد تا آنکه پرچم ظفر در قدس اشغالی به اهتزاز آید.» بر همین اساس «احرار الشام» به دلیل ارتباط و همکاری با «جبهه النصره» در سوریه ، در فهرست سازمان های تروریستی اعلام شده از سوی دولت و وزارت خزانه داری آمریکا قرار دارد. در واقع بر اساس قطعنامه 2178 ، شورای امنیت سازمان ملل متحد در روز 24 سپتامبر 2014 ، داعش در کنار «جبهه النصره» و سایر گروه های مرتبط با القاعده در یک ردیف قرار داده شدند و همان روز دولت آمریکا نیز اشخاص و نیروهای هم پیمان با «جبهه النصره» را در زمره گروه های تروریستی و هدف حملات ائتلاف قرار داد.

همچون سایر گروه های فعال در سوریه تخمین دقیقی از استعداد نیروهای عضو «احرار الشام» نیز وجود ندارد. چنانچه در سال 2013 ، جمعی این گروه بین10تا20 هزار و تا پایان سال 2014 بین10 تا 15 هزار نفر برآورد شده است. «احرار الشام» اولین عملیات نظامی خود را به شکل مشترک با «جبهه النصره» در روز اول نوامبر2012 به ایک ایست و بازرسی ارتش سوریه انجام داد. در واقع «احرار الشام» یکی از 8 گروه اصلی است که با جبهه النصره همکاری نزدیکی دارد. جبهه النصره به غیر از احرار الشام ، دارای 7 حلقه نزدیک دیگر نیز هست که 2 نمونه از آنان خود از 3 شاخه دیگر تشکیل شده اند: جبهه انصار الدین تشکیل شده از جیش المجاهدین و الانصار ، حرکه الشام الاسلام و الفجر الشام (حرکه الاسلامیه) – تحالف المهاجرین و الانصار تشکیل شده از لواء الحق در حمص ، جند الاقصی ، لواء الامه و شاخه های بدون زیر شاخه که شامل کتیبه الخضراء ، حرکه المثنی الاسلامیه ، لواء القادسیه الاسلامیه و کتائب انصار الشام هستند.

وقتی جبهه النصره در جولای 2014 ، در حلب ، دادگاه شریعت راه اندازی نمود ، «احرار الشام» در کنار صغور الشام و لواء التوحید در آن عضویت داشت. این ساختار دارای دو بال در حلب و مناطق شرقی سوریه است که مقرّ آن در دیر الزور قرار دارد. همچنین این ساختار در درعا و غوطه شرقی نیز فعالیت دارد. احرار الشام در بخش غوطه شرقی در کنار 15 گروه مسلح دیگر که در جبهه جنوب می جنگند عضو دادگاه شریعت است. جنبش تغییر و توسعه ، جیش الاسلام ، اجناب الشام ، لواء فتح الاسلام ، جیش المجاهدین الکبری ، جنبش ابتکار و توسعه ، جیش الرحمن ، تجمع الثوار الغوطه الشرقیه ، لواء شهداء دوما ، گردان پلیس نظامی ، لواء الشباب الصادقین ، لواء الامهات المومنین ، لواء الاسود الغوطه ، گردان امن الثوره و تیپ رجال الاثر ، گروه هایی هستند که در دادگاه شریعت غوطه شرقی عضو هستند.

بنابراین می توان براساس همین نسبت چنین ارزیابی نمود که احرار الشام در جبهه شمالی از نفوذ و قدرت عمل بیشتری برخوردار است. در واقع باید گفت ، تحلیل و ارزیابی عملکرد نظامی «احرار الشام» بیرون از چارچوب ائتلاف «جیش الفتح» بی معنی به نظر می رسد. این وضعیتی است که در مورد تمام گروه های معارض سوری که خارج از بیعت داعش به سر می برند ، صدق می کند. مهم ترین فعالیت این ائتلاف در روزهای 27 مارس و26 آوریل 2015 ، با اعلام دو خبر سقوط ادلب و پس از آن بخش عمده «جسر الشغور» در حومه جنوب این استان ظاهر شد که اصالتا حوزه شکل گیری احرار الشام محسوب می شد. این ائتلاف روز 18 مارس ذیل طرح دکتر «محمد عبدالله المحیسنی» شکل گرفته بود که یک تبعه سعودی و در همکاری نزدیک با جبهه النصره در سوریه کار می کند. وی از23 ژانویه 2014 برای پایان دادن به جنگ بین گروه های جهادی در سوریه این طرح را ارائه داده بود ، که در نهایت حاصل آن تشکیل «جیش الفتح» شامل ائتلافی بین گروههای احرار الشام ، لژیون شام ، صغور الشام و جیش الاسلام از معارضه سوری با جند الاقصی ، لواء الحق ، جیش السنه ، اجناب الشام از جبهه النصره بود.

روز25مارس «جیش الفتح» آنقدر از تصرف ادلب مطمئن بود که بواسطه هیئت شرعی خود ، اطلاعیه10 بندی با موضوع چگونگی رفتار نیروها با شهروندان ادلب منتشر کرد که محتوای کلی آن پرهیز از حمله و تعرض به شهروندان به استثناء نُصَیری های مسلح (علوی های هوادار نظام اسد) بود. بنابراین روز 27 مارس یگانهای انتحاری «جیش الفتح» با هجوم به نقاط ایست و بازرسی ارتش سوریه در ادلب به سرعت آنان را به عقب رانده و مواضع آنان را اشغال کردند. در حالی «جیش الفتح» از تصرف بیشتر مواضع ارتش و تسلط بر نیمی از شهر خبر می داد که پس از آن ، ارتش بدون هر گونه مقاومتی در مدت یک شب ادلب را تخلیه کرد و در نتیجه روز 28 مارس «جیش الفتح» خبر تسلط بر ادلب را منتشر نمود. بعد از تقریبا یک ماه درگیری ، «جیش الفتح» روز 25 آوریل خبر از فتح «جسر الشغور» داد که البته هنوز درگیری در بخش هایی از آن با هدف قطع ارتباط راه های مواصلاتی حکومت مرکزی با سواحل مدیترانه و جبهه مرکزی سوریه تا حما ادامه دارد.

آینده نقش احرار الشام در سوریه
به نظر می رسد سرنوشت «احرار الشام» در آینده سوریه ، در چارچوب گروه های متصل به «جبهه النصره» قابل ارزیابی خواهد بود. چنانچه آینده این گروه ها نیز ذیل وضعیت غیر قابل پیش بینی در جبهه سوریه ، تقریبا در هاله ای از ابهام به سر می برد. براین اساس به خاطر داریم که روز 28 جولای 2015 ، «تیپ30» که به عنوان یکی از گروه های معارض معتدل سوری آموزش دیده توسط آمریکا در خاک ترکیه ، با صدور بیانیه ای اعلام کرد که «جبهه النصره» ، «ندیم حسین» از فرماندهان این تیپ و 54 نفر از نیروهای تحت امر وی را در شمال حلب ربوده است. در پاسخ به این اقدام ، نیروهای ائتلاف روز 29 جولای برای اولین بار، وسائل نقلیه نیروهای حاضر در حومه ادلب را هدف قرار داده اند که در واقع شامل جبهه النصره و هم پیمانان آن همچون «احرار الشام» می شد. در ادامه روز دوم آگوست 2015 نیز «آلیستر بسکی» سخنگوی شورای امنیت ملی دولت آمریکا تاکید کرد که ایالات متحده آمریکا به صراحت روشن کرده که «برای اطمینان از موفقیت نیروهای معتدل سوری آموزش دیده توسط پنتاگون در انجام مأموریت ، گامهای لازم را انجام خواهد داد.

حمایت آمریکا از این نیروها، شامل آتش دفاعی برای دفاع از آنها در انجام ماموریتشان خواهد بود.» در نتیجه روز نهم آگوست 2015 ، «جبهه النصره» با صدور بیانیه ای ، منطقه امن ، را یک اهرم برای تامین منافع ترکیه و ایالات متحده اعلام کرد و با این ادله که انگیزه دینی برای همکاری با ترکیه و ایالات متحده در جنگ ضد داعش از منطقه امن ندارد عقب نشینی خود از مناطق شمالی حلب را اعلام نمود.براساس همین روند، می توان پیش بینی کرد،که تعیین تکلیف برای گروه های هم پیمان القاعده نظیر «احرار الشام» ، موکول به بعد از تعیین تکلیف برای داعش خواهد بود. چنانچه به طور کلی می توان گفت این گروه ها تا آن مقطع ، همچنان در راستای اجرای ترتیبات فتوای ایمن الظواهری ، برای آزادی شام به منظور ایجاد پایگاهی برای آزادی جولان و سپس قدس ، با حکومت مرکزی سوریه و البته در صورت لزوم با داعش خواهند جنگید.