حضور نیروهای عربی در سوریه؛ امکان‌سنجی و پیامدها

دونالد ترامپ رئیس جمهور ایالات متحده آمریکا نگرانی‌ خود درباره حضور طولانی مدت نیروهای آمریکایی در سوریه و هزینه‌های گزاف حضور در این کشور را ابراز کرده‌است. بالغ بر ۲۰۰۰ نیروی نظامی آمریکایی در سوریه حضور دارند[۱] و طبق گفته‌ی رابرت فورد، سفیر سابق آمریکا در سوریه، ایالات متحده حدود ۱۲ میلیارد دلار از ابتدای بحران سوریه تا کنون در این کشور هزینه کرده است[۲]. ترامپ بیان کرده که ایالات متحده ماموریت خود که همان شکست و هزیمت داعش در سوریه بود را به پایان برده‌است و از شرکای (partners) خود درخواست کرده‌ تا مسئولیت بزرگتری در قبال امنیت منطقه‌ی خود بر عهده گیرند. در همین راستا و به گزارش وال‌استریت ژورنال، جان بولتون مشاور امنیت ملی رئیس جمهور آمریکا با عباس کامل سرپرست دستگاه اطلاعات مصر با هدف جایگزینی نیروهایی از کشورهای عربی به جای نیروهای آمریکایی گفتگو کرده ‌است. همچنین عادل‌الجبیر وزیر خارجه عربستان سعودی از گفتگوهای کشورش و دولت آمریکا برای تاسیس چنین نیرویی (نیروی ائتلاف عربی) خبر داد. کشورهای امارات متحده عربی و قطر نیز از دیگر کشورهایی هستند که از آنان درخواست همکاری شده‌است[۳]. امکان سنجی تحقق ایده‌ی مذکور و نیز پیامدهایی که در صورت تحقق در پی خواهد داشت، موضوع نگارش حاضر را شکل می‌دهد.

مصر با سعودی (متحد اصلی آمریکا در منطقه) در حوزه بحران سوریه تفاوت دیدگاه دارد و اراده‌ای برای ارسال نیرو به این کشور ندارد. از طرفی مصر در صحرای سینا و در مرزهای لیبی با گروه‌های تروریستی در حال جنگ است و انگیزه‌ای برای مشغول کردن بخشی از نیروهای خود در سوریه ندارد .

شرایط کشورهای عربی برای ارسال نیرو به سوریه

برای امکان‌سنجی جایگزینی نیروهای عربی با نیروهای آمریکایی در سوریه، ابتدا باید شرایط کشورهای عربی که به آن‌ها پیشنهاد شده‌است تا به سوریه نیرو ارسال کنند را بررسی کرد. مصر به عنوان کشوری که بزرگترین ارتش عربی را داراست، تمایلی به حضور نظامی در سوریه از خود نشان نداده است. مصر با سعودی (متحد اصلی آمریکا در منطقه) در حوزه بحران سوریه تفاوت دیدگاه دارد و اراده‌ای برای ارسال نیرو به این کشور ندارد. از طرفی مصر در صحرای سینا و در مرزهای لیبی با گروه‌های تروریستی در حال جنگ است و انگیزه‌ای برای مشغول کردن بخشی از نیروهای خود در سوریه ندارد[۴].

قطر نیز نسبت به پیشنهاد آمریکا چراغ سبزی نشان نداده است. وزیر خارجه قطر در این باره گفت که بحران سوریه مسئولیتی جمعی برای جامعه جهانی است.[۵] این موضع‌گیری قطر به دو دلیل طرح شده است؛ اول اینکه قطر متحد ترکیه است و اگر این کشور بخواهد به مناطق شرقی سوریه که مناطقی با اکثریت کرد هستند نیرو ارسال کند، امنیت کردها افزایش می‌یابد و ترکیه مانع قطر خواهد شد تا در امنیت اقلیم کردی سهیم باشد. دلیل دوم قطع رابطه‌ی کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس با قطر است که تصور هم‌رزم بودن نیروهای سعودی و امارات در کنار نیروهای قطری را سخت می‌کند.[۶]

کشورهای عربستان سعودی و امارات متحده عربی نیز در یمن با نیروهای انصارالله در حال جنگ هستند و به بیشتر اهداف خود در این کشور دست نیافته‌اند. ارسال نیروی نظامی مستقل از سوی این دو کشور، هزینه‌های داخلی و بین‌المللی را بر آن‌ها تحمیل خواهد کرد. البته باید توجه داشت که عربستان به عنوان متحد آمریکا، برای حفظ منافع خود امکان دارد هزینه‌ی مالی یا ارسال نیروی نظامی را بر عهده گیرد، همچنان‌که وزیر خارجه این کشور، اعلام آمادگی کرده که به سوریه نیرو اعزام کند.

همچنین بعید به نظر می‌رسد که کشورهای دیگری همچون عراق و عمان نیز به دلیل حضور ایران در سوریه و احتمال افزایش تنش بین آن‌ها به سوریه نیرو ارسال کنند. در این زمینه مشاور امنیت ملی عراق با جایگزینی ارتش عربی به جای نیروهای آمریکایی در سوریه مخالفت کرد.[۷] به طور کلی شرایط کشورهای عربی برای ارسال نیرو به سوریه مساعد نیست، با این فرض احتمال بقای نیروهای آمریکایی در سوریه افزایش می‌یابد.

کشورهای عربستان سعودی و امارات متحده عربی نیز در یمن با نیروهای انصارالله در حال جنگ هستند و به بیشتر اهداف خود در این کشور دست نیافته‌اند. ارسال نیروی نظامی مستقل از سوی این دو کشور، هزینه‌های داخلی و بین‌المللی را بر آن‌ها تحمیل خواهد کرد.

تهدید منافع آمریکا با اجرای طرح جایگزینی

شرایط کشورهای عربی در زمینه ارسال نیرو به سوریه بررسی شد اما ایده‌ی جایگزینی ارتش عربی با نیروهای آمریکایی در ایالات متحده هم مورد اتفاق نظر نیست زیرا برخی از تحلیل‌گران این اقدام را برای منافع آمریکا تهدیدزا قلمداد می‌کنند. این افراد با استناد به خروج آمریکا از عراق و ایجاد زمینه برای ایران، خروج آمریکا از سوریه را نیز به مثابه‌ی ایجاد فرصت برای گسترش نفوذ ایران و روسیه در سوریه تلقی می‌کنند زیرا معتقدند روسیه و ایران با نیروهای آمریکایی درگیر نخواهند شد اما امکان درگیری با نیروهای عربی وجود دارد. دلیل دیگری که مطرح می‌شود این است که نبود نیروهای آمریکایی، هسته‌های مخفی داعش را مجددا احیا خواهد کرد و یا به طور کلی زمینه را برای قوت‌گیری گروه‌های تروریستی مهیا خواهد کرد و این باعث احیای ناامنی و در نتیجه عدم بازگشت مهاجران به سوریه می‌شود و این بدین معناست که میلیون‌ها پناهنده سوری همچنان آواره خواهند ماند.[۸] از دید این تحلیل‌گران، با سیطره دولت سوریه بر اکثر مناطق این کشور و نیز تسریع روند سیاسی در سوچی، عاقلانه نیست که آمریکا میزان نفوذ خود را در شرق سوریه کاهش دهد زیرا در صورت ادامه مذاکرات و تسریع روند تعیین آینده سیاسی سوریه، آمریکا برای تامین منافع خود نیاز به امتیازگیری دارد و مهم‌ترین امتیازی که آمریکا برای مبادله خواهد داشت، همین سیطره بر شرق سوریه است.

این افراد پیشنهاد می‌کنند که ترامپ باید به صورت تدریجی و با تامین زیرساخت‌های لازم، خروج نیروهای آمریکایی را کلید بزند تا از عواقب این تصمیم کاسته شود. بر پایه نظر این کارشناسان، تامین زیر ساخت باید از راه توانمندسازی نیروهای محلی و استقرار آنها در محل به منظور تامین امنیت صورت گیرد[۹]. بنابر دلایل پیش‌گفته، خروج نیروهای آمریکایی از سوریه منافع این کشور را به خطر می‌اندازد و تصمیم جایگزینی نیروهای عربی با نیروهای آمریکایی را به سرعت و آنگونه که در علن بیان شده‌است، با تردید مواجه می‌کند.

پیامدهای جایگزینی نیروهای آمریکایی با نیروهای عربی

جایگزینی نیروهای عربی با نیروهای آمریکایی می‌تواند پیامدهایی در پی داشته باشد. این جایگزینی سطح تنش بین ایران و کشورهای عربی که در این مقوله شرکت کنند را افزایش خواهد داد. همچنین اگر چنین اقدامی از سوی آمریکا انجام شود، شرایط برای ترکیه برای اینکه با کردها مبارزه کند بیشتر از قبل فراهم خواهد شد چرا که نیروهای عربی بیشتر در مرکز تمرکز دارند و کردها بیشتر در شمال سوریه ساکن هستند. در صورتی که نیروی آمریکایی در شمال حضور نداشته باشد ترکیه با فراغ بال بیشتر خواهد توانست در این منطقه اقدامی در مقابله با کردها انجام دهد.

از طرفی روسیه هم قادر خواهد بود با افزایش فعالیت دیپلماتیک خود با اعراب و کردهای منطقه‌ی شرق فرات، نفوذ خود را افزایش دهد. این وقتی اهمیت بیشتری می‌یابد که مذاکرات ژنو نتوانسته است به هدف خود دست یابد و روسیه و ایران و ترکیه با کلید زدن مذاکرات سوچی روند تعیین آینده سوریه را تسریع بخشیده‌اند و در این زمینه موفقیت‌های زیادی کسب کرده‌اند. بر این اساس با خلاء آمریکا امکان نقش آفرینی روسیه افزوده خواهد شد.

اینکه ارتش و دولت سوریه در قبال یک ارتش عربی چه واکنشی نشان خواهد داد نیز یکی از مسائلی است که می‌توان آن را در نظر گرفت. اینکه آمریکا از ارتش عربی حمایت خواهد کرد تا در انجام ماموریت خود شکست نخورد صحیح است اما باید در نظر گرفت که سطح مواجهه مستقیم سوریه و متحدانش با نیروهای آمریکا متفاوت از مواجهه با ارتش عربی است لذا این فرض نیز محتمل است که ارتش سوریه و متحدانش با نیروهای عربی وارد جنگ شوند.

از دید این تحلیل‌گران، با سیطره دولت سوریه بر اکثر مناطق این کشور و نیز تسریع روند سیاسی در سوچی، عاقلانه نیست که آمریکا میزان نفوذ خود را در شرق سوریه کاهش دهد

نتیجه‌‌گیری

با توجه به شرایط کشورهای عربی اعم از مصر، عربستان، قطر و امارات به نظر نمی‌رسد این کشورها بتوانند آمریکا را با ارسال نیروی نظامی یاری دهند، اما قطعا ایالات متحده را در تامین هزینه‌های مالی آن کمک خواهند کرد. از طرفی بقای آمریکا در سوریه منافع بسیاری برایش دارد که خروج نیروهایش، این منافع را به خطر خواهد انداخت. کشورهای روسیه، ایران و ترکیه نیز در نبود آمریکا قدرت مانور بیشتری خواهند داشت بنابراین احتمال خروج نظامی آمریکا و جایگزینی آن با نیروهای عربی کاهش می‌یابد.

منابع:

[۱]Theguardian , “Syria: proposal to replace US troops with Arab force comes with grave risks”,۱۸ Apr2018:

https://www.theguardian.com/us-news/2018/apr/18/us-syria-arab-force-replace-american-troops-saudi-arabia-egypt-uae

[۲]Middle East Institute, “Syria: which way forward? | Testimony by Amb. Robert S. Ford”, ۷ Feb 2018:

http://www.mei.edu/content/article/syriawhich-way-forward-testimony-amb-robert-s-ford

[۳]Almonitor,”US Syria effort hinges on unreliable Egypt”, ۲۰ Apr 2018:

https://www.al-monitor.com/pulse/originals/2018/04/us-syria-effort-partner-egypt-unreliable.print.html

[۴] الاهرام، «۱۰ اسباب تنمع مصر من التورط فی المستنقع السوری»، ۲۲ ابریل ۲۰۱۸، للحصول اضغط عالی الرابط التالی:

http://www.ahram.org.eg/NewsPrint/647790.aspx

[۵]خبرگزاری فارس، «واکنش قطر به عربستان درباره پرداخت هزینه حضور نظامی آمریکا»، ۶/۲/۱۳۹۷، قابل بازیابی در پیوند زیر:

http://www.farsnews.com/13970206000356

[۶]خبرگزاری مهر، «قطر در کنار عربستان علیه ایران در سوریه نخواهد جنگید»، ۴/۲/۱۳۹۷، قابل بازیابی در پیوند زیر:

https://www.mehrnews.com/news/4279845/

[۷] خبرگزاری آنا، «مخالفت عراق با جایگزینی نیروهای عربی به جای نیروهای آمریکایی در سوریه»، ۳۰/۱/۱۳۹۷، قابل بازیابی در پیوند زیر:

http://www.ana.ir/newsprint?id=382145

[۸] رانج علاء الدین، «کیف سیقوی الانسحاب من سوریا روسیا و ایران»، معهد بروکینجز، للحصول اضغط علی الرابط التالی:

https://brook.gs/2Hn25Bi

[۹]rand corporation, A Peace Plan for Syria, available at:

https://www.rand.org/pubs/perspectives/PE276.html

https://www.rand.org/pubs/perspectives/PE276.html