تشکیل دولت لبنان؛ موانع و سناریوها
سعد الحریری نخست‌وزیر مکلفی است بر اساس توافقات داخلی و خارجی و از پشتوانه‌های سیاسی قوی برخوردار نیست و این امر هم‌راستا شده با مطامع منطقه‌ای عربستان سعودی که نتیجه آن عدم تشکیل کابینه بوده است.
بیش از شش ماه از انتخاب سعد الحریری به‌عنوان نخست‌وزیر مکلف در لبنان می‌گذرد ولی هنوز کابینه وی تشکیل نشده است. حال این سؤال ایجاد می‌شود که تشکیل کابینه لبنان با چه موانعی روبرو است که در پاسخ می‌توان گفت عدم تشکیل کابینه در لبنان ریشه در تحولات داخلی و خارجی دارد که مهم‌ترین آن از یکسو تلاش سعد الحریری برای تثبیت جایگاه متزلزل خود در ساحت سیاسی لبنان است و از سوی دیگر عربستان سعودی نیز برای جلوگیری از افزایش نقش محور مقاومت از ابزارهای سیاسی و حقوقی همچون تشکیل کابینه مطلوب خود، استفاده می‌کند تا در این عرصه نیز شکست جدیدی را تجربه نکند.
ارتقای جایگاه مقاومت در پارلمان
انتخابات سراسری لبنان بعد از چهار سال تأخیر در ششم می ۲۰۱۸ برگزار شد که نتیجه آن دستیابی جنبش حزب‌الله و متحدانش به ۴۳ کرسی موسوم به یک‌سوم معطل شد. این یک‌سوم معطل، از این جهت دارای اهمیت است که بدون رضایت برنده این سهم، هیچ تصمیم مهم سیاسی در لبنان که نیاز به دو سوم آرا دارد، اخذ نخواهد شد. حزب‌الله به غیر از یک‌سوم معطل، با توجه به کسب ۲۹ کرسی ائتلاف همسو با جریان آزاد ملی عملاً اکثریت پارلمان را نیز در اختیار دارد. این در حالی است که جریان المستقبل و حزب نیروهای لبنانی جمعاً ۳۵ کرسی را به دست آورده‌اند اگر کرسی‌های نزدیک به جریان ۱۴ مارس همچون حزب سوسیالیست ترقی‌خواه ولید جنبلاط و حزب کتائب را نیز به ایشان اضافه کنیم عملاً نمی‌توانند حتی اکثریت شکننده در پارلمان را به دست آوردند.
اگرچه سعد الحریری به‌عنوان رهبر جریان المستقبل، شکست را در انتخابات تجربه کرده بود ولی بر اساس یک توافق داخلی و منطقه‌ای مبتنی بر اینکه میشل عون از جریان آزاد ملی، ریاست جمهوری را در اختیار داشته باشد و سعد الحریری نخست‌وزیری را، حزب‌الله و متحدانش برای اینکه لبنان دچار بحران سیاسی جدیدی نشود با نخست‌وزیری سعد الحریری موافقت کردند.
انتخابات سراسری لبنان بعد از چهار سال تأخیر در ششم می ۲۰۱۸ برگزار شد که نتیجه آن دستیابی جنبش حزب‌الله و متحدانش به ۴۳ کرسی موسوم به یک‌سوم معطل شد. این یک‌سوم معطل، از این جهت دارای اهمیت است که بدون رضایت برنده این سهم، هیچ تصمیم مهم سیاسی در لبنان که نیاز به دو سوم آرا دارد، اخذ نخواهد شد.
موانع تشکیل کابینه
برای تشکیل کابینه در لبنان، نخست‌وزیر مکلف می‌بایست بعد از رایزنی با جریانات و احزاب سیاسی مؤثر در پارلمان این کشور به تشکیل کابینه بپردازد که سعد الحریری تاکنون موفق به این امر نشده است که می‌توان موانع آن این‌گونه بیان کرد:
۱-تعیین نخست‌وزیر با پشتوانه ضعیف سیاسی: با توجه به ساختار سیاسی و پارلمانی لبنان عموماً نخست‌وزیران مکلفی امکان تشکیل کابینه را در اسرع وقت پیدا می‌کنند که در انتخابات آن دوره توانسته باشند کرسی‌های قابل‌توجهی را به‌عنوان پشتوانه سیاسی کسب نمایند. این در حالی است که سعد الحریری بر اساس یک توافق داخلی و خارجی این منصب را کسب کرده و از پشتوانه کافی در پارلمان لبنان برای پیشبرد اهدافش برخوردار نیست. به همین دلیل وی چه در تشکیل کابینه و چه در امور حیاتی دیگر با این تزلزل رودررو خواهد بود.
۲-تمامیت‌خواهی در طایفه اهل سنت لبنان: سعد الحریری اگرچه اکثر کرسی‌های متعلق به اهل سنت لبنان را کسب کرده ولی چند کرسی را هم نمایندگان اهل سنت مستقل و نزدیک به جریان هشت مارس به دست آورده‌اند از جمله ۶ کرسی نمایندگان اهل سنت نزدیک به حزب‌الله و همچنین ۴ کرسی جنبش عزم به رهبری نجیب میقاتی. با این‌حال حریری خود را رهبر اهل سنت می‌داند تا جایی که گفته است من پدر اهل سنت لبنان هستم. او سعی در نادیده‌گیری حق این نمایندگان در کابینه دارد و این امر سبب ایجاد بن‌بست سیاسی شده است. سعد الحریری این تمامیت‌خواهی خود را در میان اهل سنت سیاسی کرده و با متهم کردن حزب‌الله لبنان به مانع‌تراشی در ایجاد کابینه سعی در استفاده از فضای داخلی و بین‌المللی به نفع خود دارد. لازم به ذکر است با توجه به اینکه هر پنج کرسی در کابینه می‌تواند یک وزیر داشته باشد سعد الحریری حاضر نیست به غیر از جریان نزدیک به خود وزیر اهل سنتی را انتخاب کند و این در حالی است که حزب‌الله و جنبش امل از سهم وزارتی خود – با توجه به تعداد نمایندگانی که در پارلمان لبنان دارند – کوتاه آمده‌اند (۳۰ نماینده فقط ۶ وزیر) ولی سعد الحریری هرگونه کوتاه آمدن در این امر را پذیرفتن نقش برای دیگر راهبران اهل سنت می‌داند که این امر با ادعای رهبری وی بر همه اهل سنت در تعارض است. از این نظر لبنان با یک بن‌بست جدی در شکل‌گیری کابینه روبرو است.
۳-زیاده‌خواهی جریانات نزدیک به ۱۴ مارس: یکی دیگر از موانع شکل‌گیری کابینه را می‌توان زیاده‌خواهی جریانات نزدیک به ۱۴ مارس همچون سمیر جعجع و ولید جنبلاط دانست؛ زیرا سمیر جعجع با توجه به ۱۵ نماینده وابسته به خود در پارلمان، پنج وزارت را طلب می‌کند و جنبلاط با حدود ۹ نماینده سه وزارت را می‌خواهد. اگرچه سعد الحریری با رایزنی توانست به توافقی با ایشان دست یابد ولی بخش اعظمی از شش ماه اخیر صرف برطرف شدن این زیاده‌خواهی‌ها در تشکیل کابینه شده است.
۴-تعلل برای روشن شدن وضعیت جدید منطقه‌ای و بین‌المللی: یکی دیگر از موانع شکل‌گیری کابینه در لبنان تعلل سعد الحریری و متحدان خارجی‌اش همچون عربستان سعودی و آمریکا است. به نظر می‌رسد ایشان منتظرند تا انسجام راهبردی آمریکا علیه جمهوری اسلامی ایران و هم‌پیمانان منطقه‌ای‌اش به ثمر بنشیند. بر اساس این راهبرد که از آن به راهبرد فشار حداکثری یاد می‌شود، آمریکا علیه جمهوری اسلامی ایران و گروه‌های مقاومت همچون حزب‌الله شدیدترین تحریم‌ها را وضع کرده و سعی دارد به این وسیله موجب تغییر رفتار ایران در سطح منطقه‌ای و بین‌المللی شود. به نظر می‌رسد این انتظار به متحدان کوچک‌تر یعنی سعد الحریری نیز سرایت کرده و ایشان نیز منتظر تسلیم شدن محور مقاومت و یا حداقل عقب‌نشینی ایشان از برخی از مواضع هستند ولی تاکنون این امر محقق نشده است. این تعلل نیز به نظر می‌رسد یکی از موانع جدی در تشکیل کابینه لبنان باشد.
سعد الحریری بر اساس یک توافق داخلی و خارجی این منصب را کسب کرده و از پشتوانه کافی در پارلمان لبنان برای پیشبرد اهدافش برخوردار نیست. به همین دلیل وی چه در تشکیل کابینه و چه در امور حیاتی دیگر با این تزلزل رودررو خواهد بود.
۵-نقش مخرب عربستان سعودی: عربستان سعودی به‌خصوص بعد از روی کار آمدن محمد بن سلمان با وجود اقدامات و ماجراجویی‌های متعدد در سطح داخلی، منطقه‌ای و بین‌المللی نتوانسته دستاورد خاصی به دست آورد و همین امر جایگاه محمد بن سلمان در داخل و خارج را متزلزل کرده است. به همین دلیل وی سعی دارد با هرگونه موفقیت جدید حزب‌الله در صحنه سیاسی لبنان که دستاورد جدیدی برای محور مقاومت محسوب می‌شود مقابله کند. به نظر می‌رسد از نظر عربستان سعودی تشکیل کابینه با مدنظر گرفتن خواسته‌های حزب‌الله همچون حضور یک وزیر اهل سنت همسو با مقاومت، یک پیروزی جدید برای محور مقاومت خواهد بود که بعد از پیروزی در انتخابات این پیروزی را کامل‌تر خواهد کرد. وی سعی دارد با فشار به سعد الحریری برای عدم قبول شروط حزب‌الله، به‌نوعی حزب‌الله را به‌عنوان عامل شکست تلاش‌ها برای ثبات لبنان نشان دهد و به‌نوعی فشار را بر محور مقاومت تشدید کند.
سناریوهای تشکیل کابینه
با توجه به موانع ذکر شده می‌توان سناریوهایی را برای تشکیل کابینه لبنان متصور بود که مهم‌ترین آنها عبارت‌اند از:
۱-تشکیل کابینه در آینده نزدیک: با توجه به رایزنی‌ها و مذاکرات سیاسی در لبنان و همچنین تلاش میشل عون رئیس‌جمهور برای حل بحران اخیر، امکان تشکیل کابینه در آینده نزدیک وجود دارد. در صورتی که رئیس‌جمهور حاضر شود یک وزیر اهل سنت مستقل از سهمیه خود را معرفی کند و یا حزب‌الله و سعد الحریری بر سر یک وزیر مستقل خارج از چارچوب تقسیم‌بندی‌های سیاسی توافق کنند این سناریو محقق خواهد شد. پیامد این سناریو تشکیل کابینه و تثبیت قدرت حزب‌الله در لبنان است که به نظر می‌رسد این امر با راهبردهای آمریکا و عربستان سعودی علیه محور مقاومت همخوانی زیادی ندارد.
۲-تداوم وضعیت فعلی: تداوم وضعیت فعلی یعنی عدم شکل‌گیری کابینه و بی‌ثباتی بیشتر لبنان. در این وضعیت همچنان اختلافات بر سر تشکیل کابینه وجود دارد و با توجه به طولانی شدن این امر، موانع جدیدی نیز بر آن افزوده خواهد شد. پیامد این وضعیت بحرانی‌تر شدن صحنه سیاسی لبنان خواهد بود به‌طوری‌که هر یک از طرفین دیگری را مسئول این امر معرفی می‌کند. به نظر می‌رسد مخالفان محور مقاومت که امید به راهبرد فشار حداکثری آمریکا علیه محور مقاومت بسته‌اند این وضعیت را مطلوب می‌دانند.
۳-معرفی نخست‌وزیر جدید: اگر تلاش‌ها برای تشکیل کابینه به بن‌بست برسد و سعد الحریری نتواند موانع را پشت سر بگذارد و اکثریت پارلمان نیز به این نتیجه برسند که تداوم وضعیت فعلی لبنان را وارد بحران‌های جدی‌تر خواهد کرد، ممکن است با توافقات جدیدی در صحنه سیاسی لبنان روبه‌رو باشیم که حاصل آن انتخاب نخست‌وزیر جدید برای تشکیل کابینه است که می‌تواند مانند برخی از دوره‌های تاریخ لبنان از افراد مستقل مورد مقبول طرفین باشد. پیامد این سناریو معطل ماندن صحنه سیاسی لبنان خواهد بود همان‌طور که در سال‌های اخیر نیز این‌گونه بوده است که این امر اگرچه برای دوران گذار مطلوب است ولی زمینه بحران‌های دیگر خواهد شد.
یکی دیگر از موانع شکل‌گیری کابینه در لبنان تعلل سعد الحریری و متحدان خارجی‌اش همچون عربستان سعودی و آمریکا است. به نظر می‌رسد ایشان منتظرند تا انسجام راهبردی آمریکا علیه جمهوری اسلامی ایران و هم‌پیمانان منطقه‌ای‌اش به ثمر بنشیند.
جمع‌بندی
در جمع‌بندی مطالب می‌توان گفت سعد الحریری، نخست‌وزیر مکلفی بر اساس توافقات داخلی و خارجی است و از پشتوانه‌های سیاسی قوی برخوردار نیست و این امر هم‌راستا شده با تمامیت‌خواهی وی در رهبری اهل سنت لبنان و مطامع منطقه‌ای عربستان سعودی در ضربه زدن به محور مقاومت که نتیجه آن عدم تشکیل کابینه بوده است. به نظر می‌رسد تا زمانی که سعد الحریری و هم‌پیمانان خارجی‌اش، جایگاه واقعی محور مقاومت و حزب‌الله را در صحنۀ سیاسی لبنان و منطقه نپذیرند، وضعیت فعلی تداوم می‌یابد اگرچه کابینه هم بر اساس برخی توافقات شکل بگیرد وضعیت سیاسی لبنان به ثبات مورد نظر مردم لبنان نخواهد رسید.
منبع:http://tabyincenter.ir
- برچسب ها: انتخابات پارلمانی لبنان, اندیشکده, اندیشکده جریان, تشکیل کابینه در لبنان, جریان, حزب الله, حسین آجرلو, سعد الحریری, عربستان, لبنان, مقاومت, میشل عون
اندیشکده جریان، جریانی است نواندیش از جوانانی که باور به تحول در حوزه سیاست ورزی جهانی دارند.
جمعی از جوانان تحصیلکرده در رشته های علوم سیاسی و علوم اجتماعی و ارتباطات و اقتصاد و باورمند به اصول اخلاقی شریعت رهایی بخش حضرت دوست گرد هم آمده اند تا با انگیزه های غیر انتفاعی و غیر جناحی جهت بهبود اوضاع حیات جمعی بشر به تشریک مساعی پرداخته و با رویکردی دانش بنیان، مسئله محور، زمینه نگر و آزاداندیشانه امکان ایجاد یک هویت جمعی فضیلت خواهانه و معطوف به بازاندیشی در سیاست های جهانی را فراهم آورند.
