مسئله مواجهه ترکیه با کردهای سوریه همچنان روبه پیچیدگی میرود و دورنمای روشنی از مدیریت تعارضات مشاهده نمیشود. مروری بر رویدادها و روندهای اخیر این مواجهه، نکات حائز اهمیتی را دارد:
۱- در روزها و هفتههای گذشته تحرکات نظامی ترکیه در مرزهای سوریه افزایش چشمگیری داشته است. برخی اخبار حاکی از نصب سامانه دفاع موشکی S-400 در مرزهای سوریه و ممنوعیت هرگونه نقل و انتقال، تعطیلی و مرخصی نظامیان مستقر در مناطق شرقی و جنوب شرقی ترکیه به مدت سه ماه است[۱]. ترکیه در عملیات «سپر فرات» (۲۴ آگوست ۲۰۱۶ تا ۲۹ مارس ۲۰۱۷) و در نبرد با داعش، شهر «جرابلس»، «اعزاز» و مناطقی در شمال سوریه را به کنترل خود درآورد و سپس در عملیات «شاخه زیتون» علیه نیروهای کرد، (۲۰ ژانویه تا ۲۴ مارس ۲۰۱۸) شهر «عفرین» را اشغال کرد[۲]. اکنون اما شرایط میدانی و اظهار نظرهای مسئولان ترکیه، نشان میدهد احتمال حمله آنکارا در سه محور دیگر وجود دارد؛ دو محور نخست در غرب فرات و محور سوم در شرق فرات.
۲- محور نخستِ عملیات احتمالی ترکیه، در «تلرفعت» واقع در غرب فرات است؛ شهری در شمال حلب و در همسایگی جنوبی «عفرین» و «اعزاز» که حدود ۱۸ کیلومتر با مرز ترکیه فاصله دارد و هماکنون در اختیار یگانهای مدافع خلق است؛ هرچند که آنکارا گاهی با هدف مقابله با حملات پراکنده کردها، این شهر را بمباران میکند[۳]. ترکها پیش از این مانع از اتصال عفرین به شرق فرات شدند و اکنون با حمله به تلرفعت و تصرف آن، علاوه بر شکست یگانهای مدافع خلق و پایان دادن به برخی حملات آنها، کمربند امنیتی خود در غرب فرات را تکمیلتر از قبل خواهند کرد. تسلط ترکیه بر تلرفعت، آنها را بیش از پیش به حلب به عنوان یکی از مهمترین استانهای سوریه نزدیک کرده و زمینه را برای اتصال آن به استان ادلب و اثرگذاری بیشتر در روندهای آینده شمال سوریه فراهم خواهد کرد.
۳- محور دوم عملیات احتمالی ترکیه، در «منبج» واقع در غرب فرات است؛ شهری در شمال شرقی استان حلب که در ۳۰ کیلومتری غرب فرات قرار دارد. هماکنون کردها با حمایت نیروهای آمریکایی که در سه پادگان در اطراف منبج مستقر شدهاند، کنترل شهر را در اختیار دارند[۴]. نیروهای عملیات سپر فرات نیز از غرب و شمال غرب بر این شهر تسلط دارند. در روزهای گذشته منابع سوری از استقرار گسترده نیروهای ارتش ترکیه و ارتش آزاد سوریه مورد حمایت آنکارا در اطراف این شهر خبر دادند[۵]. اگرچه تسلط ترکیه بر منبج را میتوان نشانهای برای آغاز عملیات در شرق فرات دانست، اما عملیات نظامی ترکها در هردو محور تلرفعت و منبج است که کمربند ضدکردی در غرب فرات را تکمیل میکند، نه یکی از آنها. به عبارت دیگر اردوغان اگر به دنبال ایجاد منطقه نفوذ در بخش شمالی سوریه و در غرب فرات باشد، باید نیروهای خود را به هر دو محور مذکور گسیل کند. اما به نظر میرسد با توجه به حضور نظامیان آمریکایی در اطراف منبج، عملیات آنکارا با دشواریهایی همراه باشد. مگر اینکه ترامپ با تقدیم منبج به اردوغان، وی را از حمله به شرق فرات منصرف کند.
۴- محور سوم عملیات احتمالی ترکیه، در «تلابیض» واقع در شرق فرات است؛ شهری در شمال سوریه و در استان «رقه» که در مجاورت مرز ترکیه قرار دارد. این منطقه هماکنون در اختیار نیروهای کرد مورد حمایت ائتلاف بینالمللی مبارزه با داعش قرار دارد. براساس برخی اخبار نیروهای ارتش ترکیه تعداد زیادی تجهیزات و سلاحهای سنگین را به مرزهای این شهر منتقل کرده و اقدام به حفر خندق در اطراف این منطقه کردنشین کردهاند[۶]. رئیسجمهور ترکیه نیز در روزهای گذشته از عملیات نظامی آنکارا در تلرفعت و تلابیض خبر داده بود[۷]. به نظر میرسد در تمایل اردوغان به تصرف تلابیض، علاوه بر علت همیشگی تهدید کردها که در سایر مناطق نیز وجود داشته، مجموعهای از رویدادهای جدید ازجمله نقشآفرینی بازیگران خارجی در شرق فرات نیز نقش ایفا کرده که حائز اهمیت است.
۵- ترکیه از ابتدای بحران سوریه در منطقه شرق فرات با مسئله کردها روبهرو بوده است. در هفتههای اخیر اما تلاش عربستان برای نقشآفرینی در تحولات این منطقه ازجمله سفر «ثامر السبهان» وزیر مشاور سعودی در امور خلیج فارس به شرق فرات و برگزاری نشست با عشایر عرب، ترکها را بیش از گذشته نگران کرده است[۸]. این روند به غیر از تداوم تسلیح کردها از سوی آمریکاست. براساس اعلام «دیدبان حقوق بشر سوریه»، آمریکا در جولای گذشته، ۲۸۰ کامیون حامل سلاح و تجهیزات لجستیکی برای کردهای شرق سوریه ارسال کرد. بنابراین احتمال عملیات نظامی ترکیه در تلابیض به دلیل افزایش تهدیدات ناشی از تسلیح کردها و نقشآفرینی ریاض بیش از گذشته شده است. در مجموع حمله احتمالی ترکیه به تلابیض را میتوان نخستین حضور ترکها در شرق فرات دانست و احتمالاً مقدمهای مهم برای آغاز فرآیند ایجاد منطقه حائل.
۶- به هر روی، به نظر میرسد حمله آنکارا در هر سه محور تلرفعت، منبج و تلابیض، البته با اهدافی مشترک و بعضاً متفاوت، محتمل باشد. در این میان عملیات در محور نخست تا حدودی به نتایج نشست آستانه و چراغ سبز مسکو بستگی دارد و عملیات در دو محور دیگر به موافقت و همراهی واشنگتن. آنچه دور از ذهن به نظر نمیرسد، ایجاد منطقه حائل با حضور نیروهای نظامی ترکیه و نیروهای ائتلاف در شرق فرات است تا فاصلهای میان کردها و آنکارا ایجاد شود. در غرب فرات نیز حداقل در شرایط فعلی، عملیات در تلرفعت محتملتر از منبج است. شاید سیزدهمین نشست آستانه در روزهای ابتدایی ماه آینده میلادی، در تحولات میدانی تلرفعت و نشست روزهای بعد رهبران ترکیه، روسیه، آلمان و فرانسه در تحولات منبج و تلابیض اثرگذار باشد.
۷- بنابراین و در مجموع تحولات روزهای اخیر سوریه نشان میدهد احتمال حمله نظامی آنکارا به برخی نقاط در شرق یا غرب فرات وجود دارد. ترکیه برای عملیات نظامی احتمالی خود با سه گزینه روبهروست؛ «تلرفعت» و «منبج» در غرب فرات و «تلابیض» در شرق فرات، میتواند اهداف احتمالی آنکارا باشد. حمله به هرکدام از این اهداف البته چالشهایی برای اردوغان خواهد داشت. به نظر میرسد نشست سهجانبه آستانه در رفتار ترکها در تلرفعت اثرگذار باشد و نشست چهارجانبه ترکیه، روسیه، فرانسه و آلمان در رفتار آنها در تلابیض. علاوه بر این اما احتمال حمله گسترده آنکارا به منبج با توجه به حضور نیروهای آمریکایی در اطراف این شهر، حداقل بدون موافقت واشنگتن، دور از ذهن است. در شرق فرات نیز تحولات به سمت تحقق منطقه حائل پیش میرود؛ زیرا آنکارا بعید است نفوذ سعودیها در شرق فرات را تحمل کند.
منابع
[۱] کردپرس، «عملیات شرق فرات به زودی پس از نصب سامانه S-400 آغاز میشود»، ۲۱ تیر ۱۳۹۸، قابل بازیابی در پیوند زیر:
http://www.kurdpress.com/details.aspx?id=79419
[۲] سایت تابناک، «با اعلام عقب نشینی کردها، ارتش سوریه وارد منبج شد»، ۷ دی ۱۳۹۷، قابل بازیابی در پیوند زیر:
https://www.tabnak.ir/fa/news/864340
[۳] خبرگزاری فارس، «حملات شدید ترکیه به شهر «تلرفعت» در شمال سوریه»، ۲۸ اردیبهشت ۱۳۹۸، قابل بازیابی در پیوند زیر:
http://fna.ir/d9no5b
[۴] خبرگزاری تسنیم، «گزارش اختصاصی تسنیم از پادگانهای ارتش آمریکا در حومه منبج+نقشه»، ۱۲ دی ۱۳۹۷، قابل بازیابی در پیوند زیر:
https://www.tasnimnews.com/fa/news/1397/10/12/1913539
[۵] مشرقنیوز، «برنامه ترکیه و ارتش آزاد برای حمله گسترده به منبج»، ۲۹ تیر ۱۳۹۸، قابل بازیابی در پیوند زیر:
mshrgh.ir/976755
[۶] کردپرس، «افزایش تحرکات نظامی ترکیه در مرز گری سپی»، ۲۹ تیر ۱۳۹۸، قابل بازیابی در پیوند زیر:
http://kurdpress.com/details.aspx?id=79869
[۷] ایسنا، «اردوغان: ترکیه شایسته دریافت جایزه نوبل است»، ۲۵ تیر ۱۳۹۸، قابل بازیابی در پیوند زیر:
https://www.isna.ir/news/98042513000
[۸] برای کسب اطلاعات بیشتر؛ ر.ک به: احد نوری اصل، «دلایل ورود عربستان به شرق فرات و چگونگی واکنش بازیگران داخلی و خارجی»، اندیشکده راهبردی تبیین، ۱۸ تیر ۱۳۹۸، قابل بازیابی در پیوند زیر:
دلایل ورود عربستان به شرق فرات و چگونگی واکنش بازیگران داخلی و خارجی
منبع:http://tabyincenter.ir
اندیشکده جریان، جریانی است نواندیش از جوانانی که باور به تحول در حوزه سیاست ورزی جهانی دارند.
جمعی از جوانان تحصیلکرده در رشته های علوم سیاسی و علوم اجتماعی و ارتباطات و اقتصاد و باورمند به اصول اخلاقی شریعت رهایی بخش حضرت دوست گرد هم آمده اند تا با انگیزه های غیر انتفاعی و غیر جناحی جهت بهبود اوضاع حیات جمعی بشر به تشریک مساعی پرداخته و با رویکردی دانش بنیان، مسئله محور، زمینه نگر و آزاداندیشانه امکان ایجاد یک هویت جمعی فضیلت خواهانه و معطوف به بازاندیشی در سیاست های جهانی را فراهم آورند.