سنگلاخ مصالحه خلیجی

.بازگشایی حریم هوایی عربستان به روی قطر ایرویز و در مقابل محدود کردن پوشش رسانه ای الجزیره بخشی از این توافق محدود است که رسانه ها اعلام کرده اند.

علیرغم استقبال امارات و مصر از این مصالحه، اما این دو کشور همپیمان امارات در این مصالحه حضور ندارند و از این زاویه بسیاری از تحلیلگران این رخداد را متاثر از برخی فشارهای خارجی و تاکتیکی برای خرید زمان و مدیریت تنش می دانند و از آنجا که تحولی در پیشران های داخلی بحران قطر صورت نگرفته، بازگشت طرفین به منازعه مجدد را امری قابل احتمال می دانند. اگرچه روزنامه کویتی «الرأی» به نقل از یک منبع دیپلماتیک نوشت: «آشتی اعضای شورای همکاری در اجلاس این شورا که ماه جاری میلادی در بحرین برگزار می‌شود، محقق و طومار اختلافات پیچیده خواهد شد.»

در این میان تحلیل برخی کارشناسان اماراتی نشان می دهد که نمی­توان به دیدگاه روزنامه الرای خوشبین بود. عبدالخالق عبدالله، مشاور پیشین محمد بن زاید ولیعهد ابوظبی در توییتی در واکنش به اخبار منتشر شده درباره بهبودی روابط میان عربستان و قطر نوشت: قطار مصالحه بدون اطلاع و موافقت از پیش اعلام شده امارات سانتیمتری از جایش حرکت نخواهد کرد.

در مقابل، ترکی الحمد شخصیت دانشگاهی نزدیک به محمد بن سلمان ولیعهد عربستان از اظهارات مشاور محمد بن زاید انتقاد کرد. وی در این باره گفت که این توییت تلاشی برای مختل کردن تلاش های صورت گرفته به منظور حل و فصل بحران میان اعضای شورای همکاری خلیج فارس است. ترکی الحمد در رشته توئیتی نوشت: عبدالخالق در این باره بسیار مبالغه کرد و اگر می‌گفت مصالحه تنها درصورت توافق چهار کشور (مصر، امارات، بحرین و عربستان) صورت می‌گیرد، حرفش قابل قبول و منطقی بود اما اینکه امارات را تصمیم گیرنده نهایی در این مسئله می‌داند چیزی است که واقعیت آن را رد می‌کند. موضوعی که نشان می دهد نیاز عربستان به حل اختلافات و مدیریت تنش در مقطع کنونی بیش از امارات است.

واقعیت آن است که فشار نهایی توسط دولت ترامپ پیشرفت­هایی را در جهت کاهش اختلافات طولانی مدت بین قطر و چند همسایه خلیج فارس ایجاد کرده است و این تلاش با هدف تقویت و نهادینه کردن سیاست سختگیرانه در قبال ایران است. بطوریکه با بازگشایی حریم هوایی عربستان به روی قطر، سالیانه 100 میلیون دلار به حساب ایران ریخته نشود. همچنین با بهبود تقویت روابط قطر با همسایگان عربش، نیازهای دوحه به تهران کمتر شود. در واقع این توافق، اگرچه یک پیشرفت قابل توجه است، اما روابط دیپلماتیک کامل عربستان سعودی و قطر را ترمیم نخواهد کرد. ارزیابی دولت ترامپ این است که اختلافات درون شورای همکاری خلیج فارس مانع تلاش های ایالات متحده برای ایجاد ائتلاف منطقه ای منسجم علیه ایران می شود.

برای عربستان سعودی اما دستیابی به مصالحه معطوف به انتقال قریب الوقوع قدرت به رئیس جمهور منتخب جوزف بایدن است که احتمال تغییرات در روابط با ریاض و همچنین ابوظبی را محتمل کرده است. تلطیف روابط عربستان با ترکیه نیز در راستای مدیریت تنش با دولت دموکرات تعبیر می شود. بنظر می رسد نیاز عربستان به مصالحه کامل با قطر با اختلاف دیدگاه از سوی امارات و مصر همراه شده است.

امارات به وضوح تحت فشار کمتری به نسبت بن سلمان برای پذیرش قطر یا برداشتن گام برای سایر اقدامات مصالحه آمیز است. امارات همچنان خواستار امتیازات عمده قطر به عنوان شرط خاتمه اختلافات است و طبیعتا بلافاصله به هیچگونه توافقنامه سازش نخواهد پیوست.

موضع مصر نیز کاملا همسو با امارات عربی متحده است. موضع گیری دیرهنگام قاهره و تحت الشعاع عبارات دیپلماتیک نشان می­دهد که قاهره هنوز برای دستیابی به مصالحه به شرایط قبل ملاحظاتی دارد. قاهره در همین رابطه اعلام کرد که از تلاش کویت برای حل بحران چند ساله قطر و گروه چهارگانه عرب استقبال می کند، ولی در عین حال بر اهمیت دستیابی به یک راه حل جامع که تمام علل بحران را برطرف کند تأکید کرد و این پیش شرط ها همان چیزی است که دوحه در تلاش بوده تا از آن جلوگیری کند. ناظران بر این باورند که هر مصالحه با قطر در صورت عدم وجود مصر لزوماً ناقص خواهد بود و این همان چیزی است که وزیر امور خارجه امارات متحده عربی انور قرقاش نیز به آن اشاره کرد و بر اهمیت روابط مصر و خلیج فارس تأکید کرده است.

بروز این سیگنال­های متعارض نشان می­دهد که در صف مخالفان قطر نیز اختلاف نظرهای جدی ای وجود دارد که ناشی از پویایی های منطقه ای و تغییر صفحه شطرنج سیاسی است. در این میان پروسه هویت یابی قطر و حضور فعالانه قطر در نظام منطقه ای خاورمیانه هم موضوعی نیست که حتی با وجود احتمال مصالحه کامل در شورای همکاری خلیج فارس به عقب باز گردد.

منابع پژوهش در دفتر پژوهشکده موجود است