چند دهه پیش از بحران شبه جزیره کریمه در سال ۲۰۱۴ میلادی و رویارویی غرب و روسیه، رهبران کرملین به دنبال راههایی برای صدور گاز طبیعی به دولتهای اروپایی با هزینه و قیمت پایین و به صورت پایدار بودند.
در گام نخست، خط لولههای نورداستریم و سوثاستریم طراحی شد. خط لوله نورداستریم از شهر ویبورگ در غرب روسیه آغاز شده و تا شهر لومبینی در سواحل شمالی آلمان امتداد دارد. خط لوله سوثاستریم نیز از دریای سیاه آغاز میشد و تا کشورهای بالکان ادامه مییافت. در ادامه این خط لوله دو انشعاب داشته و به کشورهای اتریش و ایتالیا متصل میشد.
پروژه نورداستریم به سرعت از سوی رهبران آلمان پذیرفته و عملیات اجرایی آن آغاز شد و اجرای خط لوله نورداستریم۲ نیز در مراحل پایانی آن قرار دارد. هرچند مخالفت ترامپ با این پروژه مشکلات زیادی را بر سر اجرایی آن و تأخیر در تکمیل پروژه برای شرکتهای اروپایی شریک در این طرح پدید آورده است.
چند عضو ناتو نیز از مخالفان این طرح به شمار میروند، اما پروژه سوثاستریم از ابتدا با تأخیر و مخالفتهای گسترده روبهرو گردید. در سالهای ۲۰۰۸ تا ۲۰۱۳ میلادی این مخالفتها ادامه داشت و سرانجام اجرای این پروژه لغو شد.
دور زدن اوکراین
در سال ۲۰۱۴ میلادی و پس از از پیروزی انقلاب رنگی در اوکراین، دولت روسیه شبه جزیره کریمه را به خاک خود ضمیمه کرد. بدین ترتیب، روابط مسکو و کیف به پایینترین سطح خود سقوط کرد. رهبران روسیه به سرعت تلاش کردند تا راههایی برای دور زدن از اوکراین به عنوان هاب ترانزیت و صادرات گاز خود به دولتهای اروپایی بیابند. ساخت خط لوله نورداستریم۲ مهمترین پروژه برای تحقق این هدف بود.
غول گازپروم، کشور ترکیه را به عنوان گزینهای مطمئن برای دور زدن اوکراین و صادرات گاز به اروپا برگزید، اما پارلمان اروپا و کمیسیون اروپایی که در گذشته پروژه سوث استریم را به سوی نابودی سوق داده بودند، این بار برای ترک استریم مانع تراشی کردند.
در دسامبر سال ۲۰۱۴ میلادی بود که روسیه از پروژه سوث استریم خارج شد. مخالفت اتحادیه اروپا با حضور شرکتهای اروپایی در این پروژه، مهمترین دلیل این اقدام مسکو اعلام شد. ولادیمیر پوتین، رئیسجمهور روسیه شش سال پیش در سفر خود به ترکیه اعلام کرد که شاهد مشکلات مختلفی بر سر اجرای خط لوله سوث استریم بودهایم. اگر اروپاییها خواهان مشارکت در این پروژه نیستند، ما ساخت این پروژه را متوقف خواهیم کرد.
او گفت که اگر خط لوله سوث استریم اجرا نشود، ما تلاش خواهیم کرد تا منابع انرژی خود را به سایر مناطق دنیا منتقل کنیم. هرچند کرملین به سرعت خط لوله ترک استریم را به عنوان جایگزین خط لوله سوث استریم مطرح کرد. این پروژه میتوانست زمینه افزایش سهم مسکو در بازار انرژی ترکیه را فراهم کند، اما این پروژه هدف مهمتری نیز دارد: تغییر مسیر گاز صادراتی ترکیه به جنوب شرق اروپا با کنار گذاشتن اوکراین.
خط لولهای که ناجی نشد
دو کشور روسیه و اوکراین روابطی شکننده دارند. بنابراین مردان یخی تلاش میکنند تا مسیرهای ترانزیت گاز از این کشور را تغییر دهند. اگر گاز روسیه از طریق خط لوله ترک استریم مستقیماً به کشورهای بالکان منتقل شود، علاوه بر کاهش هزینههای ترانزیت شاهد کاهش وابستگی و پرداخت حق ترانزیت به کشورهای مولداوی، رومانی و بلغارستان نیز خواهیم بود.
در تابستان سال ۲۰۱۶ میلادی مذاکرات ساخت خط لوله ترک استریم نهایی شد. ساخت خط لوله نیز در سال ۲۰۱۹ پایان یافت و افتتاح شد. روسها تلاش زیادی کردند تا افتتاح پروژه ترک استریم را به عنوان نمادی از راهبردهای اقتصادی روسیه نشان دهند. حالا یکسال پس از افتتاح این پروژه، شاهد دستاوردهای اندکی برای این طرح پرهزینه بودهایم.
دولت صربستان یکسال پس از راهاندازی پروژه، اقدامی برای ساخت بخش مربوط به این کشور انجام نداده است. از اهداف این پروژه توقف وابستگی به ترانزیت گاز صادراتی به اروپا از طریق خاک اوکراین بوده، اما این هدف با چالشهایی روبهرو است. انستیتوی پژوهشهای منابع طبیعی روسیه در پژوهش انجام شده خود اعلام کرده که توقف ترانزیت گاز روسیه از خاک اوکراین به دلیل تقاضای کنونی قاره سبز تا سال ۲۰۳۵ میلادی امکانپذیر نیست.
بازگشت به اوکراین؟
این گزارش نشان میدهد روسها باید همچنان سالانه ۴۱میلیارد متر مکعب گاز از خاک اوکراین ترانزیت کنند. همچنین سودآور شدن پروژه ترکاستریم به ۴۷سال زمان نیاز دارد.
این خط لوله به دلیل اولویتهای متفاوت دو کشور شریک با ظرفیت اندکی در حال فعالیت است. روسیه این خط را به عنوان یک ابزار کلیدی برای انتقال گاز خود به بازارهای اروپایی میشناسد.
در مقابل، دولت ترکیه خط لوله ترک استریم را فرصتی برای متنوعکردن منابع متعدد تأمین گاز وارداتی خود میداند. در چند سال اخیر، میزان صادرات گاز روسیه به ترکیه در مقایسه با گاز وارداتی از آذربایجان و ایران، کاهش قابل توجهی داشته است.
خط لوله ترک استریم در تغییر مهرههای بازی تجارت گاز نیز نقش قابل توجهی نداشته است. از سوی دیگر، پس از مناقشه ناگورنو – قرهباغ، شاهد تحکیم بیشتر روابط ترکیه و آذربایجان و سردشدن روابط سیاسی ترکیه و روسیه بودیم.
به نظر میرسد در سیاست خارجی آنکارا، افزایش واردات گاز از باکو و کاهش وابستگی به نفت و گاز مسکو، یک اولویت به شمار میرود. رهبران ترکیه تلاش میکنند تا در بازار الجی نیز با انعقاد قراردادهای بلندمدت با کشورهای قطر و الجزایر، منابع تأمین گاز خود را متنوعتر کنند و وابستگی کمتری به گاز روسیه داشته باشند.
خط لوله ترکاستریم را باید اصلیترین رقیب کریدور گازی جنوبی دانست که از حمایت همه جانبه اتحادیه اروپا برخوردار است و میادین گازی کشور آذربایجان در آبهای دریای کاسپین را به دولتهای عضو اتحادیه اروپا منتقل مینماید.
روابط مسکو و آنکارا در یک دهه گذشته با فراز و نشیبهای مختلفی رو به رو بوده و به همین دلیل آینده صادرات گاز روسیه به جنوب شرق اروپا از طریق ترکیه با ابهامهای زیادی روبهرو است؛ بازی بزرگ غولها آغاز شده است.
منبع:https://www.mizenaft.com
اندیشکده جریان، جریانی است نواندیش از جوانانی که باور به تحول در حوزه سیاست ورزی جهانی دارند.
جمعی از جوانان تحصیلکرده در رشته های علوم سیاسی و علوم اجتماعی و ارتباطات و اقتصاد و باورمند به اصول اخلاقی شریعت رهایی بخش حضرت دوست گرد هم آمده اند تا با انگیزه های غیر انتفاعی و غیر جناحی جهت بهبود اوضاع حیات جمعی بشر به تشریک مساعی پرداخته و با رویکردی دانش بنیان، مسئله محور، زمینه نگر و آزاداندیشانه امکان ایجاد یک هویت جمعی فضیلت خواهانه و معطوف به بازاندیشی در سیاست های جهانی را فراهم آورند.