بستر همکاری شش کشور و پاسخ منفی گرجستان

مؤسسه خاورمیانه (Middle East Institute‎) که در واشنگتن، دی.سی مستقر است، یادداشتی به قلم ناتیا سسکوریا درباره تحولات جاری قفقاز از منظر گرجستان منتشر کرده است. ناتیا سسکوریا عضو ابتکار MEI’s Frontier Europe Initiative  است و در دفتر شورای امنیت ملی (NSC) گرجستان خدمت می‌کند.

 وی دارای تجربه گسترده ای در سیاست گذاری ، آینده نگری استراتژیک و تجزیه و تحلیل در زمینه امنیت و برنامه ریزی دفاعی بین المللی، با تمرکز بر روسیه و اوراسیا است. وی همچنین مدرس سیاست و حکومت در روسیه است.

در این یادداشت آمده است: در پی جنگ دوم قره باغ کوهستانی که  با نفوذ روزافزون ترکیه در قفقاز جنوبی تقویت شد، رئیس جمهور رجب طیب اردوغان ایده بحث برانگیز ایجاد یک بستر همکاری منطقه ای شش کشور را ارائه داد. اردوغان از باکو، پایتخت آذربایجان، جایی که برای شرکت در جشن های پیروزی شرکت کرده بود، گفت که فرصت های جدید همکاری منطقه ای برای منطقه قفقاز امکان پذیر است. رئیس‌جمهور ترکیه بستری را در نظر می گیرد که ترکیه، روسیه، آذربایجان، ایران، گرجستان و ارمنستان را به هم نزدیک می‌کند. به گفته او، این یک فرصت برنده برای همه طرف‌ها از جمله ارمنستان است که می تواند از این پلتفرم به عنوان اولین گام مثبت در جهت برقراری روابط دوجانبه با ترکیه استفاده کند.

بر  اساس گزارش این اندیشکده آمریکایی، در حالی که هیچ اقدام عملی در اجرای این پروژه انجام نشده است، اردوغان خاطرنشان کرده که ولادیمیر پوتین، که ​​اخیراً با استقرار نیروهای روسی در قره باغ حضور نظامی روسیه در منطقه را تقویت کرد، نسبت به این مساله رویکرد مثبتی دارد. این تعجب آور نیست، چون به نفع پوتین است که نقش نهادهای غربی و نفوذ ایالات متحده در منطقه را تضعیف کند. در میان یک همه گیری و تنش سیاسی بالا در ایالات متحده، کرملین فرصتی را برای کنترل اوضاع در همسایگی خود می‌بیند. مسکو تلاش خواهد کرد با تأکید مجدد بر کاهش نقش آمریکا در منطقه و تقویت همکاری با کشورهای قفقاز جنوبی، به ویژه متحد اصلی‌‌ غرب –گرجستان-، زمینه تعامل برای دولت بایدن در قفقاز دشوارتر شود. در همین حال، ترکیه عضو ناتو اهداف منطقه‌ای خود را دنبال می‌کند و علی‌رغم یک رابطه سنتی رقابت طلبانه با مسکو، آنکارا به طور فزاینده‌ای مایل به پذیرش روسیه برای دستیابی به این اهداف است.

ناتیا نویسنده این گزارش که در وزارت دفاع گرجستان خدمت کرده و به عنوان سردبیر خارجی با روزنامه ساندی تایمز لندن کار کرده است و همچنین در اندیشکده‌های غربی در مورد سیاست دفاعی و امنیتی روسیه و روابط آن با گرجستان تحقیق می‌کند، معتقد است با توجه به منافع متضاد و روابط عمیقا پیچیده بین بازیگران منطقه، ایده اردوغان با شور و اشتیاق دیگران، به ویژه گرجستان مواجه نشده است. ابتکار اردوغان به ویژه برای تفلیس به دلیل چالش های امنیت ملی که ایجاد می‌کند و همچنین از نظر تعهد خود به ساختارهای اروپا و آتلانتیک نگران کننده است. او می‌نویسد: تفلیس یک گرگ تنها در منطقه است. پلتفرم شش کشور ذاتاً با منافع دولتی گرجستان سازگار نیست. با توجه به اشغال آبخازیا و اوستیا توسط روسیه و نظامی شدن بیشتر آن، از جمله سیاست “مرزبندی” مداوم آن که اشغال خزنده گرجستان توسط روسیه را به خود می‌بیند، تقریباً تصور نمی‌شود که گرجستان به پلتفرمی بپیوندد که روسیه نیز به عنوان یک عضو در آن حضور دارد. علاوه بر این، اکثریت قریب به اتفاق مردم گرجستان از ادغام در اتحادیه اروپا و پیمان آتلانتیک موسوم به ناتو حمایت می‌کنند. عملکرد ضعیف احزاب سیاسی طرفدار کرملین در انتخابات پارلمانی 2020 گرجستان، نشان دهنده اجماع عمومی قوی برای یک برنامه سیاست خارجی غرب­گرایانه با تأکید بیشتر بر دموکراتیک‌سازی و همکاری در دفاع و امنیت است. هر دولت در گرجستان که بخواهد با روسیه سازش کند و به یک چارچوب همکاری با آن بپیوندد، خود را برای شکست آماده می‌کند.

              اندیشکده آمریکایی حضور گرجستان در پلتفرم همکاری شش کشور را خلاف منافع غرب می‌داند

این اندیشکده پلتفرم همکاری شش کشور را برخلاف منافع ایالات متحده می‌داند و معتقد است: برنامه پیشنهادی اردوغان بیشتر به منافع ایالات متحده در منطقه آسیب می‌رساند، چرا که قبلاً این منافع به دلایل گوناگون ضعیف شده است. مناطق قفقاز جنوبی و مناطق دریای سیاه توسط دولت ترامپ تا حد زیادی نادیده گرفته شد، گرچه مشارکت بین ایالات متحده و گرجستان ثابت و مستحکم باقی ماند (که با تصمیم اعطای مجوز به گرجستان برای خرید 10 موشک ضد تانک جاولین و 72 واحد راه اندازی فرماندهی نشان داده شد) عدم حضور آمریکا در قفقاز جنوبی در دولت قبلی آمریکا، روسیه و ترکیه را قادر به مداخله در درگیری قره‌باغ و تعیین نتیجه مطلوب برای منافع خود کرد. در عین حال، روسیه برای به تصویر کشیدن حضور نظامی و آمادگی نظامی مداوم خود تمام تلاشش را انجام داده است. حضور سربازان روسی تحت عنوان اینکه آنها به اصطلاح حافظ صلح هستند، تهدیدهای امنیتی بسیار واقعی را ایجاد می‌کند و احتمالاً هر گونه صلح طولانی مدت در منطقه را به خطر می اندازد.

این اندیشکده، گرجستان را تنها شریک واقعی غرب در قفقاز می‌داند و می‌نویسد: در میان فضای سیاسی جهانی به چالش کشیده شده و فضای امنیتی منطقه ای ناپایدار، گرجستان در خلاف جریان شنا می‌کند. تفلیس برای تقویت انعطاف‌پذیری گرجستان در برابر تهدیدات بی­شمار امنیت ملی به حمایت و تصمیم‌گیری متفق القول غرب نیاز دارد. بایدن در حال ایجاد یک تیم باتجربه سیاست خارجی و با تخصص منطقه‌ای قوی است. اما با چنین چالش های قابل توجه داخلی برای حل و فصل، بعید به نظر می رسد که تقویت نقش ایالات متحده در قفقاز جنوبی و دریای سیاه از اولویت‌های اصلی باشد. با این حال، بایدن ابراز اشتیاق برای تأیید رهبری جهانی آمریکا و تقویت حمایت از متحدان کرده است. تقویت نقش آن در قفقاز جنوبی، جایی که در حال حاضر سلطه ایالات متحده در معرض تهدید و کاهش است، یک نقطه شروع ایده آل است. با توجه به بلند پروازی های روسیه برای تأیید تسلط سیاسی و نظامی خود در منطقه، گرجستان را نمی توان به تنهایی برای مقابله با چنین مقیاسی وسیع رها کرد.

نویسنده در پایان می‌افزاید: چالش های منطقه ای تحولات اخیر، از جمله بستر همکاری پیشنهادی اردوغان، نشانگر تمایل آنکارا و مسکو برای جلوگیری از تعامل غرب و مشخص کردن منطقه به عنوان حوزه نفوذ آنها است. استقرار پایگاه نظامی ایالات متحده در گرجستان، افزایش همکاری با چارچوب امنیتی دریای سیاه و فشار بیشتر برای پیوستن گرجستان به ناتو اقداماتی است که می‌تواند فشار مورد نیاز واشنگتن را نشان دهد. با این کار، ایالات متحده صفحه جدیدی را به سمت تعامل بیشتر با شرکای استراتژیک و متحدان خود باز می کند. طی سال­های متمادی، گرجستان شایسته چنین پشتیبانی بوده است.

منابع پژوهش در دفتر پژوهشکده موجود است