مرداب‌های جنوبی عراق گرفتار بحران‌های زیست محیطی
۸ اسفند ۱۳۹۹ / ۲۶ فوریه ۲۰۲۱
مرداب‌های جنوبی عراق گرفتار بحران‌های زیست محیطی
عراق
/
محیط زیست
زینب مهدی
مردی سوار بر قایق در مرداب‌های عراق، استان میسان، جنوب عراق، ۲۴ تیر ۱۳۹۵/ ۱۴ جولای ۲۰۱۶ ( عکس از گتی ایمیجز)
مرداب‌های بین‌النهرین، که با نام مرداب‌های عراقی یا الاهوار نیز شناخته می‌شوند، برای عراق از اهمیتی حیاتی برخوردار هستند. برای عرب‌های هور یا معدان این مرداب‌ها عمدتا به عنوان محلی برای سکونت و همچنین امرار معاش و کسب درآمد از طریق کشاورزی حائز اهمیت است.
مرداب‌ها تقریباً ۲۰،۰۰۰ کیلومتر مربع از مساحت بخش پایینی حوضه بین‌النهرین را پوشش می‌دهند. زیبایی طبیعی این میراث جهانی یونسکو را می توان به بهترین شکل در تنوع زیستی غنی آن مشاهده کرد. انواع مختلف گیاهان از جمله گیاهان شناور و گیاهان زیرآب به همراه مجموعه متنوعی از پرندگان، حشرات، دوزیستان، خزندگان، ماهی‌ها و پستانداران در این مرداب‌ها دیده می‌شوند. اخیراً، پروژه‌های مرتبط با مهندسی هیدرولیک – ساخت سدها برای مدیریت سیل و تولید برق، و ساخت مخازن برای تأمین آب مورد نیاز در بخش کشاورزی و همچنین احداث کانال‌ها – به کاهش حجم سیلاب‌های سالانه که به احیا مرداب کمک می‌کنند، منجر شده است. در دهه‌ی ۱۹۹۰ (دهه‌ی ۷۰)، رئیس‌جمهور پیشین عراق صدام حسین، در پاسخ به قبایل شورشی که در خیزش‌های ضد دولتی شرکت داشتند، این مرداب‌ها را خشک کرد.
پروژه‌های زهکشی و هدایت آب که در زمان صدام اجرا شد تأثیر مخربی بر محیط زیست داشته است. تا سال ۲۰۰۰، کمتر از ۱۰ درصد مرداب‌ها – که زمانی بزرگترین وسعت را در جنوب غربی آسیا داشتند – باقی مانده بود.
کاهش وسعت مرداب‌ها به ویژه به دلیل افزایش نفوذ آب شور نگران کننده است. این مسأله متعاقبا بر تأمین آب شیرین برای بهداشت، مصرف، صنعت و کشاورزی تأثیر گذاشته است. شوری آب رفته رفته افزایش یافت و در سال ۲۰۱۵(۱۳۹۳/۹۴) به میزان غلظت ۲۰،۰۰۰ پی‌پی‌ام رسید. این افزایش شوری بر معیشت افراد محلی که به گاومیش پروری و ماهی‌گیری مشغول هستند تأثیر منفی داشته است.
با اینکه پس از حمله آمریکا و متحدانش به عراق در سال ۲۰۰۳ (۱۳۸۱/۸۲) در جهت تأمین آب و احیای اکولوژیکی مرداب‌ها تلاش‌هایی صورت گرفت، امروز همچنان خطرات زیادی این مناطق را تهدید می‌کند. این تهدیدها شامل خشکسالی‌های طولانی مدت و کمبود آب هستند. ترکیه و ایران نیز با ساخت سد در راه رودخانه‌هایی که وارد عراق می‌شوند و آب این کشور را تأمین می‌کنند، این مشکلات را وخیم‌تر می‌کنند. هر دوی این تهدیدها با تأثیر تغییرات آب و هوایی تشدید می شوند. عزام الواش، بنیان‌گذار و مدیرعامل شرکت طبیعت العراق، در تابستان سال ۲۰۲۰(۱۳۹۹) درباره‌ی سدهای ساخته شده در دو کشور همسایه عراق گفت:” احتمالاً سرنوشت مرداب‌های عراق در گروی امضا توافق‌نامه‌های تقسیم آب با دولت های ایران و ترکیه خواهد بود.” در واقع، برای عراق بسیار مهم است که در ماه‌های آتی در جهت نیل به چنین توافقی حرکت کند. وزیر منابع آبی عراق مهدی رشید الحمدانی اخیراً هشدار داده است که اگر کشورش با آنکارا و تهران در زمینه تقسیم آب توافق نکند، با بحران آب مواجه خواهد شد.
مشکل دیگر تخلیه فاضلاب تصفیه نشده در رودخانه‌های عراق است که مستقیماً وارد مرداب‌ها می‌شود. در شرایطی که مرداب‌های عراق اکنون در وضعیت بحرانی و در معرض خطر قرار دارند، باید این مشکل برطرف شود. در حال حاضر طرح‌‌هایی مختص این موضوع وجود دارد. در واقع، پروژه زهکشی باغ “عدن در عراق”، که در سال ۲۰۱۱ (۱۳۸۹/۹۰) آغاز شد، فقط یک نمونه از این تلاش‌ها برای حفظ و نگهداری از مرداب‌ها است.
اقدامات مبتنی بر فن‌آوری بهداشتی، یعنی احداث یک تالاب در طرح باغ، نیز برای تصفیه فاضلاب در نظر گرفته شده است. علاوه بر سادگی فنی و کارایی تالاب‌های مصنوعی از نظر تصفیه فاضلاب، یکی دیگر از مزایای این نوع تالاب‌ها پایین بودن هزینه‌های عملیاتی و هزینه‌های ساخت است که تقریباً ۵۰ تا ۹۰ درصد کمتر از سیستم‌های سنتی برآورد شده‌اند. از دیگر مزایای این تالاب‌ها می توان به ایجاد فرصت‌های آموزشی در زمینه محیط زیست و حفظ حیات وحش که هم اکنون در معرض تهدید است، اشاره کرد. تالاب‌های مصنوعی زیبا نیز هستند. در چارچوب پروژه “عدن در عراق”، این باغ با سه جز طرح‌ها و تاریخ بین‌النهرین را به نمایش می‌گذارد:
نخست، در طراحی این باغ مجموعه‌ای از طرح‌های گل و گیاه برگرفته از نقوش پتوی عروسی گلدوزی شده در بین‌النهرین به کار رفته است. دوم، ویژگی‌های طراحی گرافیکی آن و نقش برجسته‌های سرامیکی دیوار از مهر و موم‌های استوانه‌ای سومری سه تا پنج هزار ساله الهام گرفته‌اند. و سوم، برای ایجاد سایه و فضای استراحت به دور از گرما، همزمان با تأمین نور فراکتال، از معماری حصیری پایدار بهره می‌برد که بیش از هفت هزار سال قدمت دارد.
داویده توچتو، یکی از مدیران پروژه “عدن در عراق”، در مورد حمایت دریافت شده توسط این پروژه به امواج.میدیا گفت:” ما قدردان ساکنان محلی مرداب‌ها هستیم به خاطر اینکه با جاسم الاسدی، مهندس و مدیر عامل طبیعت العراق، حامی و پشتیبان کنونی این پروژه، همکاری می‌کنند.” این پروژه در حال حاضر در انتظار بودجه از طرف وزارت منابع آبی است که تعهد کرده یک‌سوم اول باغ را احداث کند. این پروژه پس از اتمام، یکی از عوامل مهم مورد نیاز برای احیای مرداب‌های عراق خواهد بود.
توچتو با اشاره به انگیزه‌های وزارت منابع آبی برای تأمین مالی پروژه به امواج.میدیا گفت: “علاقه‌ی آنها از درک اهمیت عناصر فرهنگی، تاریخی و طبیعی مرداب‌ها ناشی می شود. ” وی افزود که این “علاوه بر اهمیت نقش تالاب در احیای مرداب‌های بین‌النهرین است.”
کارکنان پروژه می‌گویند یکی از مزایای پروژه باغ فاضلاب بهبود کیفیت آب در بخش جنوبی مرداب و پایین دست فرات خواهد بود. مزایای دیگر عبارتند از فراهم کردن فضاهای بسیار بهداشتی و اجتماعی، ایجاد یک مکان عمومی برای حضور افراد محلی ، غنی‌سازی تنوع زیستی و زیستگاهی، ایجاد جاذبه‌های گردشگری و ظرفیت اضافه شده برای کمک به تعدیل تغییرات آب و هوایی.
این اقدامات باید در کنار برنامه ملی سازگاری که هدف آن تقویت مقاومت عراق در برابر تغییرات آب و هوایی است، اجرا شوند. همچنین مقامات عراقی باید تدابیری را برای حل بحران خشکسالی و افزایش آگاهی عمومی در مورد تأثیر خطرناک فاضلاب تصفیه نشده بر محیط زیست اتخاذ کنند.
حل مشکلات آبی عراق امکان‌پذیر است، اما تنها در صورتی که تمام موانع عمده – از جمله مسائل ژئوپلیتیک-آبی رودخانه‌های دجله و فرات- برطرف شوند.
منبع:https://amwaj.media
اندیشکده جریان، جریانی است نواندیش از جوانانی که باور به تحول در حوزه سیاست ورزی جهانی دارند.
جمعی از جوانان تحصیلکرده در رشته های علوم سیاسی و علوم اجتماعی و ارتباطات و اقتصاد و باورمند به اصول اخلاقی شریعت رهایی بخش حضرت دوست گرد هم آمده اند تا با انگیزه های غیر انتفاعی و غیر جناحی جهت بهبود اوضاع حیات جمعی بشر به تشریک مساعی پرداخته و با رویکردی دانش بنیان، مسئله محور، زمینه نگر و آزاداندیشانه امکان ایجاد یک هویت جمعی فضیلت خواهانه و معطوف به بازاندیشی در سیاست های جهانی را فراهم آورند.
