نبردی برای روح اسلام

جیمز دورسی – 28 اکتبر 2020 – موسسه هادسن

جیمز دورسی در این مقاله به بررسی انواع اسلام سیاسی در جهان اسلام می ­پردازد. وی این گونه­  شناسی را به شرح زیر تئوریزه می­  کند:

1. ترکیه که خواهان احیای خلافت پیشین عثمانی است؛
2. عربستان سعودی که مدعی جایگاهی زعامت جهان اسلام به واسطه وجود دو مکان مقدس مسلمانان در این کشور است و قرائت محافظه ­کارانه وهابی را پیگیری می­کند؛
3. امارات متحده که حامی قرائت دولت­ گرایی نظامی از اسلام است؛
4. قطر که حامی وهابی گری نرم در اسلام سیاسی است؛
5. اندونزی که حامی قرائت تکثرگرای دینی است که بتواند با ادیان دیگر همزیستی داشته باشد؛
6. مراکش که حامی مدرنیسم اسلامی است؛
7. و ایران که حامی اسلام انقلابی است.

دورسی به این موضوع می ­پردازد که ابتدا عربستان سعودی در دوران جنگ سرد به تشویق آمریکا با تقویت محافظه­ کاری دینی سعی کرد دیواری در برابر گسترش کمونیسم در کشورهای اسلامی مخصوصا افغانستان ایجاد کند. در مرحله دوم ایران با ارائه قرائتی انقلابی از اسلام تبدیل به رقیب منطقه ­ای عربستان در خاورمیانه شد. نوع قدرت نرم این دو بازیگر با یکدیگر متفاوت بود، تمرکز اصلی عربستان سعودی مذهبی و کلامی بود در حالیکه ایران انقلابی ماهیت صریح سیاسی و شبه نظامی داشت و علاقمند به دستیابی به قدرت سخت بود. در مرحله سوم بازیگران جدیدی با ورود به صحنه سعی در روح بخشی به اسلام با قرائت­ های خود داشتند.  بازیگرانی مانند امارات متحده عربی، ترکیه، قطر و اندونزی از شاخص­ ترین این کشورها هستند. وی به این موضوع اشاره می کند که همه این بازیگران به استثنای اندونزی از مدل ایران برای اتصال قدرت نرم مذعبی با قدرت سخت و استفاده از گروه های نیابتی برای پیشبرد برنامه­  های خود استقبال کرده­ اند. ورود امارات به این رقابت اولین اثرات را بر سیاست خارجی عربستان گذاشت و باعث شد تا با خشونت زدایی از وهابیت، روند سوم از اسلام سیاسی یا ” اسلام سیاسی غیر سیاسی” شکل گیرد. اسلامی که کاملا با اقتدار دولت گره خورده و مطیع آن است. از سوی دیگر قرائت اسلامی مورد پیگیری ترکیه رگه­  هایی از ملی­ گرایی و شبحی از بازگشت به دوران امپراتوری عثمانی دارد. این قرائت همزمان ملی ­گراها و اسلام گراهای ترک را راضی خواهد کرد. ترکیه در واقع از قدرت نرم مذهبی خود در استراتژی­ های ژئوپلیتیک بهره می­ برد. قطر نیز توسعه اخوان­ المسلمین در کشورهای عربی را در دستور کار خود دارد. اندونزی جدیدترین کشوری است که مدعی رهبری مسلمانان است. نهضت ­العلماء این کشور سعی در گسترش روابط با گروه­ های برجسته یهودی داشته و همزمان این کشور با کشورهای آمریکا، آلمان، بریتانیا، هند و واتیکان روابط حسنه دارد. مفهوم مورد پیگیری نهضت ­العلماء ”اسلام بشردوستانه” است. دورسی با مرور هریک از این رهیافت ­ها به نتیجه می­رسد که قرائت تکثرگرای اندونزی از اسلام می­تواند بهترین چارچوب برای تعامل اسلام با دنیای مدرن را فراهم کند. هرچند از نظر وی اعراب در مدار قرار گرفتن یک کشور غیرعرب برای توسعه آموزه­  های اسلامی را نمی ­پذیرند.

https://www.hudson.org/research/16463-the-battle-for-the-soul-of-islam

منابع پژوهش در دفتر پژوهشکده موجود است.