توافقات و پیامدهای دیدار اردوغان با جو بایدن

در دوره‌ای که بی‌اعتمادی در همکاری‌های سیاسی شکل گرفته است و در شرایطی که ناتو مدت مدیدی است با افزودن ابعاد سیاسی به محدوده دفاعی ائتلاف، درصدد گسترش پارامترهای آن است، ترکیه به‌عنوان سد حائل در برابر روسیه و محافظ مرزهای شرقی پیمان مطرح است. اردوغان که چند سالی است جایگاه ترکیه را از مدیترانه تا دریای سرخ، از اقیانوس هند گرفته تا خلیج‌فارس بهبود بخشیده با اعزام کشتی‌های خود، ترکیه را به‌عنوان کشور مستقل معرفی کرده، اعتقاد دارد می‌تواند از مدیترانه تا دریای سیاه، از اروپا تا آسیا که به چتر امنیتی ناتو نیاز است، نقش فعال‌تری بر عهده بگیرد.

اردوغان با گفتن «ترکیه یکی از 5 کشوری است که بیشترین کمک به عملیات ناتو را انجام می‌دهد»، خواستار ایفای نقش بیشتری است. ترکیه بارها در خصوص اختلاف بر سر موشک‌های ضدهوایی اس-400 روسی که ترکیه عضو ناتو از روسیه خریداری کرده اعلام داشته که «خرید انجام و توافق منعقدشده و دیگر جای بحثی وجود ندارد» اما آمریکا مدعی است موشک‌های ضد هوایی اس-400 برای جت‌های ناتو خطرناک است. آنکارا با خرید این سلاح‌ها آمریکا را مجبور کرد ترکیه را از برنامه ساخت مشترک جنگنده F-35 خارج و تحریم کند.

آمریکا انتظار دارد اس-400 ها به‌هیچ‌وجه فعال نشوند و در روابط ترکیه با روسیه که به عرصه دفاعی نیز سرایت کرده است، بازنگری شود، ترکیه به ماجرای وطن آبی در شرق مدیترانه برنگردد، با پیشنهاد راه‌حل «دو دولت» در قبرس موجب لاینحل شدن این مسئله نشود و از دشمنی با کردها در سوریه منصرف شود. طرف ترک می‌خواهد یک راه‌حل میانی در مورد اس-400 ها که هر دو طرف را راضی کند، پیدا شود، به تحریم‌ها علیه این کشور پایان داده شود، ترکیه به برنامه اف-35 برگردد، در جنگ علیه پ.ک.ک به این کشور کمک شود، حمایت از ی.پ.گ قطع شود؛ اما علائمی که نشان دهد مواضع دو طرف به یکدیگر نزدیک شده، وجود ندارد.

آمریکا از کردهای سوریه وابسته به شبه‌نظامیان YPG حمایت می‌کند. ترکیه این گروه را یک گروه تروریستی و زیرمجموعه PKK می‌داند. اردوغان نمی‌پذیرد که آمریکا کردهای سوریه را برای جنگ با داعش مسلح کرده و سلاح‌های آن‌ها را تأمین کند. برای واشنگتن، کردها اهرمی هستند که با آن می‌توانند اردوغان را تحت‌فشار قرار دهند.

«اردوغان» و «جو بایدن» در نخستین دیدار خود ضمن تأکید بر اهمیت همکاری در مسائل منطقه‌ای به توافقاتی دست یافتند. رهبران دو کشور توافق کردند که خلیفه حفتر در آینده لیبی جایی نداشته باشند. هر دو کشور از دولت قانونی شناخته‌شده توسط سازمان ملل در لیبی حمایت کرده و برای تقویت راه‌حل سیاسی در لیبی به توافق رسیدند.

ترکیه و آمریکا در مورد افغانستان دیدگاه مشترکی دارند. در خصوص تأمین امنیت فرودگاه بین‌المللی کابل توسط ترکیه پس از خروج آمریکا از افغانستان و میزبانی ترکیه از مذاکرات صلح بین افغانستان و طالبان نیز توافق حاصل‌شده است. به اعتقاد ترکیه با توسعه طرح موجود، پاکستان و مجارستان در تأمین امنیت فرودگاه کابل با ترکیه همکاری خواهند کرد. مشارکت پاکستان در این طرح برای ترغیب طالبان و مشارکت مجارستان ازلحاظ دریافت حمایت مالی و اطلاعاتی اتحادیه اروپا ضروری است. مشارکت و مسئولیت‌پذیری دو کشور دیگر در این طرح تا حدودی مانع از تنها ماندن و ناامنی سربازان ترک در منطقه جغرافیایی دشواری نظیر افغانستان خواهد شد. البته ترکیه از سال 2001 با عهده‌دار شدن عملیات غیرنظامی ناتو، سرمایه‌گذاری‌های زیادی در افغانستان انجام داده و اکنون می‌خواهد نتیجه این سرمایه‌گذاری‌ها را به دست آورد؛ اما توافق حاصله میان آمریکا و طالبان و مذاکراتی که میان طالبان و دولت کابل ادامه دارد، شرایط خروج نظامیان از افغانستان را تعیین می‌کند. طالبان مدعی است که ترکیه در آینده می‌تواند شریک افغانستان شود، اما اکنون به‌عنوان بخشی از اشغال ناتو، باید این کشور را ترک کند.

هنگامی‌که آمریکا از افغانستان خارج می‌شود، پروژه استراتژیک آن کشور در آسیا به خطر می‌افتد. زمانی که سربازان آمریکایی در تاریخ 11 سپتامبر به‌طور کامل از افغانستان خارج شوند، واشنگتن امیدوار است با شبکه دیپلماتیک، اطلاعاتی و نیروهای امنیتی، اوضاع در این کشور را کنترل کند. جهت رسیدن به این منظور، حضور یک عنصر هم‌پیمان در میدان از اهمیت حیاتی برخوردار است.

در موضوع نقش ناتو در دریای سیاه اردوغان پس از دیدار با بایدن و در کنفرانس خبری اظهار داشت: «سیاست خارجی فعلی ترکیه برمبنای هر چه بیشتر دور نگه داشتن ناتو از دریای سیاه برای جلوگیری از تشدید تنش با روسیه، است.» به گفته او: «پیمان ناتو باید از دریای مدیترانه گرفته تا دریای سیاه و از اروپا گرفته تا آسیا، در کلیه مناطقی که به چتر امنیتی ناتو نیاز است نقش فعالی داشته باشد.» این اظهارات با توجه به تلاش‌های سیاسی آمریکا که سال‌هاست برای مؤثر کردن ناتو در دریای سیاه به خرج داده است، حاکی از تمایل ترکیه به نزدیک شدن به محور واشنگتن است. از دیگر اختلافات طرفین رویکرد ترکیه در شرق مدیترانه است. یونان و قبرس عضو ناتو احساس خطر می‌کنند. شاید در اختلافات مرزی حق با ترکیه باشد اما ناتو و اتحادیه اروپا، دائماً اردوغان را به خاطر سیاست‌هایش موردانتقاد قرار می‌دهند.

دیدار اردوغان و بایدن با واکنش‌هایی در ترکیه رو به‌رو بود. دولت باغچلی رئیس حزب حرکت ملی‌گرا مدعی شد «هنوز معلوم نیست که رئیس‌جمهور آمریکا چگونه و در چه سطحی ترکیه را به‌عنوان یک هم‌پیمان می‌بیند. آیا پ.ک.ک/ی.پ.گ در بین این شرکا جای دارند یا خیر. وزیر امور خارجه آمریکا قبل از اجلاس ناتو گستاخانه گفته است که ترکیه همانند یک هم‌پیمان ناتو عمل نکرده و سامانه‌های دفاع موشکی اس-400 و اقدامات این کشور در شرق مدیترانه نگران‌کننده است. آن‌ها ازیک‌طرف با تروریست‌ها تجارت کرده و از طرف دیگر دم از همکاری استراتژیک با ترکیه می‌زنند. آن‌ها به‌دروغ به نسل‌کشی ارامنه متوسل شده و از کودتاگران 15 جولای 2016 حفاظت کرده و رهبر گروه فتح‌الله گولن را در پنسیلوانیا میزبانی می‌کنند.»

اردوغان که در گذشته با ترامپ، رئیس‌جمهور سابق آمریکا رابطه مستقیم برقرار کرده بود، اینک برای برقراری رابطه مشابه با بایدن اولین گام را برداشته است. اردوغان امیدوار است یک کانال دوجانبه با بایدن ایجاد کند و در پرونده‌های مهم، تغییراتی به نفع خود کسب نماید؛ اما اینکه تلاش او در این راستا تا چه حدی موفقیت‌آمیز باشد، به زمان بیشتری نیاز دارد. اردوغان مصمم است که با تقویت کانال‌های گفتگو با آمریکا در همه سطوح، شرایط بهتری در روابط دوجانبه به دست آورده و آن را به منافعی برای کشورش تبدیل کند. او حتی مدعی است دروازه‌های جدیدی با آمریکا گشوده و به توافق رسیده که هیچ مسئله غیرقابل‌حلی با این کشور نداشته باشد و تلاش خواهد کرد با هم‌پیمانان خود در ناتو روابط سازنده‌تری اتخاذ کند. او اگرچه انتظار دارد اهم اختلافات با آمریکا را به‌موقع حل‌وفصل کند اما به نظر می‌رسد این سخنان، صرفاً اصرار یک‌طرفه ترکیه برای بهبود روابط است. پاسخ بایدن به دعوت اردوغان از او برای سفر به ترکیه مبنی بر اینکه «ترافیک برنامه‌هایم فشرده است» خود وضعیت را تا حدودی روشن می‌کند.

اردوغان بعد از دیدار با بایدن، موضع خود در مورد قرارداد موشکی با روسیه را حفظ کرد و هیچ علامتی که نشانگر عقب‌نشینی از قرارداد خرید اس-400 از روسیه باشد، نشان نداد. پیامدهای عدم توافق ترکیه و آمریکا در زمینه موشک اس-400 بی‌تردید مانع جدی برای بهبود روابط دو طرف خواهد بود و دیدار اردوغان و بایدن که ترک‌ها امید زیادی به نتایج آن داشتند عملاً کمکی به عبور از بی‌اعتمادی‌های موجود نکرده است.

منبع:https://www.scfr.ir