کروناویروس؛ عامل تسریع و تشدید تنش ها میان آمریکا و چین

اما در همین چند ماه گذشته نیز روند تحولات نشان داده که کروناویروس همچنان عاملی تنش ­زا در روابط دو کشور خواهد بود. بر همین اساس، این مقاله نیز به دنبال پاسخگویی به این پرسش است که چرا با وجود آنکه مقابله باکروناویروس به عنوان موضوعی فراملی می­توانست منشأ همکاری میان چین و آمریکا باشد همچنان در دوره بایدن نیز محل نزاع دو کشور است؟ به منظور پاسخگویی به این پرسش، ابتدا به مختصات سیاست دولت بایدن در این رابطه اشاره و سپس به ارزیابی چرایی در پیش­گرفتن سیاست تهاجمی از سوی دولت بایدن پرداخته می­شود.

سیاست فشار دولت بایدن در موضوع کروناویروس

سیاست دولت بایدن در ارتباط با چین در موضوع کروناویروس دارای دو ویژگی برجسته است:

الف) تأکید بر لزوم تحقیقات پیرامون ریشه کروناویروس

(تأیید ضمنی آزمایشگاهی بودن کروناویروس)

یکی از مختصات رویکرد دولت بایدن در موضوع کروناویروس تأکید جدی بر لزوم تحقیق پیرامون ریشه­ های کروناویروس و اعمال فشار بر چین به  منظور اجرای تحقیقات بی­طرف و بدون فشار  از سوی این کشور است. این امر از همان ابتدای آغاز به کار دولت جدید در اظهارات مقامات دولت بایدن نمایان شد. در فوریه، «جیک سالیوان»، مشاور امنیت ملی کاخ سفید، در بیانیه­ ای اعلام داشت ضروری است گزارش سازمان جهانی بهداشت مستقل و بدون تغییر از سوی حکومت چین باشد. به گفته وی «برای درک بهتر این پاندمی و آمادگی برای مورد بعدی، چین باید اطلاعات و داده ­های خود در مورد روزهای اول بروز پاندمی را در دسترس قرار دهد.» مشاور امنیت ملی آمریکا علاوه بر این در ماه جولای نیز به دنبال نشست گروه 7 اظهار داشت چین در صورتی­که در اجازه به تحقیقات واقعی پیرامون ریشه­­های ویروس کرونا شکست بخورد با ریسک انزوای بین­المللی مواجه خواهد شد.

    اوج این رویکرد نیز در ارائه فرصت 90 روزه به نهادهای اطلاعاتی برای کسب نتیجه مشخص نسبت به ریشه کروناویروس توسط رئیس جمهور بایدن است که به نوعی بر احتمال آزمایشگاهی بودن این ویروس تأکید دارد. این دستور همزمان با افزایش فشار سیاسی ناشی از گزارش هایی که این تئوری را پیشنهاد می­دهند صورت گرفته است. در همین راستا، تأکید بر ناکافی خواندن گزارش سازمان بهداشت جهانی نیز از جمله موضوعاتی است که ایالات متحده در راستای اعمال فشار بر چین دنبال می­کند.

  به نقل از وال استریت ژورنال در تاریخ 23 می 2021، گزارشی از سوی جامعه اطلاعاتی آمریکا نیز به این موضوع اشاره کرده که چند محقق آزمایشگاه ووهان در نوامبر 2019 با مشاهده علائم بیماری به بیمارستان مراجعه کرده­اند. پیش از این در اواخر دولت ترامپ، ایالات متحده گزارشی را منتشر کرد که در آن به بیماری برخی محققان مرکز ویروس شناسی ووهان اشاره کرده بود؛ اگرچه در گزارش جدید جامعه اطلاعاتی بر تعداد آنها و راهی شدن آنها به بیمارستان اشاره شده است.   

ب) تلاش برای بین­ المللی کردن موضوع

از جمله دستورکارهای مهم پیگیری شده توسط دولت بایدن، تلاش برای بین­ المللی کردن درخواست­ ها از پکن به منظور انجام تحقیقات پیرامون ریشه ­­های کروناویروس بوده است. این امر هم از سوی مقامات کنونی آمریکا و هم برخی مقامات سابق دنبال شده است.

  «جیک سالیوان» در این رابطه اظهار داشت «این وظیفه دیپلماتیک وجود دارد -گردهم آوردن ملت ­های جهان و  اعمال فشار سیاسی و دیپلماتیک بر چین. به گفته وی، این محور تلاش ما است که چین در برابر این انتخاب سخت قرار بگیرد؛ یا به شیوه ­ای مسئولانه به تحقیق­ کنندگان اجازه کار واقعی بدهد یا با انزوا در جامعه بین المللی مواجه ­شود. «جن ساکی» نیز در همین خصوص اظهار داشت که پکن مشتاق نیست ببیند دولت های جهان در خصوص موضوع تحقیقات پیرامون ریشه ­های کووید-19 صف کشیده­اند. وی همچنین در کنفرانسی مطبوعاتی در کاخ سفید نیز اظهار داشت مشخص شدن ریشه ­های کروناویروس مستلزم یک تحقیق بین­ المللی است که توسط سازمان بهداشت جهانی هدایت می­شود و ایالات متحده نمی­تواند به تنهایی آن را رهبری کند.

  در همین راستا، تلاش برای همراه کردن دیگر کشورها نیز به محل رقابت چین و آمریکا تبدیل شده است. در فروردین ماه، 14 کشور بیانیه ­ای را صادر و در آن از گزارش سازمان بهداشت جهانی اظهار ناخشنودی و نگرانی کردند. این 14 دولت شامل آمریکا، انگلیس، استرالیا، کانادا، جمهوری چک، دانمارک، ژاپن، لیتوانی، لتونی، استونی، رژیم صهیونیستی، نروژ، کره جنوبی و اسلوونی می­شوند.

   جانسون نخست وزیر انگلستان نیز در پایان نشست گروه هفت در جنوب غرب این کشور، اظهار داشت که  بریتانیا خواستار تحقیقات بیشتر پیرامون ریشه ­های پاندمی کروناویروس است. اگرچه در این لحظه بریتانیا اعتقاد ندارد این ویروس از کرونا از آزمایشگاه درز کرده است. رهبران گروه هفت نیز در نشست اخیر خود خواستار تحقیق «زمان­مند، شفاف، کارشناس-محور، و دانش- محور سازمان بهداشت جهانی در مورد ریشه ­­های کووید-19 شدند.» «جنز اسپان»، وزیر بهداشت آلمان نیز اخیراً در اظهارنظری از چین درخواست کرد تا استمرار تحقیقات پیرامون ریشه ­های کووید-19 را امکان پذیر کند. علاوه بر این، رئیس سازمان بهداشت جهانی نیز اخیراً به این موضوع اشاره کرده که نباید تئوری آزمایشگاهی بودن کروناویروس را منتفی دانست بلکه باید مقامات چینی را به شفافیت، همکاری و گشودگی بیشتر فراخواند.

تحلیل و  ارزیابی: چرایی استمرار موضوعیت کروناویروس در تنش آمریکا با چین

همان طور که گفته شد دولت بایدن نیز فشارها بر چین به ویژه در مورد تحقیق پیرامون ریشه ­های کروناویروس را ادامه داده و به نظر می­رسد در آینده نیز همچنان یکی از موضوعات چالشی دو کشور باشد. عمده دلایلی که می­توان برای این امر توضیح داد شامل موارد زیر می­شود:

• به تصویر کشیدن چین به عنوان یک کنشگر غیر مسئول: در این خصوص می­ توان به اظهارات جو بایدن اشاره کرد. به گفته وی چین تلاش می­کرد خود را به عنوان یک کنشگر مسئول در رابطه با کووید- 19 نشان دهد، اما روشن نیست آیا واقعا پکن به دنبال فهم ریشه­ های کروناویروس هست یا خیر. این امر خلاف تلاش چین در راستای نشان دادن قابلیت ­های رهبری نظام بین­الملل است.
• نقش کروناویروس در تسریع کاهش فاصله قدرت میان چین و آمریکا: یکی از نکات قابل توجه این است که موفق بیرون آمدن چین از برخی بحران ها در دهه ­­های اخیر نقشی به سزا در کاهش فاصله قدرت میان آمریکا و چین ایفا کرده است. به عنوان مثال، به اذعان کارشناسان، بحران مالی 2008 از این دست به شمار می­رود. در این خصوص، به نظر می­رسد مدیریت موفق کروناویروس نیز در کاهش فاصله قدرت میان چین و آمریکا نقشی تعیین­کننده ایفا کرده است. می­توان به گزارش مرکز بریتانیایی تجارت و اقتصاد اشاره کرد که معتقد است در نتیجه مدیریت ماهرانه کووید- 19 در چین، رشد این کشور در مقایسه با آمریکا و اروپا در سال ­های آتی بیشتر خواهد بود. بر خلاف دیگر کشورها، اقتصاد چین در 2021 با رکود مواجه نشد. در نمودار زیر رشد دو کشور در سال های آتی نمایان است:

طبق یافته ­های این گزارش، پس از گذار از کروناویروس در سال 2021، اقتصاد آمریکا بین سال های 2022 تا 2024 سالانه 1.9 درصد رشد را تجربه خواهد کرد و پس از آن به 1.6 درصد تقلیل خواهد یافت. اما در مقابل، انتظار می­رود اقتصاد چین تا سال 2025 سالانه 5.7 درصد رشد کند و بین سال های 2026 تا 2030 به 4.5 درصد برسد. سهم چین از اقتصاد جهان از 3.6 درصد در سال 2000 به 17.8 درصد در حال حاضر رسیده است و به کشوری با اقتصاد با درآمد بالا در سال 2023 تبدیل خواهد شد. طبق این پیش­ بینی ­ها، چین در سال 2028 از نظر تولید ناخالص داخلی از آمریکا پیشی خواهد گرفت. در سال گذشته برای اولین بار چین سرمایه خارجی بیشتری را نسبت به آمریکا جذب کرد. مضافاً در لیست 500 شرکت بزرگ جهان، تعداد شرکت ­­های چینی از شرکت ­های آمریکایی پیشی گرفت.

• تلاش برای کاهش مشروعیت حزب کمونیست: یکی از تلاش­ هایی که پکن پس از شیوع کروناویروس انجام داده تلاش برای نشان دادن توانمندی های حزب کمونیست چین در حل بحران است. همین امر محرک جدی برای مقامات آمریکا در راستای تأکید بر تحقیق در مورد ریشه ­های کرونا ویروس و دوقطبی اقتدارگرایی در برابر نظام های دموکراتیک ایجاد کرده است. تلاش چین برای به تصویر کشیدن خود به عنوان الگویی موفق در مبارزه با کروناویروس می­تواند تلاشی برای بهبود تصویر نظام سیاسی چین و الگو بودن مدل حکمرانی این کشور باشد. این امر تهدیدی ارزشی برای آمریکا است.
• نقش کروناویروس در درونی شدن خصومت علیه چین در آمریکا: از جمله تأثیرات مهم شیوع کروناویروس این بوده که نگاه منفی و تخاصمی نسبت به چین در آمریکا نسبت به گذشته بیشتر شده است. این امر موجب افزایش جرائم علیه آمریکایی­های چینی تبار شده است. چینوفوبیا (چین­هراسی) و افکار عمومی ضدچینی متاثر از شیوع کروناویروس و نوع نگاه و رویکرد نخبگان سیاسی در آمریکا یکدیگر را تقویت کرده­اند. به عبارت دیگر، مقابله با چین در افکار عمومی آمریکا نخبگان سیاسی را مجبور به دنبال کردن رویکرد سختگیرانه نسبت به چین کرده و از سوی دیگر، ادبیات نخبگان سیاسی آمریکا در تشدید این ضدیت در افکار عمومی نقش داشته است. بنا بر نظرسنجی موسسه پیو در اکتبر 2020، از زمان شیوع کروناویروس با رشد افکار عمومی ضد چینی، 73 درصد مردم آمریکا دیدگاهی منفی نسبت به چین دارند.

مجموعه عوامل ذکر شده بدین معنا است که کروناویروس بر دیگر ابعاد رقابت چین و آمریکا سایه انداخته و آنها را برجسته کرده و در نتیجه به عامل تسریع­کننده و تشدید­کننده رقابت و تنش میان چین و آمریکا تبدیل شده است.  این امر امکان همکاری میان دو کشور را محدود می­سازد.

منابع پژوهش در دفتر اندیشکده موجود است .