براساس گزارشهای حزب کمونیست چین کمکهای این کشور با ۱۵۰ کشور جهان و چندین سازمان بینالمللی آغاز شد و مقامات چینی تجربه خود را در قالب کنفرانس هایی با ۱۷۰ کشور جهان در میان گذاشتند. تا اواخر سال ۲۰۲۰ مقامات چینی بیش از ۵۰۰ جلسه آنلاین و آفلاین درباره کووید ۱۹با کشورهای جهان برگزار کردند. یکی از مناطقی که همواره مورد توجه پکن واقع گردیده، منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا (منطقه منا) است که چین در قالب «جاده ابریشم سلامت» برای حضور در حکمرانی جهانی و توسعه قدرت نرم خود برنامه دارد. مرور دامنه فعالیتها و دیپلماسی سلامت چین در این منطقه تصویری از اقدامات پکن برای حضور در حوزه حکمرانی سلامت در جهان و این منطقه ارائه میدهد و برای تصمیم گیران ایران از حیث رقابت و نزاع دو قدرت بزرگ چین و آمریکا در منطقه و نحوه گریز از آسیب های این رقابت و استفاده از فرصتها اهمیت و ضررت دارد.
جاده ابریشم سلامت
مفهوم «جاده ابریشم سلامت» اولین بار در سخنان شی جی پینگ رئیسجمهوری چین در سال ۲۰۱۶ در ازبکستان مطرح شد، اما سابقه آن به سند سال ۲۰۱۵ که مقامات بهداشتی چین برای ارتقا طرح «کمربند و راه» در بخش بهداشت و درمان تهیه کرده بودند، برمی گردد. از آن زمان طرح بهداشتی چین در حاشیه طرح یک کمربند و یکراه قرار داشت تا اینکه در سال ۲۰۱۹-۲۰۲۰ کووید ۱۹ شایع شد. تأمین حمایت سیاسی، تأکید بر همکاری برای مکانیسم کنترل و تبادلات اطلاعات و هماهنگی درباره بیماری ها، ظرفیتسازی و آموزش با اتحاد بیمارستانی و موسسههای تحقیقاتی، ایجاد چارچوب همکاری برای بحرانهای سلامت عمومی، همکاری در حوزه طب سنتی، همکاری و یادگیری مشترک در طیف متعدد موضوعات پزشکی و … ازجمله اهداف چین در سند بهداشتی یک کمربند و یکراه بود. این طرح پس از بحران کووید ۱۹ جنبه عینی و عملیاتی در سیاست خارجی چین به خود گرفت و منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا در طرح و برنامه های آن قرار گرفت.
نشانه های عملیاتی شدن جاده ابریشم سلامت در منطقه ی منا
پس از همه گیری ویروس کرونا در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا پکن از طریق دولت مرکزی و محلی، شرکتهای دولتی و خصوصی، کمکهای شخصی و بنیادها با منطقه ی مورد بحث همکاری کرد. کمکهای چین در چارچوب «جاده ابریشم سلامت» شامل ۲۲ کشور از منطقه ی منا بوده است و در قالب تجهیزات پزشکی، اعزام تیم پزشکی و ویروسشناس، ماسک، لباس محافظ، کیت آزمایش، کمک مالی، تیم آموزش بود. بهعنوان مثال پکن تیمی متشکل از ۸ متخصص پزشکی، همراه با ماسک، کیت آزمایش، قرارداد ۲۶۵ میلیون دلاری شامل ۹ میلیون دلار کیت آزمایش، ۵۰۰ تکنسین و شش آزمایشگاه به عربستان سعودی فرستاد، یا برای سودان تاکنون ۳۵ تیم پزشکی، ۴۰۰ هزار ماسک و متخصصان جهت آموزش فرستاده است. چین به سایر کشورهای منطقه منا نیز در قالب اقلام و اشخاص فوق همکاری کرده است.
براساس گزارش «مؤسسه امور امنیت و بین الملل» آلمان، پکن دیپلماسی واکسن را برای اقدام در زمان حال و آینده با کشورهای مختلف جهان بهویژه منطقهی غرب آسیا و شمال آفریقا در پیش گرفته است. شرکتهای چینی سینوفارم، کنساینوبایو، سینوواک بیوتک، آنهویی ژیفی لانگ کام و امبکام در امریکای لاتین، جنوب شرق آسیا و کشورهای عربی برای تولید واکسن قرارداد امضا کردهاند. بر این اساس طرح جاده ابریشم چین در حال برنامه ریزی وسیع، گسترش دامنه فعالیت و جذب دولت های منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا برای حضور فعال در حوزه حکمرانی سلامت است.
هنجار سازی جاده ابریشم سلامت در منطقه
پس از انتقاد و طرحهای امریکا از «طرح یک کمربند و یک جاده» در قالب «دیپلماسی تله بدهی» پکن به سمت توسعه «جاده ابریشم سلامت» رفت، چین به دنبال این است که در عصر کرونا پروژههای بهداشتی را جایگزین پروژه های سنتی کند. محموله ها و محصولات چینی اغلب ارزان تر، سریعتر و دارای انعطاف پذیری نظارتی بیشتری نسبت به گزینه های آمریکا، ژاپن و اروپا است. چین تاکنون در حوزه سلامت جهانی از امریکا بهتر عمل کرده و مانند کشورهای غربی و آمریکا از شروطی همانند دمکراسیسازی، تعدیل ساختاری، رعایت معیارهای حقوق بشر بهره نمی گیرد، بنابراین از این حیث برای دولتهای منطقه جذاب است. درواقع بر مبنای نگرش غرب اقدامات چین نظم سازی بیرون از قواعد حاکم لیبرال است و نظم مورد نظر چین در حوزه حکمرانی سلامت در جهان و منطقه مبتنی بر ارزشها و قواعد لیبرال نیست، بنابراین چین هنجارسازی جدیدی را ورای نظم موجود پیاده میکند.
سازوکارهای نهادی چین در منطقه منا و آرایش بازیگران منطقه در سبد سلامت چین
کشورهای منطقه ی منا برای همکاری با چین در چارچوب جاده ابریشم سلامت برنامه ریزی میکنند. بهعنوان مثال الجزایر با قدردانی از چین توسعه مشارکت جامع راهبردی با چین و همکاری بیشتر در قالب کمربند و راه را در دستور کار داد. قطر، عربستان سعودی، امارت و سایر کشورهای عربی در ابتکار چین درباره همکاری چینی- عربی (مجمع چینی-عربی در حوزه بهداشت جهانی شکل گرفته است) در حوزه سلامت شرکت داشته اند و برای تبادلات پزشکی و همکاری در حوزه پزشکی به توافق رسیده اند. چین با کمکهای قابلتوجه تلاش میکند تا شرکای خود را نسبت به تعهد و اطمینان خود متقاعد کند.
براساس نظرسنجی شرکت حقوقی بین المللی سیاماس، ۴۴% از پاسخدهندگان منطقهی منا قبل از کووید ۱۹ به سرمایه گذاری چین در بخش زیرساختهای اجتماعی ازجمله بیمارستان و مراقبتهای بهداشتی علاقه نشان دادهاند، پس از بحران کووید ۱۹ آمارها افزایش تأکید بر جاده ابریشم سلامت را در پی داشته است و ۹۴% پاسخدهندگان منطقه منا (غرب آسیا و شمال آفریقا) به فعالیتهای جاده ابریشم سلامت علاقه نشان داده است. واکسن چین در کشورهای عربی عراق، اردن، امارت و بحرین کاملاً امن تشخیص داده شده است. عربستان سعودی، قطر، اردن، بحرین، کویت، مراکش، عمان و … برای همکاری پزشکی در عصر پسا کرونا آمادگی نشان دادهاند و هیچکدام در بیانههای رسمی به دنبال محکوم کردن چین بهعنوان منشأ کرونا نبودهاند. عربستان سعودی و بسیاری از کشورهای منطقه ی منا اظهار داشتند که«شاید منشأ اصلی ویروس کشور دیگری قبل از چین بوده است».
بدون شک، دیپلماسی سلامت چین به قدرت نرم و تصویر مثبت چین در منطقه منا کمک کرده و کشورهای محوری، مانند عربستان سعودی، ایران، مصر، امارات متحده عربی و الجزایر، کشورهایی هستند که دارای قدرت جامع در منطقه هستند و بهعنوان مراکز در شبکه مشارکت جهانی چین فعالیت میکنند و برخلاف تلاشهای غرب آمریکا برای ترسیم چهره منفی نسبت به کمکهای چین، کشورهای منطقه از کمکهای چین استقبال کردند و اقدامات چین در حوزه سلامت مورد پذیرش آنها قرار گرفت.
نتیجه گیری
جاده ابریشم سلامت پس بحران کووید ۱۹ به محور اصلی طرح یک کمربند و یک جاده تبدیل شده و باید در آینده کوتاه مدت به محوریت «دیپلماسی سلامت» در طرح یک کمربند و یک جاده توجه ویژه نشان داد، چین با عملیاتی کردن «جاده ابریشم سلامت» با منطقهی خاورمیانه و شمال آفریقا، علاوه بر ایجاد سازوکارهای ائتلافی و نهادی در حکمرانی سلامت جهانی به دنبال پیوند اقتصادی در عصر کرونا است و باید دامنه فعالیت چین با این کشورها توسط سیاستگذاران ایران مد نظر قرار گیرد. برداشت این است که چین در حوزه سلامت جهانی به دنبال همکاری، مشارکت و ائتلاف است و در آینده «ائتلاف، اتحاد و نهادسازی» در حوزه سلامت جهانی از اهداف این بازیگر خواهد بود که منطقهی منا در راهبرد «ائتلاف، اتحاد و نهادسازی»پکن در حوزه سلامت در آینده قرار دارد.
همچنین باید توجه داشت که رقابت چین و آمریکا در حکمرانی سلامت جهانی بالا گرفته است، دامنه این رقابت در حوزه حکمرانی سلامت میتواند برای ایران آسیبزا باشد و باید سازوکار حضور در حوزه حکمرانی سلامت جهانی در منطقه منا توسط تصمیمگیرندگان ایران برنامه ریزی شود.
منابع
Zoubir, Yahia H. ۲۰۲۰. China’s ‘Health Silk Road’ Diplomacy in the MENA, Regional Programme Political Dialogue and regional Integration in the Southern Mediterranean, https://www.kas.de/en/web/poldimed/single-title/-/content/china-s-health-silk-road-diplomacy-in-the-mena.
Zawya,۲۰۲۱. Where MENA businesses are planning to invest in China’s Belt and Road projects, https://www.zawya.com/mena/en/wealth/story/Where_MENA_businesses_are_planning_to_invest_in_Chinas_Belt_and_Road_projects-ZAWYA۲۰۲۱۰۲۱۱۰۵۲۳۲۳/.
Rudolf, Moritz. ۲۰۲۱. China’s Health Diplomacy during Covid-۱۹: The Belt and Road Initiative (BRI) in Action, https://www.swp-berlin.org/۱۰,۱۸۴۴۹/۲۰۲۱C۰۹/.
منبع:https://www.cmess.ir
اندیشکده جریان، جریانی است نواندیش از جوانانی که باور به تحول در حوزه سیاست ورزی جهانی دارند.
جمعی از جوانان تحصیلکرده در رشته های علوم سیاسی و علوم اجتماعی و ارتباطات و اقتصاد و باورمند به اصول اخلاقی شریعت رهایی بخش حضرت دوست گرد هم آمده اند تا با انگیزه های غیر انتفاعی و غیر جناحی جهت بهبود اوضاع حیات جمعی بشر به تشریک مساعی پرداخته و با رویکردی دانش بنیان، مسئله محور، زمینه نگر و آزاداندیشانه امکان ایجاد یک هویت جمعی فضیلت خواهانه و معطوف به بازاندیشی در سیاست های جهانی را فراهم آورند.