نگاهی به سفر وانگ یی به خاورمیانه و شمال آفریقا: توسعه و تقویت محور چینی- عربی

هر سه کشور مقصد سفر وانگ یی، از جایگاهی برجسته در سیاست خارجی کنونی و آینده چین برخوردارند. به طور خاص پیشبرد ابتکار کمربند و راه، چین را به این کشورها بیش از گذشته نیازمند می­سازد. نیازمندی ­های اقتصادی و توسعه ­ای این کشورها نیز محرک جدی برای آنها در توسعه روابط با پکن خواهد بود. در این میان، سوریه که سالیان متمادی درگیر جنگ داخلی بوده به منظور بازسازی ویرانی­ های جنگ به سرمایه­گذاری خارجی نیاز دارد. علاوه بر این، توسعه روابط با یک قدرت بزرگ نوظهور می­ تواند امنیت آتی حکومت در برابر مداخلات خارجی را تضمین کند. مصر و الجزایر نیز هر دو شرکای جامع راهبردی پکن قلمداد می ­شوند که به دلیل موقعیت جغرافیایی آنها در سیاست خارجی چین از جایگاه برجسته­ای برخوردارند.تأکید هر یک از طرفین بر پیشبرد ابتکار کمربند و راه حاکی از عزم جدی طرفین در توسعه این ابتکار است.

  با توجه به آنکه هرگونه توسعه روابط چین با کشورهای عربی منطقه بر تعاملات این کشور بر جمهوری اسلامی ایران نیز تأثیرگذار خواهد بود ارزیابی هرگونه تحول در این روابط ضروری است. به طور جدی پکن با پیگیری رویکرد برابر در برابر جمهوری اسلامی ایران و رقبای منطقه ­ای آن، هرگاه سیگنالی به یکی از طرف ها در راستای ارتقای سطح روابط ارسال کرده به طور همزمان همین اقدام را در برابر کشور یا کشورهای رقیب نیز صورت داده است. برخی محورهای مطرح در دیدار وانگ یی و مقامات سه کشور عربی و دبیر کل جامعه عرب حکایت از تلاش چین برای توسعه روابط محور چینی- عربی حکایت دارد. بر همین اساس بررسی محورها و پیامدهای این سفر اهمیت دارد.

این سفر، همان طور که گفته شد، نشان دهنده عزم پکن برای توسعه حضور در این منطقه به شمار می­رود. مهمترین محورهایی که در رابطه با سفر اخیر وانگ یی می­توان ذکرکرد موارد زیر را در بر می گیرد:

• ارتقای سطح روابط محور چینی- عربی: روابط چین و کشورهای عربی طی دو دهه گذشته روندی صعودی را تجربه کرده است. وانگ یی در دیدار با دبیر کل اتحادیه عرب برگزاری اولین نشست (summit) چینی-عربی برای نخستین بار در سال 2022 در عربستان سعودی را مطرح کرد. این در واقع ارتقاء از مجمع همکاری چین-اعراب در سطح وزرا به شمار می­ رود که تاکنون برای 9 سال اجلاس های آن برگزار شده است. مجمع همکاری چین- اعراب در سال 2004 تأسیس شده است.
• حرکت رو به جلو در پیشنهادات صلح چین: پیشنهاد وانگ یی در ارتباط با موضوع صلح فلسطین در این سفر در دیدار با وزیر خارجه مصر علاوه بر تأکید بر راه حل دولتی که موضوع همیشگی چین است حاوی برخی جزئیات نیز بوده است. پیشنهاد 3 بندی وانگ این موارد را در بر می­گیرد:

الف) تقویت اقتدار تشکیلات خودگردان فلسطین، اعطای اختیار به آن برای انجام وظایف ملی در زمینه ‌های امنیتی، مالی و سایر زمینه ‌ها برای دستیابی به مدیریت و کنترل موثر بر سرزمین ‌های اشغالی و خودمختار فلسطین؛

ب)  حمایت از همه گروه ‌های فلسطینی برای تقویت همبستگی و دستیابی به آشتی داخلی از طریق رایزنی‌ و گفت ‌وگو و تشکیل یک موضع واحد برای مذاکره درباره راه حل مساله فلسطین؛

ج) ضرورت تشویق فلسطینی‌ ها و اسرائیلی ‌ها به از سرگیری گفت ‌وگوهای صلح براساس راه حل دو کشوری.

علاوه بر این، پکن پیشنهاد تشکیل کنفرانس صلح جهانی به رهبری سازمان ملل متحد را نیز مطرح کرد.

علاوه بر موضوع سوریه، مساله اختلاف مصر و اتیوپی در دیدار وانگ یی از سوی مقامات مصری مطرح شد. وزیر خارجه چین نیز درک کامل کشورش از اهمیت رودخانه نیل برای مصر را اعلام کرد و اینکه چین تلاش برای یافتن راه حل در این موضوع به گونه ­ای که منافع همه طرف ها تأمین شود را ادامه می­دهد.

در کنار این موارد چین در موضوع سوریه نیز پیشنهادی 4 بندی را مطرح کرد:

بند اول) حاکمیت ملی سوریه و تمامیت ارضی این کشور باید مورد احترام واقع شود. چین خواهان احترام به انتخاب مردم سوریه، ترک تغییر رژیم و غیره است؛

بند دوم) رفاه مردم سوریه باید در اولویت قرار گیرد و فرآیند بازسازی سرعت گیرد.چین معتقد است راه بنیادی برای حل بحران انسانی در سوریه در لغو فوری همه تحریم های یک جانبه علیه سوریه قرار دارد؛

بند سوم)  نقش رهبری حکومت سوریه در مبارزه با تروریسم در خاک این کشور باید مورد احترام واقع شود و با تحریک اختلافات قومی با بهانه مبارزه با تروریسم مخالفت و سهم سوریه در مبارزه با ترور مورد تأیید واقع شود؛

بند چهارم) یک راه حل سیاسی فراگیر و آشتی جویانه برای موضوع سوریه باید پیش رود. پکن خواهان ایجاد ترتیب سیاسی برای موضوع سوریه با رهبری سوری­ ها است که تفاوت ها میان همه گروه های مختلف سوری را از طریق گفتگو و مشورت پل می­زند و بنیان سیاسی استواری را برای ثبات، توسعه و احیای سوریه بنا می­کند.

• جلب حمایت از موضوعات منافع محوری چین: پکن موضوعاتی چون تایوان، تبت، سین کیانگ، هنگ کنگ و غیره را جز منافع محوری خود به شمار می­آورد. تلاش به منظور جلب حمایت کشورهای مسلمان از موضوعات حاکمیتی همواره در دستورکار پکن قرار داشته به گونه ­ای که در سفر اخیر نیز این موضوع در دیدارها مطرح و با حمایت رهبران این کشورها نیز مواجه بود. به عنوان مثال، بشار اسد در دیدار با وانگ به این موضوع اشاره کرد که سوریه حمایت بی قید و شرط خود از موضوعات مربوط به سین کیانگ، هنگ کنگ و تایوان را به عمل می­آورد. وزیر خارجه سوریه نیز اعلام داشت سوریه همه رفتارها علیه چین را محکوم می­کند و با مداخله در امور داخلی چین مخالف و دمشق در هر شرایطی در کنار چین خواهد بود.
• دیپلماسی واکسن و کسب حمایت از چین در میانه تنش با آمریکا در موضوع کروناویروس: یکی از ابزارهای پکن از زمان شیوع کروناویروس و در اثنای تشدید رقابت با آمریکا همراه کردن دیگر کشورها از طریق کمک های پزشکی و غیره به آنها بوده است. اکنون و با ساخت واکسن، یکی از اقدامات پکن هم چنان ارسال واکسن و البته تولید مشترک واکسن چینی در کشورهای هدف است. در دیدار با سامح شکری، دو طرف موافقت نامه­ای را برای تأسیس کمیته همکاری بین حکومتی چین و مصر امضا کرد و وانگ در مراسم تولید یک میلیون دوز واکسن مشترک شرکت کرد. در دیدار با مقامات الجزایری نیز بر تلاش برای تولید مشترک واکسن تأکید شد.

• تأکید بر الگوی حکمرانی نوین متفاوت از غرب و مسیر توسعه متفاوت از غرب: از جمله دستورکارهای دیپلمات ­های چینی که روز به روز نیز در حال برجسته­ تر شدن است تأکید بر الگوهای متفاوت حکمرانی و روندهای توسعه­ ای ملی متناسب با شرایط هر کشور است. مقامات چینی همواره بر لزوم عدم تحمیل نظام حکمرانی بر دیگر کشورها بوده ­اند. اکنون نیز یکی از حوزه­ های رقابتی چین و آمریکا تقابل میان دو نظام حکمرانی است که از زمان شیوع کروناویروس به طور جدی توسط مقامات آمریکایی برای ایجاد هراس از چین دنبال می­شود. در هر سه کشور، وانگ یی این موضوع را مورد توجه قرار داد. این تأکید در برابر توسعه مدل غربی حکمرانی قرار می­گیرد که عامل انتقادات جدی به چین و البته کشورهای غیرغربی شده است. تأکید جدی وانگ بر مخالفت با تغییر رژیم در سوریه از این رویکرد چین نشأت می­گیرد.

در مجموع، می­توان گفت سفر اخیر وانگ یی اوج گیری تعاملات دیپلماتیک پکن در مناطق غربی این کشور را به نمایش می­گذارد. به عبارت دیگر، همسو با افزایش تنش­ های چین با آمریکا، پکن حرکت به سمت مناطق غربی خود به ویژه در خاورمیانه را بسط داده است. با مطرح شدن بحث خروج و یا کاهش نیروهای آمریکا، پکن به تدریج در حال افزایش نمایش توان خود به عنوان قدرت تأثیرگذار در منطقه است. سوریه به عنوان یکی از کشورها دچار منازعه می­تواند آوردگاهی برای عزم پکن در حضور در منطقه باشد. الجزایر به دلیل موقعیت جغرافیایی و سابقه روابط و مصر نیز به عنوان کشوری که در صلح خاورمیانه می تواند نقش موثری را در پیشبرد موفقیت آمیز اهداف چین از توسعه روابط با کشورهای خاورمیانه و شمال آفریقا برآورده کند. مضافاً پکن از طریق ورود دیپلماتیک به پرونده­ های مهم منطقه، به دنبال تثبیت و ارتقای نقش خود در خاورمیانه و شمال آفریقا است.

منابع پژوهش در دفتر اندیشکده موجود است .