توافق آرامکو و صندوق جاده ابریشم چین

مگاپروژه ابریشم در محیط همسایگی ایران در حال اجراست. عمده پروژه ها در قزاقستان، پاکستان و جنوب خلیج فارس اجرایی می شوند اما کریدور چین-آسیای مرکزی- غرب آسیا که از ایران می­گذرد هنوز در ابتدای راه قرار دارد.

ابعاد و جزئیات

صندوق راه ابریشم چین و شرکت سرمایه گذاری Hassana که تحت کنترل دولت عربستان سعودی است و بازوی سرمایه گذاری عربستان با تمرکز بر سهام بین المللی و همچنین در بازار است، به گروه سرمایه گذاری 12.4 میلیارد دلاری در خطوط لوله نفتی آرامکو عربستان پیوستند. این گروه شامل شرکت سرمایه گذاری مبادله (صندوق سرمایه دولتی ابوظبی) و شرکت مدیریت دارایی سامسونگ است.

شرکت خطوط لوله نفت آرامکو از حقوق 25 سال پرداخت تعرفه برای نفتی که از طریق شبکه خط لوله نفت آرامکو منتقل می شود، برخوردار خواهد بود. آرامکو که بزرگترین تولیدکننده نفت جهان است، ۵۱ درصد مالکیت این شرکت را در اختیار خواهد داشت.

بر اساس گزارش بلومبرگ، آرامکو در راستای برنامه فروش دارایی ­های فرعی، به دنبال تهیه پول از توافق مشابه برای خطوط لوله گاز طبیعی خود است. پولی که از طریق فروش دارایی ­های فرعی به دست می آید به آرامکو کمک می کند سود نقدی سالانه 75 میلیارد دلاری که به سهامدارانش وعده داده است را پرداخت کند.

پیش تر یکی از اقدامات صندوق راه ابریشم شریک شدن این صندوق در سهام پروژه «بسترسازی برای انرژی‌ های تجدید پذیر» در عربستان سعودی بود. به موجب این قرارداد که سال 2019 صورت گرفت، صندوق راه ابریشم، 49 درصد از سهام پروژه مذکور را از شرکت آکوا پاور (ACWA Power) خریداری نموده است.

صندوق راه ابریشم چین

صندوق راه ابریشم چین یکی از انواع موسسات مالی پشتیبان جاده ابریشم جدید است که به حمایت از شرکت‌ های چینی و غیرچینی می‌پردازد. این صندوق با تامین مالی پروژه‌ ها از طریق اعطای وام و یا خرید سهام عرضه شده توسط شرکت‌ ها، به پیشبرد پروژه‌ های زیرساختی در کشورهای حوزه جاده ابریشم کمک می‌کند و هدف آن رونق اقتصادی چین و کشورهای همکار در این پروژه عظیم است.

صندوق راه ابریشم در کنار بانک سرمایه‌گذاری زیرساخت آسیا، مهم‌ترین نهادهای مالی مرتبط با طرح جاده ابریشم جدید چین هستند. صندوق راه ابریشم در سال 2014 و با 40 میلیارد دلار سرمایه اولیه به عنوان یک شرکت با مسئولیت محدود (Ltd) در چین به ثبت رسید. تامین مالی این صندوق توسط «اداره دولتی مبادلات ارز خارجی» با 65 درصد، «شرکت سرمایه ‌گذاری چین» با 15 درصد، «بانک صادرات – واردات چین» با 15 درصد و «بانک توسعه چین» با 5 درصد از کل سرمایه اولیه صندوق، انجام گرفته است.

استراتژی کمربند راه

برای نخستین بار رئیس‌جمهور چین در اکتبر 2013 و سپس نخست‌وزیر چین از این کلان ‌پروژه رونمایی کردند. در 16 مه 2017 طی مراسمی با حضور رهبران نزدیک به 30 کشور جهان در چین، راه ابریشم نوین افتتاح شد. راه‌ اندازی این شاهراه 65 درصد جمعیت جهان، 40 درصد تولید خالص جهانی و 71 کشور را دربرخواهد‌گرفت. تا سال 2020، 138 کشور در سطح بین ‌المللی عضو این طرح شده ‌اند که 69 کشور مشخصا در مسیر دالان ‌های زمینی و دریایی تعریف شده برای این طرح قرار گرفته ‌اند.

بر پایه اعلام وزارت خارجه چین، این کشور 198 سند همکاری را با 167 کشور و سازمان بین‌ المللی ذیل طرح کمربند – راه منعقد ساخته است. راه ابریشم نوین دربردارنده دو مسیر تجاری کمربند اقتصادی راه ابریشم و راه ابریشم دریایی است. مسیر زمینی یا همان کمربند در پی پیوند اروپای توسعه یافته با آسیای در حال توسعه است.

مسیر دریایی یا راه، چین را از طریق دریای چین جنوبی و اقیانوس هند به جنوب شرقی آسیا، خلیج‌ فارس شبه جزیره عربستان، شاخ آفریقا دریای سرخ، دریای مدیترانه و اروپا پیوند می‌دهد. راه ابریشم دریایی دربردارنده 42 درصد از جمعیت جهان و 25 درصد از تولید ناخالص داخلی آن، به استثنای چین است.

کمربند راه ابریشم نوین دربردارنده دالان ‌هایی است که دالان اقتصادی «چین – آسیای میانه – آسیای غربی» و دالان اقتصادی «چین – پاکستان» بر امنیت ملی ایران تاثیر زیادی می‌گذارند. همچنین کریدور «تاریخی شمالی» (چین – قزاقستان/ قرقیزستان – ازبکستان – ترکمنستان – ایران) و کریدور «تاریخی جنوبی» (چین – تاجیکستان – افغانستان – ایران) و کریدور «قراقروم – زاگرس» (چین – پاکستان – ایران) از ایران عبور می‌کنند.

توافقات چین با عربستان سعودی

چین و عربستان سعودی در جریان سفر رئیس جمهور چین به ریاض در ژانویه 2016 برای ایجاد یک همکاری جامع استراتژیک توافق کردند و بر افزایش همکاری‌ ها در زمینه ‌های سیاسی، اقتصادی، تجاری، فرهنگی، نظامی، امنیتی و انرژی تأکید کردند.

همچنین پکن و ریاض در عرصه‌ های منطقه ‌ای و بین ‌المللی در زمینه مبارزه با تروریسم و صلح و ثبات منطقه و ثبات بازارهای جهانی انرژی بر همکاری دوجانبه تأکید کردند. در اجلاس مشترک سران دو کشور، همچنین، 14 موافقت‌ نامه و تفاهم‌ نامه به منظور تقویت همکاری میان دو کشور در زمینه ‌های مختلف امضا شد.

تفاهم‌ نامه ‌هایی در زمینه احیای ایده چین برای جاده ابریشم دریایی و طرح ابتکار عمل دریایی چین برای قرن 21، همچنین توافق غول نفتی آرامکو عربستان با شرکت سینوپک چین برای همکاری استراتژیک بین دو شرکت از ان جمله اند.

در سفر فوریه 2019 محمد بن سلمان به پکن نیز 35  قرارداد تجاری و سرمایه‌ گذاری به ارزش 28 میلیارد دلار بین دو کشور منعقد شد که بر هم راستایی پروژه چشم‌انداز 2030 با پروژه ‌های ابتکار کمربند راه چین اشاره داشت. در زمینه انرژی نیز قراردادی بین آرامکوی عربستان و نورینکوی چین برای سرمایه‌گذاری مشترک برای ساخت پالایشگاه 10 میلیارد دلاری و همچنین پروژه پتروشیمی در لیائونینگ و ایجاد یک تجارت خرده‌ فروشی سوخت بین چین و عربستان به امضا رسید.

سعودی‌ ها همچنین در اواسط سال 2018 اعلام کردند که به کریدور اقتصادی چین – پاکستان خواهند پیوست و با سرمایه‌گذاری کلان در بندر گوادر و بخش‌ های زیر ساختی انرژی این کشور زمینه را برای تقویت مبادلات تجاری ریاض – اسلام‌آباد فراهم خواهند کرد.

توصیه سیاستی

متاسفانه تقریبا تمام رقبای منطقه‌ ای ایران به نوعی خود را آماده پیوستن به راه ابریشم نوین کرده ‌اند و در این امر از ایران بسیار پیشی گرفته‌ اند. مسئله تحریم های آمریکا و اعمال مستقیم آن بر تبادلات بانکی، حمل و نقل و بیمه که باعث خروج شرکت های چینی از ایران شده و همچنین عدم اجماع ملی بر سر موافقت نامه جامع همکاری با چین و فقدان شفافیت و انسجام و اراده میان تصمیم‌گیرندگان ایران در نگاه پکن باعث شده تا روز به روز فرصت برای بهره مندی از این ابرپروژه بین المللی از دست برود. این در حالی است که ارزش ژئواستراتژیک ایران برای چین به مراتب بیشتر از عربستان سعودی است.

از آنجا که کشور تا شهریور ماه درگیر استقرار رئیس جمهور جدید است، لازم است تا در دولت جدید، تعلل و آزمون و خطا به کناری نهاده شده و زمینه برای مشارکت فعالانه در این مگاپروژه به صورت واقعی، جدی و فوری فراهم شود؛ به خصوص که رفع تحریم ­های آمریکا نیز با توجه به روند مذاکرات احیای برجام در وین، می­تواند زمینه را برای جلب نظر شرکت­ های چینی و حضور مجدد چین در عرصه اقتصادی و تجاری ایران فراهم کند؛ فرصتی که باید آن را به موافقت نامه جامع استراتژیک میان دو کشور پیوند زد و عقب ماندگی های موجود را جبران کرد.

منابع پژوهش در دفتر اندیشکده موجود است .