تقویت روابط اقتصادی به ‌مثابه نشانه همکاری راهبردی میان روسیه و امارات متحده عربی

روسیه نشان داده است که برقراری ارتباط با یک بازیگر در خاورمیانه به معنای چشم‌ پوشی از همکاری با بازیگر متخاصم یا رقیب آن‌ طرف نیست و مسکو خود را در برقراری ارتباط با همه طرف‌ های فعال در خاورمیانه اعم از دولت ‌ها و گروه ‌های غیردولتی دارای ابتکار عمل می‌داند.

ازجمله کشورهایی که در این اواخر شاهد رشد رابطه آن با روسیه بوده ‌ایم امارات متحده عربی است. آخرین تحول قابل ‌توجه در روابط دو طرف بر اساس آنچه سایت رسمی وزارت انرژی روسیه منتشر کرد توافق طرفین در هفته گذشته برای ایجاد کارگروه مشترک همکاری در زمینه اقتصاد و انرژی هیدروژنی بود. با توجه به گسترش حجم روابط دو طرف در ادامه ضمن توجه به سابقه این روابط به چشم‌انداز آینده آن نیز خواهیم پرداخت.

پیشینه روابط

همچون بسیاری از کشورهای عربی منطقه، روابط روسیه و امارات متحده عربی نیز به دوره شوروی بازمی‌گردد (1971). اما اصلی‌ ترین بخش این مناسبات که می‌توان آن را مرحله حقیقی روابط دانست از سال 2002 است که روسیه با اعزام کنسول به دبی جدیت خود در گسترش روابط را به نمایش گذاشت. یکی از نقاط عطف تاریخ دوجانبه نیز سفر پوتین به امارات در سال 2007 بود که پس از آن نیز آخرین سفر او که آخرین سفر خارجی پوتین در دوران کرونا نیز به شمار می‌رود در ژانویه سال 2020 اتفاق افتاد.

به هنگام بررسی وضعیت روابط دو طرف در وهله نخست طبیعتاً پرونده ‌های مشترک میان دو کشور جلب نظر می‌کند. مسئله لیبی، مسئله سوریه و توازن در دریای سرخ از مهم‌ ترین پرونده ‌های مشترک بین دو طرف است. در سوریه امارات متحده عربی پیش‌تر در پی کاهش نقش ایران بود و در همین مسیر در همراهی با اسرائیل و ریاض ضمن اقداماتی همچون رایزنی با آمریکا برای کاهش فشارها بر روسیه در ازای کاهش نقش‌آفرینی ایران در سوریه رفتار کرده است. همچنین در لیبی نیز روسیه و امارات متحده عربی در یک سوی میدان و در مقابل ترکیه قرار دارند که همین امر نیز سطح هماهنگی آن‌ ها در منطقه عربی را افزایش داده است. اما به موازات روابط سیاسی مختلفی که صرفاً به بخشی از آن اشاره شد توجه به رفتارهای اقتصادی دوجانبه ابوظبی و مسکو نشان ‌دهنده گسترش روابط اقتصادی آن ‌ها به سمت همکاری‌ های بنیادین است.

جنبه‌ های اقتصادی روابط

از مهم ‌ترین جنبه‌ های روابط دوجانبه مسئله انرژی است. روسیه در راستای راهبرد تأثیرگذاری بر سطح تولید انرژی در وضعیت موجود و نیز آینده بازار انرژی جهان به روابط خود با کشورهای شورای همکاری خلیج فارس اهمیت می‌دهد. این راهبرد مسکو که بخشی از آن در قالب اوپک پلاس برنامه‌ریزی می‌شود بخش دیگری نیز به روابط دوجانبه، فشارها و امتیازهایی که روسیه به کشورهای منطقه ارائه می‌کند وابستگی دارد. هفته گذشته «پاول سارُکین»، معاون وزیر انرژی روسیه هم‌ زمان با خبر توافقات جدید انرژی با امارات اعلام کرد: بازار جهانی انرژی در حال تغییر است و در آینده نزدیک هیدروژن نقش تعیین کننده ‌ای را در تأمین مؤثر انرژی خواهد داشت. جهان در دوره گذار نوع انرژی قرار دارد و برای حفظ توازن در مسئله انرژی نیازمند توسعه اقتصاد و انرژی هیدروژنی هستیم. در این خصوص روسیه و امارات تمامی امکانات را برای به دست آوردن جایگاه برتر را در این حوزه دارند. قرار است دو کشور در زمینه تولید، نگهداری و انتقال هیدروژن همکاری کنند.

از جلوه ‌های دیگر گسترش روابط اقتصادی دو طرف افزایش قابل‌ توجه حجم پروازی شرکت‌ های هواپیمایی است که به ‌عنوان مثال شرکت فلای دبی در نخستین بازگشایی سفرها به روسیه پس از فروکش کردن موج کرونا پروازهای خود به 11 شهر روسیه را مجددا برقرار نمود. این حجم پرواز به شهرهای مختلف بی‌ شک نشان ‌دهنده عزم ابوظبی به جذب توریست‌ های روس است که تاکنون اصلی ‌ترین محل سفرشان ترکیه بوده است. امارات در سال 2019 بیش از 720 هزار توریست روس را پذیرا بوده است که با در نظر داشتن این که پس از سال ‌ها تبلیغات و وسعت سرزمینی بالا ترکیه سالانه بین 3.5 تا 4.5 میلیون توریست روس را پذیرایی می ‌کند می ‌توان نتیجه گرفت که ابوظبی با سرعت بسیار بالایی در حال ورود به بازار توریسم روسیه و جلب مشتری‌ های ترکیه به سمت خود است.

همچنین از آخرین تحولات اقتصادی در روابط دو طرف می ‌توان به سرمایه ‌گذاری امارات در تولید هواپیمای مسافری روسی اشاره کرد. بر اساس آنچه دنیس مانتورُف، وزیر صنعت روسیه اعلام کرده است شرکت سرمایه ‌گذاری اماراتی “مبادله” برای تولید هواپیمای مسافربری با شرکت دولتی روسیه به توافق رسیده است و قرار است تا پایان سال 2021 طرح هواپیمای تولیدی مشترک معرفی و تولید آن آغاز شود.

اگرچه روابط اقتصادی امارات در دوره ‌های پیش از این نیز در مقایسه با دیگر کشورهای عربی منطقه با روسیه از سطح بهتری برخوردار بود اما در سال‌ های اخیر شاهد رشد و ارتقا قابل‌ توجهی در همبستگی اقتصادی دو طرف هستیم. پیش از این در حالی که مصر، اردن و لیبی عمدتاً گندم، قطر سیم مسی و مراکش زغال‌سنگ و نفت روسیه را وارد می‌ کردند اما امارات با اختصاص 35 درصد از صادرات الماس روسیه به خود، 16 درصد از کل صادرات سنگ‌ ها و فلزات قیمتی صادراتی روسیه را به خود اختصاص می‌داد.

                 توافق نامه همکاری میان بورس الماس دبی و شرکت استخراج معدن الماس روسی «الروسا»

در دو سال اخیر امارات متحده عربی به یکی از شرکای مهم تجاری-اقتصادی روسیه تبدیل شده و در سال 2020 با رشد 78 درصدی، حجم روابط اقتصادی بین دو کشور به 3.26 میلیارد دلار رسیده است.

توجه در نوع روابط اقتصادی دو طرف نشان‌ دهنده این است که امارات به سمت استفاده از دانش و فناوری روسی و روسیه به سمت استفاده از سرمایه امارات برای رشد حوزه‌ های پرهزینه اما سودآور خود حرکت کرده است و در همین راستا شرکت ‌های سرمایه‌ گذاری اماراتی به صورت فعالی در پروژه‌ های علمی- فناوری روسیه سرمایه‌ گذاری می‌کنند. نمونه روشن این گرایش را باید در دیدار پوتین با فضانوردان اماراتی که توسط تیم ‌های روسی آموزش دیده‌اند و آماده اعزام به فضا هستند مشاهده کرد که در سفر رسمی او به امارات اتفاق افتاد. باید یادآوری کرد که در آخرین سفر او به امارات 15 سند همکاری در زمینه ‌های تأسیس نیروگاه هسته‌ای، توسعه میدان نفتی و اجرای پروژه ‌های هوش مصنوعی بین دو طرف به امضا رسید.

از جنبه ‌های قابل‌توجه دیگر روابط دو طرف افزایش قابل‌توجه روابط در حوزه تسلیحات است. روسیه هم‌ اکنون شعبه ‌ای از نهاد تخصصی صادرات تسلیحاتی خود (Rosoboronexport) را در امارات افتتاح کرده و حضوری جدی در نمایشگاه ‌های نظامی امارات دارد.

 از اواسط دهه 2000 میلادی، در راستای سیاست راهبردی گسترش بازار تسلیحاتی روسیه سلاح‌ های روسی به 11 کشور منطقه فروش بالایی داشته‌اند که در این میان مهم‌ ترین مشتری روسیه، قطر و امارات  بودند. امارات در سال 2019، صرفاً در یک حوزه نظامی 710 میلیون دلار سلاح ضدتانک از روسیه خریداری کرده است. امارات متحده عربی همچنین مذاکراتی را با روسیه در زمینه توسعه مشترک هواپیمای جنگی نسل پنجم آغاز کرده است. علاوه بر این، توافق ‌نامه‌ای را برای خرید هواپیمای جنگی Su-35 از روسیه امضا کرده است.

نتیجه‌گیری:

توجه به رفت‌ وآمدهای دیپلماتیک بین دو طرف نشان‌ دهنده چندجانبه بودن روابط مسکو و ابوظبی است. از سویی مسکو نسبت به امکانات مالی ابوظبی برای سرمایه ‌گذاری در پروژه‌ های مسکو امیدوار است و تلاش دارد تا از پول گرم عربی به نفع اقتصاد خود بهره ببرد و از سوی دیگر ابوظبی تلاش دارد تا از امکانات روسیه که از دانش و فناوری ‌های پیشرفته روسی تا بازار توریسم روسی را شامل می‌شود به نفع خود فعال نماید. با در نظر گرفتن این که دو کشور در سال 2006 حدود 650 میلیون دلار روابط تجاری داشتند و این حجم در سال 2010 نزدیک به 1 میلیارد دلار رسید و اکنون در حدود 3.2 میلیارد دلار روابط تجاری دارند می‌توان نتیجه گرفت که نگاه دو طرف به یکدیگر نگاهی فراتر از همکاری ‌های کوتاه‌ مدت و یا رفتارهای تاکتیکی به ‌مثابه آلترناتیوی برای طرف ‌های ثالث است. طبیعتاً تعمیق این روابط در نوع سیاست‌ گذاری‌ های دو طرف به ‌خصوص پرونده‌ های مشترک تأثیرگذار خواهد بود. طبیعی است توسعه و تعمیق روابط روسیه و امارات به دلیل واگرایی سیاست منطقه­ای ایران با امارات می­تواند تاثیرات منفی بر نقش ­آفرینی روسیه ناظر بر سیاست­ های منطقه­ ای ایران از جمله پرونده­ های سوریه، یمن، هسته ­ای و قدرت دفاعی ایران و… داشته باشد.  

منابع پژوهش در دفتر اندیشکده موجود است .