چشم­انداز اقتصادی ونزوئلا پس از آغاز مذاکرات بین دولت این کشور و گروه­های مخالف

هر دو طرف توافق دارند که ونزوئلا در حال حاضر درگیر «بدترین بحران در تمام طول تاریخ خود» است و این­که جز همکاری و رسیدن به یک توافق بزرگ این بحران راه­ حلی نخواهد داشت و هر دو طرف آگاه هستند که هیچ ­یک به تنهایی قادر به حل بحران نیستند.

موضوع اصلی این توافق احتمالی انتخابات شهرداری ­ها و فرمانداری ­ها در 21 ماه نوامبر است. دولت مادورو امیدوار است که با برگزاری این انتخابات به شکلی که مورد تأیید اپوزیسیون و دولت ­های غربی باشد، موفق به رفع برخی تحریم ­ها علیه خود شود. در این تفاهم ­نامه دو طرف تأکید کردند که برای انتخابات با نظارت بین­ المللی، ورود واکسن بیماری کووید19، رفع تحریم ­ها علیه ونزوئلا، و نهایتاً دسترسی به منابع مالی ونزوئلا در کشورهای خارجی به­ زودی برنامه مشترکی به کشورهای خارجی ارائه خواهند کرد. همچنین مقرر شده است که نروژ کشوری باشد که مسئولیت اصلی میانجی­گری را بر عهده خواهد داشت. مذاکرات در 30 اوت در مکزیکو سیتی آغاز خواهد شد. این خبر با استقبال آمریکا، کانادا، و اتحادیه اروپا روبرو شد در عین حال این کشورها تأکید کردند که علاوه بر اصلاح طریقه برگزاری انتخابات، زندانی ­های سیاسی و عقیدتی نیز باید آزاد شوند و همچنین تا زمان دستیابی به توافق نهایی اقدامی برای رفع تحریم ­ها یا اعطای هرگونه مشوق دیگر به ونزوئلا صورت نخواهند داد.

چشم ­انداز موفقیت مذاکرات

شکی نیست که پیش­ شرط بهبود اقتصاد ونزوئلا این است که مذاکرات موفق باشند. سوال این است که احتمال موفقیت مذاکرات چقدر است؟ داده­ ها و نظرهای متخصصین نشان می­ دهد که در حال حاضر خوش­ بینی چندانی وجود ندارد و احتمال شکست مذاکرات جدی است.

این پنجمین بار از سال 2019 تا امروز است که تلاش می ­شود چنین موفقیتی حاصل شود. مادورو نسبت به قبل در موقعیت بسیار قوی ­تری قرار دارد و به ­نظر اپوزیسیون دیگر قادر نیست که او را به شکلی جدی وادار به امتیاز دادن کند، و مادورو احتمالاً تنها قصد دارد امتیازهای نمادین و حداقلی ­ ای بدهد که فقط میزانی از فشار حداکثری تحریم ­ها را از دولت خود بکاهد. از طرف دیگر مخالفین به رهبری گوایدو قصد ندارند که در درازمدت حضور مادورو در قدرت را تحمل کنند، ولی هیچ ابزار فشاری هم برای وادار کردن او به انتخابات آزاد یا کنار رفتن او از قدرت ندارند. همچنین در حالی که دولت بایدن علاقه دارد که مشکلات ونزوئلا از طریق گفتگو حل و فصل شود، معلوم نیست که بدون دریافت امتیازهای جدی حاضر باشد که تحریم ­ها را تخفیف دهد. این تفاوت در مواضع و اهداف طرفین آینده خوبی برای این مذاکرات ترسیم نمی­کند.

دربرابر برخی از درخواست­ های حداکثری، آمریکا واکنش منفی شدیدی نشان داده است. اگرچه آمریکا اعلام کرده به شکلی موقتی و تا زمانی که مذاکرات جریان دارند از رئیس جمهور دانستن رهبر اپوزیسیون، خوان گایدو، خودداری می­کند، ولی همزمان از مادورو خواسته است که به انتخابات زودرس ریاست جمهوری تن دهد. این امر که نه آمریکا و نه دولت مادورو قصد ندارند از موضع خود در زمینه انتخابات ریاست جمهوری زودرس کوتاه بیایند، چشم­ انداز مذاکرات را پیچیده می­کند و احتمال موفقیت آن را بیش از پیش کاهش می­ دهد.

البته همه تحلیل گران تا این حد بدبین نیستند. مثلاً مارییِن خیمِنِز گونزالز (از مخالفین مادورو) در مقاله ­ای برای نشریه « امریکن کوارترلی» می ­نویسد که اتفاقاً تضعیف گوایدو و مخالفین ممکن است امید به پیروزی مذاکرات را بالا ببرد، چون مخالفین الان دیگر آگاه هستند که قادر نیستند مادورو را از قدرت برکنار کنند و همین مسئله باعث می­ شود، نگاهی واقع­ بینانه­ تر داشته باشند و درخواست­ هایی را مطرح کنند که دولت مادورو قادر خواهد بود آن ­ها را تأمین کند، و در این صورت برای آمریکا هم بسیار دشوار خواهد شد که این توافق را نادیده بگیرد و هیچ تخفیفی در تحریم ­های خود ایجاد نکند. او پیشنهاد می­ کند که در حال حاضر اپوزیسیون بر ترمیم رابطه خود با ارتش، حل اختلافات داخلی، و نهایتاً پیروزی در انتخابات محلی نوامبر تمرکز کند و اهداف خود را از مذاکرات تا حد ممکن حداقلی نگه دارد. او با اشاره به نمونه مکزیک به مخالفین مادورو یادآوری می کند که فرآیند اصلاحات سیاسی بسیار کند هستند و نباید به دنبال پیروزی یک­ شبه بود.شاید اگر مخالفین به طور کلی با خیمنز هم­ نظر باشند، مذاکرات موفق شوند، ولی دیگر متخصصین چنین انتظاری ندارند و نظر او در اقلیت است و در عوض اکثر غالب متخصصین معتقدند مذاکرات با شکست روبرو خواهد شد.

چشم ­انداز اقتصاد ونزوئلا در صورت شکست مذاکرات

اگر مذاکرات با شکست مواجه شوند و تحریم ­ها علیه ونزوئلا کاهش نیابند، مشکلات اقتصادی ونزوئلا تشدید خواهد شد. از جمله مشکلاتی که مردم ونزوئلا با تشدید آن روبرو خواهند شد یکی کمبود بیش از پیش مواد غذایی است، و همین­ طور تورم بسیار لجام­  گسیخته ­ای که امنیت غذایی مردم ونزوئلا را تهدید می­کند. به عنوان مثال یک خانواده ونزوئلایی ممکن است بتواند نان بخرد ولی پول آن برای خرید کره تمام شود. این امر درباره خانواده ­هایی صدق می­ کند که به علت مهاجرت برخی از اقوام خود به دلار دسترسی دارند، و وضع دیگر خانواده  ها حتی بدتر است.

در حال حاضر تخمین زده می­شود که نزدیک به 40 درصد خانوارهای ونزوئلایی به دلارهای آمریکایی از طریق اقوام خود دسترسی دارند (در مجموع نزدیک به 4 میلیارد دلار از آمریکا به ونزوئلا توسط مهاجرین این کشور فرستاده می­شود). فرستاده شدن این پول­ ها برخلاف تحریم و همچنین برخلاف قوانین داخلی ونزوئلا است و از طریق شبکه پیچیده ­ای از بانک­ های کشورهای سوم مثل بانک­ های مکزیکی یا آلمانی صورت می­گیرد، اما به دلیل وضعیت بحرانی مردم ونزوئلا، نه آمریکا و نه دولت ونزوئلا فعالانه برای متوقف کردن این مسیر خاص دور زدن تحریم­ ها اقدامی نمی­ کنند.  این بدان معنی است که این شهروندان مجبورند بخشی از درآمد خود را برای واسطه ها و دور زدن تحریم صرف کنند.

کاهش چشمگیر ارزش پول ملی در ونزوئلا سبب شده تا صاحبان صنایع از کاغذ اسکناس به منظور تولید صنایع دستی استفاده نمایند

در صورت ادامه وضع موجود، 60 درصد از خانوارهای این کشور در خطر بحران بسیار جدی امنیت غذایی قرار خواهند گرفت. از زمان به قدرت رسیدن مادورو، سرانه مصرف پروتئین به طور کلی 66 درصد، مصرف مرغ 82 درصد، و مصرف تخم­مرغ 66 درصد کاهش داشته است. در حال حاضر بیش از 13 درصد کودکان ونزوئلایی با سوءتغذیه بحرانی روبرو هستند و 30 درصد به علت سوءتغذیه دچار کم­ خونی شده­اند. 24 درصد زنان بین 15 و 49 سال هم دچار کم­ خونی دراثر کمبود غذا هستند. همه این آمارها در صورت شکست مذاکرات بدتر خواهند شد.

دولت ونزوئلا راه ­حل ­های مختلفی را امتحان کرده است که هیچ­ کدام جواب­گو نبوده­ اند. برای مثال دولت کاراکاس تصمیم گرفته است که 6 صفر از پول ملی خود، بولیوار ونزوئلا، را حذف کند، ولی بدون رفع تحریم ­ها، تورم ادامه خواهد یافت و شهروندان ونزوئلایی که دسترسی به دلار ندارند روزبه ­روز قدرت خرید مواد غذایی بیشتری را از دست خواهند داد. شاهد این امر این است که ونزوئلا پیش­ تر هم در سال 2018 اقدام به حذف 5 صفر از بولیوار کرده بود. همچنین دولت ونزوئلا بارها اقدام به چندبرابرکردن حقوق مردم کرده است که این روش هم برای حل مشکل بی­ فایده بوده است: حداقل درآمد فعلی در ونزوئلا، به­ رغم افزایش­ های مکرر، برای خرید حتی یک کیلو مرغ کافی نیست. به همین دلیل در نهایت بخش اعظم جمعیت ونزوئلا به بسته ­های غذایی کمکی دولت وابسته شده  است که هر ماه بین شهروندان توزیع می­ شود. با این حال معلوم نیست که در صورت ادامه بحران، دولت قادر به تأمین این بسته ­ها هم باشد. بنابراین برای حل مشکلات ونزوئلا باید حتماً تحریم­ ها تخفیف یابند و بنابراین در صورت شکست مذاکرات، چشم­انداز مثبتی دیده نمی­شود.

چشم ­انداز اقتصاد ونزوئلا در صورت پیروزی مذاکرات

در صورت پیروزی مذاکرات بر سر موارد مورد بحث (­برگزاری انتخابات محلی نوامبر با نظارت بین ­المللی)، آمریکا به درخواست حداکثری خود مبنی بر انتخابات ریاست جمهوری زودرس دست نخواهد یافت، اما شاید حاضر باشد برای تشویق ونزوئلا به اصلاحات بیشتر یا به دلایل بشردوستانه بخشی از تحریم ­ها را تعلیق کند. در این زمینه، اگر آمریکا چنین قصدی داشته باشد، منطقی ­تر خواهد بود که میزان فشار تحریم­ های ترامپ را کاهش دهد و تحریم­ ها را از تحریم ­های حداکثری به قصد سقوط دولت ونزوئلا به تحریم ­های عادی بازگرداند.

در این صورت، وضعیت ونزوئلا شاید از موقعیت بسیار بحرانی خارج شود، ولی چشم­ اندازی برای رشد اقتصادی یا مهار جدی تورم دیده نمی ­شود. باید به یاد داشت که بحران فعلی ونزوئلا از سال 2013 شروع شده است که هنوز تحریم­ های آمریکا به شدت دوران ترامپ نبود و هنوز هدف تحریم­ ها سرنگون ­کردن دولت نبود. برای خروج از وضعیت نامطلوب، ونزوئلا احتیاج به تحولی بسیار بزرگ­ تر از نتایج مذاکرات فعلی دارد: «رفع همه تحریم ­های خارجی، دسترسی به وام ­های بسیار بزرگ خارجی، و بازسازی کامل اقتصاد.» چنین نتایجی در حد مذاکرات فعلی نیستند. ولی شاید بتوان ترتیبی داد که دلار آمریکایی آسان­ تر به دست مردم برسد و اطمینان حاصل شود که بسته های کمکی غذایی قطع نخواهند شد.

منابع پژوهش در دفتر اندیشکده موجود است .