روش ­های چین برای افزایش نقش یوان در مبادلات تجاری با خاورمیانه

در twitter به اشتراک بگذارید
در whatsapp به اشتراک بگذارید
در telegram به اشتراک بگذارید
روش ­های چین برای افزایش نقش یوان در مبادلات تجاری با خاورمیانه
 استفاده در حال گسترش از پول ملی چین به عنوان یک ارز معتبر در خاورمیانه به مثابه چالشی مهم برای هژمونی دلار است. در واقع، پس از جنگ جهانی دوم، جایگاه برتر ایالات متحده در اقتصاد جهانی سبب شد که دلار این کشور به ارز رایج در مبادلات مالی بین­ المللی و ذخیره ارزی بسیاری از بانک های مرکزی در کشورهای مختلف تبدیل شود.

 اگر جایگاه برتر در اقتصاد جهانی سبب تولد دلار به مثابه ارز مسلط می ­شد، می­ توان گفت استفاده بانک­ های مرکزی کشورهای دیگر از دلار نیز سبب بازتولید نقش جهانی آمریکا در اقتصاد می ­شد. اما این نقش مسلط دلار آمریکا با چالش­ هایی مواجه بوده که مهمترین آن چالش پول ملی چین است.

چالش نخست شکل­ گیری پول واحد اروپایی بود. زمانی که کشورهای اروپایی در اثر تداوم روند همگرایی به ارز واحد یورو رسیدند، نخستین چالش برای جایگاه هژمونی دلار شکل گرفت؛ زیرا موفقیت اقتصادی اتحادیه اروپا این جذابیت را ایجاد کرد که کشورهای دیگر در کنار دلار، بخشی از ذخایر بانک مرکزی خود را به یورو تبدیل کنند و بدین ترتیب اقتصاد خود را از نوسانات دلار به صورت نسبی ایمن کنند. البته با توجه به پیوندهای عمیق سیاسی میان آمریکا و اروپا، اگرچه ارز یورو موجب نگرانی آمریکا شد اما این نگرانی جدی و تهدید کننده موقعیت اقتصادی آمریکا نبود.

 به موازات رشد اقتصادی چین و به ویژه پس از بحران اقتصادی 2008، این زمینه فراهم شد که  مهمترین چالش برای هژمونی دلار شکل گیرد. زیرا به هر میزان دولت چین درصد بیشتری از رشد اقتصادی جهان را به خود اختصاص می­ دهد به همان میزان اعتماد به ارز این کشور یعنی یوان افزایش پیدا می کند. لازم به ذکر است که کشورها و بانک­ های مرکزی مایل هستند ارزی را در ذخایر بانک مرکزی خود بگنجانند که آن ارز پشتوانه اساسی داشته باشد و هیچ پشتوانه ­ای به اندازه رشد اقتصادی مداوم در سال ­ها و حتی دهه­ های متمادی در تصمیم گیری نهایی دولت ­ها اهمیت ندارد. دولت چین که در اثر رشدهای متمادی هم­ اکنون دومین اقتصاد دنیا است و پیش­ بینی ­ها حاکی از تبدیل شدن این کشور به اقتصاد اول دنیا در دهه پیش­ رو است، از این طریق توانسته اعتمادها را به ارز ملی خود یعنی یوان جذب کند.

در این بین گسترش استفاده از یوان به عنوان یک ارز بین ­المللی در منطقه خاورمیانه و به ویژه منطقه خلیج فارس بسیار بیشتر می ­تواند موقعیت چین را تقویت و چالش برای دلار را تشدید کند؛ زیرا علاوه بر کشور نسبتا توسعه­ یافته ­ای مانند ترکیه در خاورمیانه، کشورهای ثروتمند و نفت­خیز حاشیه خلیج فارس که ذخایر عظیم گازی نیز دارند، قادرند به ارزی چون یوان اعتبار بدهند و از اعتبار ارزی چون دلار بکاهند. تصمیم کشورهای ثروتمند حاشیه خلیج فارس برای تبدیل بخشی از درآمدهای نفتی به یوان می­ تواند تاثیری اساسی بر جایگاه دلار و یوان بگذارد. به این خاطر چین توجه ویژه­ ای به منطقه خاورمیانه و مشخصا کشورهای حاشیه خلیج فارس دارد. حجم تجارت خارجی چین و عربستان 63.3 میلیارد دلار،  چین و امارات 46.1 میلیارد دلار، عمان 21.6 میلیارد دلار، چین و کویت 18.6 میلیارد دلار، قطر 12.7 میلیارد دلار و بحرین و چین 1.2 میلیارد دلار است. تبدیل بخشی از حجم­ های تجاری یاد شده به یوان، کمک بزرگی به چین برای ارتقای جایگاه یوان است. در این راستا، چین در حال توسعه توافق ­های سواپ ارزی خود به کشورهای دیگری از خاورمیانه مانند ایران و قطر است.

در 30 فروردین سال 1397 دولت چین در بورس بین ­المللی شانگهای، قراردادهای خرید نفت خام با پول این کشور را راه ­اندازی کرد. پیش­ تر هم چین تلاش کرده بود که پول پرداخت خرید نفت خام را به یوان انجام دهد. چین هم­ اکنون بزرگترین وارد کننده نفت دنیا است و شاید در نگاه اول بتوان گفت چین به دنبال مکانیسمی قابل اطمینان برای پرداخت ­های خود است. از آنجایی که عمده واردات نفت خام چین از خلیج فارس صورت می گیرد، اقدام چین بدین معنی است که مایل است پرداخت خود به کشورهای فروشنده نفت را به یوان انجام دهد. جمهوری اسلامی ایران هم­ اکنون این اقدام را انجام می دهد. اما دیگر دولت ­های فروشنده نفت به چین مانند عربستان و عراق تاکنون تمایلی برای فروش نفت به یوان انجام نداده ­اند. سیاست­ های کنترلی چین بر یوان و نبود شفافیت کامل بر بازار ارز چین از جمله دلایلی است که سبب عدم تمایل کشورها شده است. با این حال ممکن است در آینده علاوه بر ایران کشورهای دیگر نیز نفت خود را به یوان چین بفروشند. کشوری مانند عربستان در سال­ های اخیر اولویت خود در سیاست ­های آمریکا را از دست داده است و یکی از اصلی ­ترین گزینه ­های این کشور چرخش به سوی چین است. اگر عربستان صرفا بخشی از ذخایر ارزی خود را به یوان تبدیل کند، کمکی بزرگ به بین­ المللی ­تر شدن ارز یوان خواهد بود.

    علاوه بر تلاش چین برای خرید نفت با یوان این کشور تلاش کرده بخشی از مبادلات تجاری خود با کشورهای دیگر را به یوان انجام دهد که می­ توان آن معاملات را غیرنفتی دانست. این اقدام از طریق قراردادهای سواپ ارزی انجام می­گیرد. سواپ که در لغت به معنی معامله پایاپای، معاوضه یا مبادله کردن است به لحاظ اصطلاحی به معنای توافق بین دو طرف برای معاوضه جریان نقدی در آینده است. دولت چین از سال 2008، توافق ­های سواپ ارزی با کشورهای مختلف مانند کره جنوبی، سنگاپور، اندونزی، ژاپن، هند، روسیه، ترکیه و نیجریه امضا کرده است. برای مثال، چین و ترکیه در دو مقطع زمانی 2012 و 2020 قرارداد سواپ ارزی امضا کردند و در مجموع به این معنی است که 3/6 میلیارد دلار از مبادلات تجاری دو کشور دیگر با دلار انجام نمی­گیرد. همچنین ارزش قرارداد سواپ ارزی چین و اندونزی 28 میلیارد دلار است. این رقم برای توافق سواپ ارزی ژاپن و چین 30 میلیارد دلار است. میزان ارزش هریک از توافق ­های سواپ ارزی چین با کشورهای مختلف بدین معنی است که همان میزان از معاملات دلارمحور، حذف می گردد.

روش سوم چین برای گسترش ارز خود در مناطق مختلف دنیا انجام سرمایه ­گذاری است که بخش زیادی از این سرمایه ­گذاری­ ها با یوان انجام می ­گیرد، اگرچه اطلاعات آن کاملا منتشر نمی ­شود. چین به دنبال توسعه سرمایه ­گذاری ­های خارجی خود در کشورهای مختلف از طریق تاسیس بانک­ ها و نهادهای سرمایه ­گذاری مانند بانک سرمایه­ گذاری زیربنایی آسیا است که بسیاری آن را رقیب بانک جهانی و صندوق بین ­المللی پول می­ دانند. نهادهای سرمایه ­گذاری بین ­المللی  با محوریت چین از طریق اعطای وام به کشورهای مختلف بدون لحاظ کردن شرایط حقوق بشری، زمینه ­ساز نفوذ بیشتر چین در اقتصاد کشورهای دریافت کننده وام است که یکی از پیامدهای اساسی آن تقویت یوان است. چین علاوه بر ایران، توافق ­های سرمایه ­گذاری با کشورهایی مانند عربستان و امارات متحده عربی انجام داده است که بخشی از آنها احتمالاً در قالب یوان خواهد بود. برای مثال، بین سال ‌های 2010 تا 2019 سرمایه ‌گذاری مستقیم چین در ایران رشد 327 درصدی داشته و به ‌طور میانگین سرمایه ­گذاری چین در کشورهای شورای همکاری خلیج فارس 1941 درصد رشد داشته است. روندهای سرمایه ‌گذاری مستقیم چین همچنین حاکی از آن است که کشورهای شورای همکاری خلیج (فارس) بخش کلیدی ابتکار «یک کمربند و یک جاده»، هستند.

مقامات چینی به خوبی به این نکته واقف هستند که قراردادهای سواپ ارزی دارای محدوده زمانی مشخصی هستند و کشورهای طرف مقابل در صورتی قراردادهای یاد شده را دوباره تمدید می­کنند که اعتماد و اطمینان آنها به یوان چین نه تنها برقرار باقی بماند بلکه حتی در گذر زمان بیشتر نیز بشود. چنین چیزی امکان پذیر نیست مگر اینکه روند رشد چین بی­ وقفه ادامه پیدا کند. ایده ­آل برای چین این است که به چنان جایگاهی در اقتصاد جهانی برسد که بدون وجود توافق­ های سواپ ارزی، کشورهای مختلف دنیا مایل باشند که بخش زیادی از ذخایر بانک مرکزی خود را به یوان تبدیل کنند. برای مثال اینکه امروزه کشورهای زیادی معاملات تجاری خود را با دلار انجام می ­دهند به این معنی نیست که از پیش با آمریکا قرارداد و یا توافق امضا کرده­ اند، بلکه جایگاه جهانی اقتصاد آمریکا، دلار را به یک ارز مسلط و برتر تبدیل کرده است.

 چهارم اینکه چین از سال 2015 یک سامانه پرداختی بین بانکی مشابه سوئیفت ایجاد کرده که «سی. آی. پی. اس» نام دارد که به انجام مبادلات و پرداخت ­های بانکی با یوان چین کمک می کند. لازم به ذکر است که هم­ اکنون کشورهای زیادی عضو این سامانه پرداخت بین­ المللی هستند که از جمله آن می­توان به روسیه اشاره کرد. با تداوم رشد سرمایه­ گذاری چین در کشورهای خاورمیانه قابل پیش­ بینی است که کشورهایی از این منطقه نیز به سامانه یاد شده بپیوندند.

آنچه سبب می ­شود بانک­ ها مایل به همکاری با سامانه بین ­المللی چین شوند توسل آمریکا به ابزار تحریم با توسل به دلار است. تحریم­های آمریکا و اروپا در سال 2014 علیه روسیه نقش مهمی در گرایش روسیه به سمت ارزها و سامانه ­های جایگزین داشته است. جمهوری اسلامی ایران نیز یکی از کشورهایی است که از تحریم ­های آمریکا در سالیان اخیر متاثر شده و این مهمترین انگیزه ایران برای اتخاذ مسیری مشابه است. علاوه بر این، یکی از اصلی ­ترین دلایل چین برای استقلال از سامانه ­های تحت تسلط آمریکا در امر پرداخت، نگرانی از تحریم­ های احتمالی آمریکا در آینده علیه چین است. استفاده ابزاری آمریکا از دلار علیه کشورهای مختلف که حتی موجب نگرانی وزارت خزانه­ داری و بانک مرکزی این کشور شده است، دولت­ های مختلف را تشویق کرده که در جهت جلوگیری از پیامدهای منفی احتمالی و جلوگیری از بی­ ثباتی­ های اقتصادی، به دنبال استفاده از ارزها و سامانه ­های جایگزین باشند. استفاده سیاسی آمریکا از ابزار دلار نقش مهمی در موفقیت ابتکارهای چین خواهد داشت و همین عامل است که سبب شده نهادهای اقتصادی آمریکا اعلام کنند که استفاده سیاسی از دلار در بلندمدت تضعیف کننده جایگاه دلار است.

 

نتیجه ­گیری راهبردی برای ایران

با فرض تداوم سیاست­ های چین در عرصه اقتصادی و موفقیت در بین­ المللی­ تر کردن یوان می ­توان گفت که هژمونی دلار با اصلی ­ترین چالش خود از زمان جنگ جهانی دوم تاکنون مواجه شده است. لذا به موازت تقابل ­های آمریکا و چین در عرصه سیاسی برای کسب جایگاه برتر، در سطح اقتصادی نیز باید آماده تقابل­های دلار – یوان بود. رقابت این دو ارز جهانی بدون شک فضایی برای ایران فراهم می کند که اثر تحریم ­های مالی و بانکی آمریکا را کاهش می­ دهد. هرچند آمادگی بیشتر جمهوری اسلامی ایران برای همکاری با چین بر مبنای یوان این کشور نیز می­ تواند به تقویت یوان در برابر دلار کمک کند، اما تصمیم ­گیران باید تلاش کنند متناسب با اقدامات اقتصادی و سیاسی چین، بخشی از ذخایر ارزی کشور را به یوان تبدیل کنند؛ زیرا تبدیل کردن کل ذخایر ارزی کشور به یوان و یا انجام تمام همکاری­ های اقتصادی مشترک با یوان چین، همواره در معرض این خطر است که اگر تحت هر شرایطی یوان چین دچار کاهش ارزش گردد، اقتصاد ایران نیز کاملا متاثر می ­گردد.

 هرچند کشورهای مختلف به استفاده از یوان چین تمایل دارند اما همه این کشورها با احتیاط و به صورت تدریجی اقدام می­ کنند. جمهوری اسلامی نیز باید با احتیاط و لحاظ کردن شرایط اقتصادی و سیاسی به سمت استفاده از یوان چین گام بردارد. در این راستا، ایران می ­تواند و باید به شاخصه­ هایی مانند دورنمای تداوم رشد اقتصادی چین، پایان سیاست عمدی کاهش ارزش یوان در مقابل ارزهای خارجی، شفافیت بیشتر در بازارهای مالی چین، رقابتی و آزاد شدن بیشتر بازارهای مالی چین از ذیل سیاست­ های دولت و تمایل کشورهای ثروتمند و توسعه­ یافته به استفاده از یوان توجه کند. این شاخص ها به مثابه چراغ راهنمایی به ایران کمک خواهد کرد که چه میزان از ذخایر ارزی خود را به یوان تبدیل کند و یا تا چه میزان همکاری­های اقتصادی خود را بر پایه یوان انجام دهد.

 

 

منابع پژوهش در دفتر اندیشکده موجود است .

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

آیا مطمئن هستید که می خواهید قفل این پست را باز کنید؟
باز کردن قفل باقی مانده : 0
آیا مطمئن هستید که می خواهید اشتراک را لغو کنید؟