نگاه اندیشکده های غربی به تنش تهران – باکو
اندیشکده ها و مراکز تحلیل وقایع سیاسی در اروپا و ایالات متحده، به طور وسیع به موضوع تنش های اخیر بین ایران و جمهوری آذربایجان پرداختند. در تحلیل این مؤسسات و بنگاه ها به موضوعاتی مانند حضور اسرائیل در جمهوری آذربایجان، نگرانی ایران از قطع مرزهایش با ارمنستان و گسترش حضور ترکیه در قفقاز و آسیای میانه تأکید بیشتری شده است. از آنجا که یکی از وظایف اصلی اندیشکده های آمریکایی تسهیل گری و تصمیم سازی برای دستگاه سیاست خارجی این کشور است، این مؤسسات توصیه های سیاستی مهمی به دولت جو بایدن در این ارتباط داشتند.
حضور اسرائیل در شمال غرب ایران، نگرانی اصلی دولت رئیسی
در تحلیل های غربی از تنش های بین ایران و آذربایجان، نگاهی ویژه به روی کار آمدن دولت ابراهیم رئیسی شده است. وبگاه سیاسی «العربی الجدید» که از لندن مدیریت می شود، در مطلبی به قلم محمود علوش نوشت: «با روی کار آمدن ابراهیم رئیسی، ایران به دنبال مقاومت در برابر معادله ژئوپلیتیک جدیدی است که با حضور اسرائیل در مرزهای شمالی این کشور، در حال شکل گیری است. با اینکه با توجه به رابطه بین باکو و تل‌آویو، نگرانی ایران از عامل اسرائیل معقول به نظر می‌رسد، اما این مسئله تازه ای نیست و تهران از سال ها پیش معتقد است که تل‌آویو از رابطه با باکو برای جاسوسی علیه ایران استفاده می‌کند. علنی شدن دوباره این نگرانی در زمان حاضر، نشان دهنده تمایل ایران برای شکست دادن تحولی است که آن را تهدیدی برای نفوذ خود می داند، نه‌تنها در جنوب قفقاز، بلکه در دولت های آسیای مرکزی».
نویسنده «العربی الجدید» ادامه داده: «سه دولت منطقه ای در مسئله نظم نوین قفقاز دخیل هستند؛ روسیه، ترکیه و ایران. درحالی‌که مسکو و آنکارا در سال گذشته پایان جنگ را رهبری کردند، تهران خود را در این معادله ژئوپلیتیک جدید در حاشیه یافت. این احساس ایران زمانی افزایش یافت که شاهد گسترش روابط بین آذربایجان و اسرائیل بود».
«میدل ایست آی» هم در تحلیل خود از تنش اخیر، به موضوع واهمه ایران از نزدیک شدن اسرائیل اشاره می‌کند: «اسرائیل، دشمن منطقه ای ایران، یکی از حامیان اصلی آذربایجان در مناقشه قره باغ بود. این کشور همچنین دومین تأمین‌کننده بزرگ سلاح باکو پس از روسیه است. بر اساس گزارش موسسه بین المللی تحقیقات صلح استکهلم، اسرائیل در چند سال گذشته با عرضه 825 میلیون دلار تسلیحات بین سال های 2006 تا 2019، بالاترین تأمین‌کننده سلاح آذربایجان بوده است.»
نویسنده «نشنال اینترست» با تصریح به حضور اسرائیل در کنار مرزهای ایران و آذربایجان، می نگارد: «در داخل جمهوری آذربایجان و علی الخصوص در مرز ایران و آذربایجان، اسرائیل دارای پست های شنود است و از هواپیماهای بدون سرنشین برای جمع آوری اطلاعات در امور نظامی ایران استفاده می‌کند».
اقلیت آذری ایران، کانون توجه اندیشکده های غربی
میدل ایست آی (Middle East Eye) که از لندن مدیریت می شود، با اشاره به تأثیر مسائل جمهوری آذربایجان بر آذری های ایران، نوشت: «شمال ایران، در مرز جنوبی آذربایجان، میزبان جمعیت قابل‌توجهی از آذری ها است که بزرگ ترین اقلیت در ایران محسوب می شوند، به این معنی که تشدید تنش می تواند عواقب فاجعه باری برای ایران داشته باشد.»
شیرین هانتر محقق ایرانی-آمریکایی و دیپلمات سابق معتقد است: «ایران مطمئناً نگران بلندپروازی های باکو نسبت به قلمرو خود و تبلیغات پان ترکیستی است که از باکو و حتی از ترکیه سرچشمه می گیرد؛ بااین‌حال، در حال حاضر هیچ تهدید واقعی جدایی طلبی در آذربایجان ایران وجود ندارد، اما در صورت تشدید بحران و درگیر شدن قدرت های خارجی، چشم‌انداز می تواند تغییر کند». هانتر به نقشه اسرائیل برای تضعیف ایران از طریق قومیت ها اشاره می کند و خاطرنشان می سازد: «پیشنهاد نفتالی بنت [نخست‌وزیر اسرائیل] مبنی بر نابودی ایران توسط هزاران برش ممکن است به معنای تجزیه ایران باشد».
در سپتامبر 2021، اندیشکده بنیاد دفاع از دموکراسی مستقر در واشنگتن که روابط نزدیکی با دولت ترامپ داشت و مرکز مطالعات راهبردی بگین سادات اسرائیل در یک گزارش مشترک خواهان «برچیدن ایران» (به معنی حمایت از تجزیه طلبی آذربایجان و سایر اقلیت ها) شدند.
نگرانی ایران از قطع مرزهایش با ارمنستان
میدل ایست آی از زبان فردین افتخاری محقق ایرانی‌الاصلش نوشت: «باکو هدف بلندپروازانه ای را برای تصرف کل استان سیونیک در نظر دارد که این امر می‌تواند ایران را در موقعیت ژئوپلیتیکی نامطلوب قرار دهد. تهران ارتباط خود با ارمنستان و دسترسی راحت به منطقه را از دست می دهد، درحالی‌که مجبور به برخورد با قدرت منطقه ای تازه جسور شده است که به شدت از طرف دشمن اصلی ایران، یعنی اسرائیل حمایت می شود.»
شیرین هانتر در همین ارتباط به MEE می گوید: «ترکیه که با آذربایجان مرز مشترکی ندارد، از مدت ها پیش به دنبال ایجاد ارتباط مستقیم با آذربایجان با هدف حذف دسترسی ایران به ارمنستان بوده است. ترکیه مدت هاست می خواهد یک مسیر زمینی به آذربایجان و از آنجا به شمال ایران و آسیای مرکزی داشته باشد».
توصیه ها به ایالات متحده برای ورود/ عدم ورود در موضوع تنش ایران و آذربایجان
نشنال اینترست هم تنش های بین ایران و آذربایجان را در کانون توجه خود قرار داد و نوشت:« ایالات‌متحده باید به اسرائیل بپیوندد و از محور ترکیه-آذربایجان-پاکستان به عنوان وزنه مقابل ایران و روسیه در قفقاز جنوبی و خاورمیانه پشتیبانی کند. این امر از نظر راهبردی پس از سقوط افغانستان به دست طالبان و انتخاب رئیس‌جمهور ضدآمریکایی در ایران ضروری است».
مایکل دوران تحلیلگر اندیشکده «هادسون» و یکی از اعضای اصلی لابی آذری در واشنگتن، در مورد نحوه برخورد دولت بایدن با ایران، ایالات متحده را به هم پیمانی با محور آذربایجان- اسرائیل علیه ایران فراخواند.
«لوک کوفی» تحلیلگر اندیشکده «هریتیج» نیز طی یادداشتی از دولت بایدن خواست تا آذربایجان را به عنوان حصاری در برابر نفوذ ایران مورد توجه قرار دهد.
در مقابل، اندیشکده کوئینسی به دولت جو بایدن توصیه می کند که آمریکا نباید از جمهوری آذربایجان در برابر ایران حمایت کند. نویسنده این اندیشکده در یادداشتی با همین عنوان آورده: «قطعاً به نفع ایالات متحده نیست که در درگیری جمهوری آذربایجان با ایران مداخله کند. واقعیت این است که آذربایجان متحد رسمی آمریکا نیست».
وب‌سایت responsible statecraft متعلق به اندیشکده «کوئینسی» آورده: «با افزایش شدید تنش ها میان ایران و آذربایجان، مظنونین همیشگی حمایت از آذربایجان در واشنگتن حمایت قاطعانه ای از باکو ارائه می دهند و از دولت آمریکا هم می خواهند همین کار را انجام دهد».
نویسنده کوئینسی در جمع بندی خود از توصیه به سران سیاست خارجی آمریکا می نویسد: «درحالی‌که دیپلمات ها و لابی های آذربایجانی در واشنگتن تمام تلاش خود را می‌کنند تا این کشور را به‌عنوان متحد ثابت غرب نشان دهند، این تلاش ها نمی‌تواند واقعیت را تغییر دهد. علی اف به حضور همه سازمان های مهم آمریکایی در آذربایجان مانند «رادیو آزادی» با بودجه کنگره، موسسه بین المللی جمهوری خواهان، «موسسه دموکراتیک ملی» و «موسسه جامعه باز» که توسط «بنیاد سوروس» تأمین مالی می شد، پایان داد. علی رغم تلاش های متحدان آذربایجان در واشنگتن، کنگره همچنین باید با جدیت از هر اقدامی که به درگیری در قفقاز جنوبی دامن می زند، اجتناب کند».
نگرانی ایران از افزایش نفوذ ترکیه در آذربایجان
نشنال اینترست عامل دیگر ناامیدی ایران از نتیجه جنگ 2020 را گسترش نفوذ ترکیه در قفقاز عنوان می کند. العربی الجدید هم به این موضوع اشاره کرده: «به حاشیه رفتن ایران در معادلات جدید قفقاز، باعث نگرانی این کشور شد، چرا که از یک سو شاهد افزایش نفوذ ترکیه است و از سوی دیگر، ایرانی ها نگران اند این مسیر، تجارت آن‌ها با ارمنستان را ضعیف کرده و نفوذشان در دولت های ترک زبان آسیای مرکزی را کاهش دهد. تقویت روابط سیاسی و اقتصادی ترکیه با دولت های ترک زبان، می تواند در آینده موجب توسعه خط باکو-تفلیس-جیحان شده و نفت و گاز ترکمنستان را هم شامل شود. این خط می‌تواند یک رقیب جدی برای خطوط انتقال انرژی ایران باشد که از میدان پارس جنوبی به سمت اروپا و کشورهایی مثل عراق، سوریه و لبنان امتداد دارد».
منابع پژوهش در دفتر اندیشکده موجود است .
- برچسب ها: آذربایجان, ابراهیم رئیسی, ارمنستان, اسرائیل, اندیشکده, اندیشکده جریان, ایران, جریان, حامدخسروشاهی, قفقاز, مناقشه قره باغ
اندیشکده جریان، جریانی است نواندیش از جوانانی که باور به تحول در حوزه سیاست ورزی جهانی دارند.
جمعی از جوانان تحصیلکرده در رشته های علوم سیاسی و علوم اجتماعی و ارتباطات و اقتصاد و باورمند به اصول اخلاقی شریعت رهایی بخش حضرت دوست گرد هم آمده اند تا با انگیزه های غیر انتفاعی و غیر جناحی جهت بهبود اوضاع حیات جمعی بشر به تشریک مساعی پرداخته و با رویکردی دانش بنیان، مسئله محور، زمینه نگر و آزاداندیشانه امکان ایجاد یک هویت جمعی فضیلت خواهانه و معطوف به بازاندیشی در سیاست های جهانی را فراهم آورند.
