برنامه روسیه برای حضور پررنگ در شمال آفریقا
طی سال های گذشته روسیه از فرصت جنگ در لیبی برای استقرار نیروهای نظامی خود استفاده کرده و در میدان هایی درگیر شده است که برای غرب خط قرمز محسوب می شدند. مسکو با استفاده از ابزار حضور نظامی، خود را به یک عامل تعیین کننده در معادلات قدرت در شمال آفریقا تبدیل کرده است. رسانه های روسی و غربی این روزها به طراحی های روسیه برای ایجاد پایگاه های نظامی در الجزایر، مصر و لیبی اشاره می کنند. این کشور همچنین در مصر و الجزایر، معاملات تسلیحاتی کلان را دنبال کرده است و ردپای اقتصادی اش هم در مجموعه ای از معاملات در بخش های نظامی، زیرساختی، انرژی، کشاورزی و گردشگری در حال گسترش است. حاکمان شمال آفریقا هم دنبال سود خود از رابطه با مسکو هستند؛ آن‌ها اغلب از رابطه با روسیه برای جلب توجه بیشتر حامیان دیرینه خود، ایالات متحده و اروپا بهره برداری می کنند.
الجزایر، بزرگ‌ترین مشتری آفریقایی سلاح روسی
الجزایر سومین واردکننده بزرگ سلاح از مسکو و بزرگ‌ترین مشتری تسلیحات روسی در قاره آفریقا است. منشأ تقریباً 70 درصد از تسلیحات الجزایر، روسیه است.[1] در سال 2001، روسیه یک توافقنامه مشارکت استراتژیک با الجزایر امضا کرد. در سال 2006، در اولین و تنها سفر پوتین به الجزایر، روسیه 4.7 میلیارد دلار از بدهی الجزایر را بخشید و توافق نامه‌های دوجانبه دیگری را امضا کرد که مهم‌ترین آن در زمینه تسلیحات بود. در همان سال، شرکت های گاز دولتی دو کشور، گازپروم و سوناتراک، یادداشت تفاهمی را نهایی کردند. در سال های بعد، موافقت نامه های بیشتری در زمینه های مختلف از خودروسازی تا انرژی اتمی امضا شد.
اما این همکاری ها با رقابت هایی هم همراه است. تحویل دیرهنگام تسلیحات خریداری شده گلایه های الجزایر را در پی داشت. در نگاه تاریخی هم در بحبوحه جنگ سرد، الجزایر حتی زمانی که روابط نظامی آن با اتحاد جماهیر شوروی قوی تر شد، برای همسویی با هر یک از ابرقدرت ها بی میل بود. این بی میلی هنوز در این کشور دیده می شود. حتی الجزایر در حرکت هایی مثل تأسیس کمیته دوستی پارلمانی الجزایر و اوکراین در سال 2019 مسکو را عصبانی کرده است.
گازپروم روسیه و سوناتراک الجزایر ممکن است در پروژه های خط لوله و اکتشاف با یکدیگر همکاری کنند، اما آن‌ها رقیب هم در صادرات گاز به اروپا هستند و حجم تجارت الجزایر با اروپا همچنان بسیار بیشتر از منافع احتمالی هرگونه همکاری با مسکو است.
قراردادهای تسلیحاتی همچنان لنگر روابط دوجانبه است. طبق گزارش ها، الجزایر قرار است تا اواخر سال 2021 هواپیماهای جنگنده بمب افکن پیشرفته سوخو-34 را دریافت کند و قراردادی برای خرید جنگنده رادارگریز چند منظوره Su-57 امضا کرده است. بااین‌حال، حتی در مورد فروش تسلیحات هم مسکو نگران است؛ الجزایر به آلمان به عنوان تأمین کننده جدید تسلیحات اش روی آورده است.. رسانه های روسی به امتناع مکرر الجزایر از اعطای مجوز به مسکو برای ساخت پایگاه دریایی در شهر بندری اوران الجزایر اشاره کرده اند.
لیبی، متحد دیرین
لیبی هم به دلیل ژئوپلیتیکی و هم به دلیل منافع اقتصادی از دیرباز محل نفوذ روسیه بوده است. پایگاه دریایی روسیه در بنغازی نماد همکاری های بلندمدت روسیه و لیبی است. در اواسط دهه 2000، روسیه در ازای معاملات انرژی، تسلیحات و زیرساخت های حمل و نقل، بدهی های قابل توجه لیبی را بخشید.
بعد از انقلاب 2011 و سقوط قذافی نیز مسکو اهداف خود را در لیبی پیگیری کرده است. هدف مسکو این است که از طریق استقرار یک دولت هم پیمان، منافع اقتصادی و نظامی خود را مجدد به دست آورد. روسیه به دنبال خنثی کردن دیپلماسی اروپایی در لیبی است. مسکو در این سال ها از «سیف‌الاسلام» پسر دیکتاتور سابق و خلیفه حفتر، فرمانده شورشیان شرقی حمایت کرده است. بدون شک حمایت روسیه از سال 2014 تاکنون برای ظهور و قدرتمندشدن حفتر در شرق لیبی حیاتی بود. مسکو با همکاری امارات متحده و مصر، سلاح، قطعات یدکی و مراقبت های پزشکی را برای حفتر و همچنین تکنسین ها، تدارکات، مشاوران و پرسنل اطلاعاتی مخالفان شرقی ارسال کرد. مسکو همچنین برای بانک مرکزی غیررسمی و همسو با حفتر در شرق لیبی دینار چاپ کرد.
استقرار گروه روسی واگنر در حمایت از حفتر باعث شد ارتش ملی، وحشت زده، به مداخله نظامی ترکیه در قالب پهپادها و مزدوران سوری روی بیاورد. این موازنه و فرصت طلبی آنکارا باعث شد در اوایل سال 2020 پوتین و اردوغان، نشستی در مسکو برگزار کنند، البته حفتر هم به این نشست دعوت شد که آن را رد کرد. بی اعتنایی آشکار حفتر به پوتین موجب فاصله گیری مسکو از حفتر و نزدیکی به رقیب سیاسی شرقی اش، عقیله صالح عیسی، شد و مسکو تصمیم گرفت تحویل دینارهای چاپ شده در مسکو به دولت حفتر را متوقف کند.
بسته به نتیجه انتقال قدرت در لیبی با برگزاری انتخابات در آینده، روسیه خواهد توانست حضور نظامی و منافع اقتصادی خود را در این کشور تضمین کند. در این مسیر معاملات روسیه با ترکیه در قفقاز جنوبی و سوریه نیز اثرگذار خواهد بود. ترکیه هم اکنون با حضور نیروهای نظامی و شبه نظامی هم پیمان خود و پایگاه های نظامی، بر غرب لیبی تسلط بلامنازع دارد. امارات متحده نیز تا حدی در لیبی بازیگری دارد که روسیه باید این کشور را نیز راضی نگه دارد.
مصر و فرصتی به نام السیسی
روابط روسیه با مصر ریشه های تاریخی و گسترده ای دارد و شامل فروش تسلیحات، حمایت رسانه ای و تبلیغاتی، تدارکات پایگاه های نظامی، زیرساخت ها، انرژی و موافقت نامه های گردشگری است. گرمای آشکار روابط بین مسکو و قاهره در دوران حکومت عبدالفتاح السیسی، برخلاف دوران مرسی و مبارک و حتی پیش تر، از سال 2013 آغاز شد. دیدگاه حاکم کنونی مصر در رد ایالات متحده به عنوان شریک استراتژیک، این فرایند را تسهیل می کند، اما السیسی همچنان برای تضمین های امنیتی به واشنگتن وابسته است چون این برداشت را دارد که مسکو نمی تواند تضمین محکم برای بقای او در قدرت بدهد و نخواهد داد.
مصر یکی از مشتریان اصلی تسلیحات روسی است و پس از الجزایر، دومین مشتری بزرگ صنایع نظامی روسیه در قاره آفریقا است.[2] محدودیت های تسلیحاتی که آمریکا پس از کودتای السیسی در سال 2013 اعمال کرد، باعث تمایل فزاینده قاهره به تسلیحات روسی شد. خرید هواپیماهای پیشرفته سوخو-35 پس از امتناع واشنگتن از فروش هواپیماهای اف-35 بارزترین نمونه این فرایند بود.
توافقنامه مشارکت جامع و همکاری راهبردی که مصر و روسیه در سال 2018 امضا کرده بودند در سال 2021 اجرایی شد. همکاری نظامی از جمله آموزش افسران مصری، کمک های بشردوستانه و گردشگری بارزترین وجه همکاری های روسی-مصری در دوره السیسی است. پروازهای گردشگران روسی به تفرجگاه های دریای سرخ که پس از انفجار بمب توسط داعش که یک جت مسافربری روسی را بر فراز شبه جزیره سینا در اکتبر 2015 سرنگون کرد، متوقف شده بود، در اوت 2021 از سر گرفته شد که این امر می تواند به بهبود وضعیت اقتصادی مصر پس از شیوع کرونا و کاهش درآمدهای گردشگری این کشور، کمک کند.
انرژی عرصه دیگر ورود به مصر برای مسکو بوده است، روسیه پیشنهاد کرد که به قاهره 25 میلیارد دلار وام برای ساخت نیروگاه هسته ای که آن را «سد دوم آسوان» معرفی می کند، ارائه کند. این نیروگاه اتمی دارای جدول زمانی بلندپروازانه ای است و ممکن است تحت فشار اقتصادی و فنی به اهداف نرسد. البته در صورت اجرا توسط این زمان بندی، رکورد جدیدی برای روسیه ثبت خواهد کرد. روسیه از مصر به عنوان سکویی برای نمایش قدرت در سراسر مدیترانه شرقی از جمله لیبی، دریای سرخ و جنوب صحرای آفریقا بهره می برد
با این حال روابط مسکو-قاهره هم با چالش هایی همراه است. قاهره از عدم حمایت کرملین از مصر در مناقشه با اتیوپی بر سر سد بزرگ رنسانس و همچنین امضای قرارداد همکاری نظامی با آدیس آبابا ناراحت شده است. دولت مصر گاهی اوقات مجوز پروازهای نظامی مسکو از فراز این کشور را تعلیق می کند و تلاش روسیه برای امضای توافقنامه پایگاه هوایی بلندمدت را رد کرده است؛ تصمیمی که احتمالاً ناشی از فشار وزیر دفاع ایالات‌متحده در سفر سال 2017 به قاهره بود. در جبهه اقتصادی هم برنامه های السیسی برای پیوستن به اتحادیه های اقتصادی به رهبری روسیه و منطقه آزاد تجاری مشترک به مذاکرات جاری دو کشور متوقف است.
نتیجه گیری و پیامدها
روسیه در شمال آفریقا، به دنبال دستیابی به یک پایگاه نظامی دائمی یا موقتی است. محتمل ترین گزینه های پیش رو یک پایگاه هوایی در لیبی یا یک بندر دریایی در مصر، لیبی یا الجزایر هستند. تأسیس چنین تأسیسات نظامی می تواند توانایی روسیه در مدیترانه را افزایش دهد و به‌عنوان سکوی پرشی به داخل آفریقا عمل کند.
- برچسب ها: آفریقا, الجزایر, اندیشکده, اندیشکده جریان, پوتین, تسلیحات روسی, جریان, روسیه, شمال آفریقا, عبدالفتاح السیسی, فروش سلاح, کرملین, لیبی, مصر
اندیشکده جریان، جریانی است نواندیش از جوانانی که باور به تحول در حوزه سیاست ورزی جهانی دارند.
جمعی از جوانان تحصیلکرده در رشته های علوم سیاسی و علوم اجتماعی و ارتباطات و اقتصاد و باورمند به اصول اخلاقی شریعت رهایی بخش حضرت دوست گرد هم آمده اند تا با انگیزه های غیر انتفاعی و غیر جناحی جهت بهبود اوضاع حیات جمعی بشر به تشریک مساعی پرداخته و با رویکردی دانش بنیان، مسئله محور، زمینه نگر و آزاداندیشانه امکان ایجاد یک هویت جمعی فضیلت خواهانه و معطوف به بازاندیشی در سیاست های جهانی را فراهم آورند.
