فقر و ساختار توزیع درآمد و ثروت در کره جنوبی

بیان مسئله

گرچه نام کره جنوبی در میان 10 کشور بزرگ سرمایه­ داری جهان به خصوص در صنعت میکرو در کنار رشد بارز اقتصادی آن در دهه 1980 همواره زبانزد بوده، اما بطن لایه ­های اقتصاد داخلی آن نشان از دوقطبی ­شدن درآمد و ثروت می­ دهد. همراه با رشد نرخ تولید داخلی، نابرابری اقتصادی ناشی از نابرابری در درآمد و ثروت به یک مسئله مهم برای مدیریت کره­ جنوبی تبدیل شده است. نابرابری اقتصادی این کشور که ریشه در زمینه ­های تاریخی و ساختاری چند دهه اخیر آن (مانند وجود خانواده­ های ثروتمند و غلبه شرکت­ های بزرگ بر صنایع خرد) دارد، جمعیت سالخورده آن را بیش از دیگر گروه­ ها مورد هدف قرار داده است. طبق آمار بیش از 40 درصد از افراد بالای 65 سال در کره جنوبی تحت تأثیر فقر هستند[1]. وضعیت نابرابری به خصوص در شرایط کرونا برای گروه ­های شکننده شدیدتر شده است و اکنون گرچه کره توانسته با قدرت تراشه ‌های رایانه ‌ای و گوشی ‌های هوشمند قدم هایی را در ترمیم اقتصاد خود از پیامدهای کرونا بردارد، اما بسیاری بحران اصلی پیش ­روی کره را نه آثار کرونا بلکه وجود شرایط مزمن اقتصادی چون نابرابری، قیمت‌ های بالای املاک و بدهی‌ های پیچیده خانوارها دانسته ­اند. همان­ گونه که “کیم بوکیوم”[2]، نخست وزیر کره مطرح ساخته بحران اصلی کره جنوبی افزایش نابرابری و وضعیت اسف بار جمعیت سالخورده آن کشور است[3].

وضعیت اقتصادی کره جنوبی

کره جنوبی شاهد افزایش چشم­گیر نابرابری درآمد و فقر در دو دهه گذشته بوده است، به طوری که ضریب جینی در این مدت از 0.28 به 0.35 افزایش یافته است. افزایش نسبت زنان و کارگران غیرقانونی در بازار کار و درآمد کمتر آن­ ها در مقایسه با مردان و کارگران عادی با نابرابری درآمد مرتبط است. سالخوردگی جامعه از جمله عوامل مهم دیگر است.

بدهی خانوارها در طول دهه گذشته دو برابر شده و به رکورد 1.54 تریلیون دلار در سه ماهه دوم سال 2021 رسیده است[4]. درآمد بسیاری از افراد خود اشتغال که تقریباً یک سوم نیروی کار را تشکیل می­ دهند، پس از محدودیت های ویروس کرونا که مشاغل کوچک را تحت تأثیر قرار داد، نیز کاهش یافته است. 

براساس گزارش سازمان همکاری و توسعه اقتصادی[5]، چهارمین اقتصاد بزرگ آسیا دارای نرخ فقر نسبی 16.7 درصدی در سال 2018-2019 بوده است که چهارمین نرخ بالا در میان 38 کشور عضو آن است. این رقم بیانگر این واقعیت است که از هر 6 نفر در کره جنوبی 1 نفر در فقر نسبی زندگی می کند. در سال 2019 این شاخص به 17.4 درصد رسید[6].

کره جنوبی همچنین در سال ­های اخیر با موضوع فقر در میان افراد مسن دست و پنجه نرم می­ کند. در سال 2018، حدود نیمی از سالمندان این کشور در فقر زندگی می­ کردند، و بسیاری بی ­خانمان بودند. در حالی که دولت “مون جائه این” تعداد زیادی شغل در بخش دولتی برای سالمندان ایجاد کرد، اما نرخ فقر در میان سالمندان کره جنوبی تا سپتامبر 2019 به 47.4 درصد رسید که در صدر فهرست کشورهای  OECDبالاتر از آمریکا (23.1 درصد)، ژاپن (19.6 درصد)، سوئد (10.9 درصد) و اسپانیا (10.2 درصد) قرار گرفت[7]. این درحالی است که در سال 2017 حدود 15 درصد جامعه کره جنوبی 65 سال به بالا بوده­ اند و پیش­ بینی می­ شود در سال 2025، افراد بالای 65 سال 20.3 درصد از جمعیت یا 10.51 میلیون نفر را تشکیل دهند.

توزیع درآمد و ثروت، توزیع بسیار دوقطبی را نشان می­ دهد. درکنار نابرابری درآمد، نابرابری ثروت نیز در کره جنوبی شدید است. برخی نابرابری ثروت را هسته اصلی نابرابری اقتصادی می­ دانند. تقریباً همه شاخص‌ های نابرابری، مانند ضریب جینی، سهم 10درصدی نشان می ‌دهند که به معنای تمرکز بسیار بالای ثروت در 10 درصد دهک بالا جامعه است.  تمرکز فقر نیز در پایین ­ترین دهک است[8]. براساس داده های دهه 2010، افراد کم درآمد تا 40 درصد از کل نیروی کار کره جنوبی را تشکیل می­ دهند. برعکس، افراد با بالاترین درآمدها تنها 1 تا 1.3 درصد از نیروی کار را تشکیل می ­دهند[9].

قیمت مسکن نیز در سئول از زمان به قدرت رسیدن مون جائه این، رئیس جمهور کره جنوبی در سال 2017 علی رغم حداقل 20 سیاست جدید برای مهار افزایش قیمت­ ها تقریباً دو برابر شد[10]. مالکیت مسکن در میان بزرگسالان جوان کره بسیار پایین است.

ریشه های وضعیت اقتصادی کره جنوبی

میزان نارضایتی از وضعیت اقتصادی کره جنوبی بالا رفته است. بسیاری از مردم کره جنوبی، به ویژه نسل جوان آن، خود را سهیم در توزیع رشد اقتصادی کره نمی ­بینند. ترس از وضعیت مسکن و حباب­ های آن از دلایل پایین ­بودن نرخ ازدواج و زاد و ولد درکره جنوبی است[11]. کره جنوبی بارها بالاترین میزان خودکشی را در میان کشورهای  OECD داشته است.

عمده دلایل نابرابری اقتصادی در کره جنوبی ریشه در ساختار تاریخی به ارث رسیده و شاکله اقتصادی داردکه با بروز بحران در اوایل قرن 21 بسیار تشدید گردید. 

ازکره جنوبی به عنوان یکی از مدل­ های موفق رشد اقتصادی در دهه 1980 میلادی نام برده می ­شود (کره جنوبی در سال 2007 هفتمین کشوری شد که درآمد سرانه آن بالاتر از معیار 20000 دلار آمریکا بود). با این حال این مدل رشد، زمینه ­های مزمنی از شکنندگی در اقتصاد داخلی آن را منجر شد که در دهه­ های بعد خود را نشان داد.

چِی ­بول ­ها  [12]chaebolsمحور توسعه اقتصادی کره جنوبی بودند. دولت کره با ایجاد یک بازار داخلی حمایت­ شده و اعطای اعتبارات کم‌ ­بهره ولی به شدت کنترل­ شده به رشد بنگاه ‌های خصوصی بزرگ و قدرتمند موسوم به چِی­ بول ­­ها کمک کرد. خانواده ‌­های تجاری پرقدرت پیشین به عنوان زیربنای چِی ­بول ­ها بودند، برای همین شرکت­ های بزرگ کره جنوبی عمدتاً در مالکیت خانواده‌­ های ثروتمند قرار داشتند.

زمانی که بحران مالی آسیا در سال ‌های 1997-1998 شروع شد، کره جنوبی چاره ‌ای جز درخواست کمک مالی از صندوق بین‌المللی پول نداشت. رشد تولید ناخالص داخلی در سال 1998 نرخ منفی 5/6 درصدی داشت. بیکاری از 2 درصد قبل از بحران به 8/9 درصد در 1998 و 1/8 درصد در مارس 1999 افزایش یافت[13]. درمقابل، صندوق بین المللی پول از کره خواست که بخش­ های بانکداری، شرکت ­های خصوصی و دولتی و نیروی کار را اصلاح کند. طی اصلاحات اجباری صندوق بین ‌المللی پول، نزدیک به 2 میلیون کره ‌ای شغل خود را از دست دادند و نرخ خودکشی به 20 نفر در هر 100هزار نفر رسید (این میزان در سال‌ های پس از آن نیز افزایش یافت). گرچه سئول توانست به تدریج اقتصاد خود را بازیابی کند اما آثار شدید بحران مالی درکنار تشدید برنامه ­های مدنظر صندوق بین المللی بطن داخلی اقتصاد کره را بسیار تحت تاثیر قرار داد و دو قطبی شدیدی را رقم زد.

شاخص‌ های قطبی ‌سازی از سال 2001 تا 2007 ثابت ماندند، اما در طول بحران اقتصادی سال 2008 دوباره در مقیاس بزرگ‌ تری افزایش پیدا کردند. مدت زمان نسبتا کوتاهی که بین دو بحران مالی رخ داد با کوچک شدن گروه با درآمد متوسط و تمرکز عمده گروه پردرآمد همراه شد[14].

این شکاف را حاصل توزیع بالای ثروت در دست خاندان­ های موروثی و وابسته به حکومت کره، وجود فساد در مقامات کره جنوبی، پیرشدن جمعیت کره در کنار تکیه­ بالای اقتصاد کلان کره جنوبی به غول های تکنولوژی چون سامسونگ و … دانسته اند.  مردم در کره جنوبی اگر در فهرست حقوق و دستمزد دائمی یک شرکت بزرگ یا در بخش خدمات دولتی نباشند یا از خانوده ای ثروتمند نباشند، احساس ناامنی می­ کنند. افراد عادی اغلب برای ایجاد شغل خود وام می­ گیرند و کسب­ وکار آن­ ها اغلب سودآور نیستند[15]. گرچه زمانی نخبه ­گرایی آموزش عالی به عنوان منبع تحرک اجتماعی در این کشور تلقی می ­شد، اما بسیاری در حال حاضر سیستم آموزشی را نخبه‌ گرای مختص به چِی­ بول­ ها و خانواده ثروتمند و دولت می­ دانند، که به راحتی در دانشگاه‌ ها، پست‌ های خدمات کشوری و … رتبه ‌های برتر را کسب می­ کنند[16].

تسلط خانواده های ثروتمند بر بخش عمده ای از منابع اقتصادی خود از دلایل اصلی دو قطبی بودن شرایط اقتصادی کره جنوبی است. کسب و کارهای بزرگ در اختیار خانواده ‌های قدرتمند است و تسلط آن­ ها احتمالاً ادامه خواهد داشت، درحالی که از سوی مردم کره جنوبی به‌عنوان خانواده­ های فاسد اما تأثیرگذار در نظام سیاسی دیده می‌شوند. طبق گزارش Wells X، نزدیک 1500 نفر از افراد رده بالای کره جنوبی دارایی­ هایی به ارزش حدود 231.69 میلیارد دلار را در انحصار دارند[17].

تمرکز قدرت اقتصادی در دست شرکت­ های بزرگ نیز نابرابری ­های توزیع درآمد را عمیق­ تر کرده است. دوگانگی حاد بین شرکت ‌های کوچک و متوسط ​​از نظر بهره ‌وری، حقوق و ترکیب کارگران از پیامدهای این روند است. مجموع فروش فقط از چهار شرکت بزرگ (LCs) یا چِی­ بول ­ها، چون سامسونگ، هیوندای و ال ‌جی حدود 60 درصد از تولید ناخالص داخلی کره را تشکیل می‌ دهد. سهم آنها در دهه پیش به طور میانگین حدود 40 درصد بوده است. شرکت ‌های کوچک و متوسط ​​کره، نسبت به LCها، درحال ناپدید شدن از اقتصاد کره هستند[18]. فساد مشکل دیگری در تشدید وضعیت اقتصادی کره جنوبی است. برخی روسای جمهور سابق کره جنوبی به دلیل سوء استفاده از قدرت گرفته تا رشوه و اختلاس به زندان محکوم شده ­اند.

دستگاه قضایی کره جنوبی خانم «پارک گئون هی» رئیس جمهور اسبق این کشور را به اتهام فساد به تحمل 20 سال حبس محکوم کرد.

در سال 2020، با همه‌ گیری کووید19 در سال 2020 نابرابری اقتصادی در کره جنوبی عمیق تر شده و نگرانی ‌ها در مورد افزایش بدهی‌ های دولت به دلیل پیری سریع جمعیت و پایین‌ ترین نرخ تولد در جهان تشدید شده است، که خطر افزایش بار مالی کره جنوبی را به دنبال دارد[19]. در نظرسنجی سال 2016، 70 درصد از مردم، دولت را مسئول در عدم کنترل شکاف درآمدی دانسته اند[20]. دولت کره همچنین به دلیل بسته­ های محرک پی در پی، همراه با نرخ های بهره پایین، که بازارها را با پول ارزان پرکرده و قیمت دارایی ­ها را افزایش داده، مورد انتقاد قرارگرفته است[21].

عمیق بودن شکاف اقتصادی کره را می ­توان در فضای رسانه ­ای آن نیز مشاهده کرد. تمرکز تولیدکنندگان سینمایی بر سوژه ­های اقتصادی از زمان بحران مالی آسیا در سال های 98-1997 چیزی که کره ­ای­ ها اغلب آن را بحران صندوق بین المللی پول می ­نامند- عمق بحران دوقطبی در فرهنگ مردم کره را نشان می­دهد. کما این­که سریال پرطرفدار “Squid Game” نیز بر روایتی از وضعیت اقتصادی در بستری از قرض، وام، قمار و فقر ساخته شد.

تولیدات رسانه ای همچون «بازی مرکب» و «انگل» به بهترین شکل شکاف طبقاتی در میان اقشار اجتماعی کره جنوبی را نمایان می سازند.

[1] https://www.ft.com/content/3858dde1-9482-4641-939b-7a26df31ad14

[2] Kim Bu-gyeom

[3] https://www.ft.com/content/3858dde1-9482-4641-939b-7a26df31ad14

[4] https://journalofchinesesociology.springeropen.com/articles/10.1186/s40711-020-00126-7

[5] Organization for Economic Co-operation and Development(OECD)

[6] http://www.koreaherald.com/view.php?ud=20200802000122

[7] http://www.koreaherald.com/view.php?ud=20200802000122

[8] https://journalofchinesesociology.springeropen.com/articles/10.1186/s40711-020-00126-7

[9] https://en.wikipedia.org/wiki/Economic_inequality_in_South_Korea

[10] https://www.ft.com/content/3858dde1-9482-4641-939b-7a26df31ad14

[11] https://journalofchinesesociology.springeropen.com/articles/10.1186/s40711-020-00126-7

[12] . یک بنگاه یا شرکت بزرگ صنعتی است که توسط شخص یا خانواده ای در کره جنوبی اداره و کنترل می شود.

[13] https://en.wikipedia.org/wiki/Economic_inequality_in_South_Korea

[14]https://www.globalasia.org/v11no2/cover/rising-inequalities-in-south-korea-and-the-search-for-a-new-business-ecosystem_choong-yong-ahn

[15]https://www.globalasia.org/v11no2/cover/rising-inequalities-in-south-korea-and-the-search-for-a-new-business-ecosystem_choong-yong-ahn

[16] https://en.wikipedia.org/wiki/Economic_inequality_in_South_Korea

[17] https://en.wikipedia.org/wiki/Economic_inequality_in_South_Korea

[18]https://www.globalasia.org/v11no2/cover/rising-inequalities-in-south-korea-and-the-search-for-a-new-business-ecosystem_choong-yong-ahn

[19] https://www.ft.com/content/3858dde1-9482-4641-939b-7a26df31ad14

[20] https://en.wikipedia.org/wiki/Economic_inequality_in_South_Korea

[21] https://www.ft.com/content/3858dde1-9482-4641-939b-7a26df31ad14