عربستان سعودی، پایتخت مواد مخدر در خاورمیانه

 سه مورد متوالی کشف مواد مخدر در عربستان سعودی در یک ماه گذشته گستردگی مشکل مواد مخدر در این کشور را نشان می دهد. اولی، یک مورد غیرمعمول از همکاری با دولت سوریه بود که به کشف و مصادره بیش از 500 کیلوگرم آمفتامین اعتیادآور معروف به کپتاگون در یک محموله ماکارونی به مقصد ریاض، پایتخت عربستان سعودی، انجامید. چند روز بعد، مقامات سعودی بیش از 30 میلیون قرص از این ماده مخدر را در یک محموله هل وارداتی کشف و ضبط کردند. در اواسط دسامبر هم نیروهای امنیت داخلی لبنان تلاشی برای قاچاق چهار میلیون قرص کاپتاگون به مقصد ریاض از طریق اردن، این بار در کیسه های قهوه، را خنثی کردند.

کشف کاپتاگون در داخل عربستان به یک امر عادی تبدیل شده است. تحقیقات نشان می ‌دهد که این قرص ‌ها که اندازه کوچک و روند ساخت ساده ای دارند، در سوریه و لبنان و به دلیل تقاضای بالا برای آنها در عربستان تولید انبوه می‌ شوند. عربستان به بازاری پرسود برای قاچاقچیان مواد مخدر و پایتخت مصرف مواد مخدر در منطقه تبدیل شده است.

کپتاگون پدیده نوظهور در ثروتمندترین ملت عرب است. این ماده مخدر روحیه را تقویت می کند و فرد را هوشیار و سرخوش نگه می دارد، اما بهای آن سرخوشی خطرات سلامتی ماندگار است. به گزارش دفتر مبارزه با مواد مخدر و جرایم سازمان ملل متحد، بیش از نیمی از کل کپتاگون ضبط شده در خاورمیانه در سال ‌های 2015 تا 2019 در عربستان بوده است. این مخدر اولین مرتبه در جریان بحران سوریه و زمانی در منطقه محبوب شد که جنگنده ‌های خارجی به این کشور حمله کردند.

با گذشت زمان و اعمال تحریم ‌های آمریکا علیه سوریه، تجارت مواد مخدر به اقتصاد سایه تبدیل شد. سوریه به مشارکت فعالانه در قاچاق مواد مخدر متهم شده و برخی مناطق در لبنان، مراکز اصلی تولید این دارو به شمار می روند. همین سال گذشته، ارزش قرص های کشف شده با منشا سوریه 3.46 میلیارد دلار برآورد شد. این در حالی بود که مجموع صادرات رسمی سوریه و لبنان در سال 2019 کمتر از 5 میلیارد دلار بود.

تقاضا برای کپتاگون در عربستان، کشوری که مکان های کمی برای تفریح دارد، چند برابر شده، اما جذابیت فزاینده آن به کاهش تقاضا برای ماری جوآنا و قات نیانجامیده است. ماری جوآنا از مسیرهای متعددی از جمله از طریق افغانستان، لبنان، سوریه و اغلب از طریق اردن به عربستان می رسد. اخیرا یمن هم به یکی از مکان های واردات ماری جوآنا به عربستان تبدیل شده است. قات اساسا از یمن وارد می شود؛ در قرن 14 قدیسین صوفی این مخدر را به عربستان آوردند و همین مساله به پذیرش آن در اجتماع منجر شد.

در رابطه با کپتاگون، این مخدر اولین مرتبه در آلمان برای درمان نارکولپسی (حمله های خواب در ساعات بیداری) و افسردگی و بیماری های مشابه تولید شد. در دهه 1980 پزشکان دریافتند اعتیاد آور بودن این دارو یعنی معایب از مزایای آن بیشتر است و استفاده پزشکی از آن ممنوع شد. باندهای تبهکار در بلغارستان و ترکیه به تولید این ماده مخدر ادامه دادند و در نهایت این ماده راه خود را به لبنان و سوریه پیدا کرد و حالا هم از طریق اردن و مصر به عربستان و حتی اروپا می رسد.

دولت عربستان نگران این مساله است که گروه های شبه نظامی و افراطی از تولید و قاچاق این مواد مخدر برای تامین مالی شبکه های تروریستی خود استفاده کنند. سعودی ها حزب الله را به دست داشتن در روند رسیدن این ماده مخدر به عربستان متهم کرده اند و ظاهرا، ممنوعیت واردات از لبنان به عربستان از ماه آوریل هم اقدامی برای تحمیل خسارت به حزب الله بوده است. حزب الله مکررا هر گونه دخالت در هر نوع تجارت مواد مخدر را انکار کرده و در واقعیت هم هیچ گونه مدرکی دال بر مشارکت آن در تجارت مواد مخدر کشف نشده است.

برای عربستان، مهمترین مساله نگرانی درباره تاثیر این ماده اعتیادآور بر نسل جوان است. اکثر مصرف کنندگان مواد مخدر در عربستان از گروه سنی 12 تا 22 سال هستند و 40 درصد از معتادان سعودی از کپتاگون استفاده می کنند.

عربستان با ممنوعیت واردات محصولات کشاورزی از لبنان و تهدید به ادامه انزوای سوریه سعی کرده فشار دیپلماتیک در مبارزه با واردات این ماده مخدر را افزایش دهد. اما واقعیت مشکل عربستان، داخلی است. دولت سعودی در حالی که گزینه های چندانی برای سرگرمی برای نسل جوان ارائه نمی دهد و قوانین اجتماعی سختگیرانه بر جوانان تحمیل می کند، چگونه می تواند تقاضا برای مواد مخدر در جامعه را کاهش دهد؟!

برخی محققان بر این باورند که کسالت و محدودیت های اجتماعی عامل اصلی مصرف مواد مخدر در عربستان سعودی هستند و به همین دلیل، از تغییراتی که توسط ولیعهد محمد بن سلمان به وجود آمده استقبال می کنند. آنها می گویند باز شدن سالن های سینما و فراهم آوردن امکان معاشرت برای هر دو جنسیت زن و مرد، وابستگی به مواد مخدر را کاهش می دهد. برخی دیگر هم دیدگاهی متفاوت دارند و می گویند تغییرات اجتماعی باعث تضاد فرهنگی شده و پیامدهای ناخواسته مانند افزایش مصرف مواد مخدر داشته است. اما داده ها حاکی از آن است که مصرف مواد مخدر پیش از اصلاحات اجتماعی صورت گرفته توسط محمد بن سلمان بیداد می کرد. دسترسی آسان به مواد مخدر، عدم شفافیت درباره آنچه اسلام درباره این مخدرها می گوید، و نبود سرگرمی بی شک عواملی بودند که باعث شکل گیری و تشدید این مشکل شدند.

مجازات قاچاق مواد مخدر در عربستان اعدام است، اما در بیشتر موارد مقامات در رابطه با جوانان منعطف تر برخورد می کنند. پذیرش فرهنگی ماری جوآنا و قات در عربستان به گونه ایست که حتی بسیاری از جوانان تصور می کنند مصرف این مواد مخدر در اسلام قابل قبول است. قاچاقچی ها هم باهوش تر شده اند. از زمانی که واردات محصولات کشاورزی از لبنان ممنوع شده، کپتاگون در داخل مبلمان و حتی پمپ های آب پنهان و به عربستان وارد می شود.

مقامات سعودی در اطلاع رسانی به مردم درباره تاثیرات مضر مواد مخدر هم با چالش مواجه هستند، به ویژه که مبارزه با قبایل که از ارتباطات خود استفاده می کنند و با تسهیل واردات و توزیع مواد مخدر کیسه های پر از پول به دست می آورند، به شدت دشوار است.