چین و ناآرامی ها در قزاقستان

مقدمه

تحولات در کشورهای پیرامون چین، این کشور را در وضعیت پیچیده ای قرار می دهد و هرچه زمان جلوتر می رود این موضوع بیشتر اهمیت خود را نشان می دهد. قزاقستان از جمله این کشورها است. با آغاز سال جاری میلادی، افزایش قیمت سوخت عاملی در آغاز اعتراضات در قزاقستان بود که به سرعت نیز به موضوعی فراگیر در این کشور تبدیل شد. استمرار بحران در این کشور می‌‌تواند منافع پکن نه تنها در این کشور بلکه در کل منطقه آسیای مرکزی را تحت تأثیر قرار دهد. برای درک این موضوع نگاهی آماری به روابط دو کشور ضروری است. از این منظر می‌‌توان اهمیت قزاقستان برای چین را روشن کرد؛ چین دومین شریک تجاری قزاقستان و البته شریک اول صادراتی آن نیز به حساب می آید. حجم تجارت دوجانبه دو کشور در یازده ماهه اول 2021 بیش از 22 میلیارد دلار بوده است. که افزایشی 14.7 درصدی نسبت به سال قبل از آن را نشان می دهد. چین 12.59 میلیارد دلار کالا به این کشور صادر و 10.35 میلیارد دلار واردات داشته است.

نگاه چینی به تحولات قزاقستان

در نگاه مقامات و تصمیم ‌‌گیران چینی به تحولات قزاقستان سه موضوع بیش از همه نمایان بود. از یک طرف که به دنبال آغاز اعتراضات مطرح شد تأکید بر این بود که تحولات قزاقستان مسئله داخلی این کشور به شمار می رود. در این راستا، در اولین واکنش، وانگ ون بین، سخنگوی وزارت خارجه چین، اظهار داشت پکن امیدوار است وضعیت قزاقستان هرچه زودتر به ثبات رسد و نظم اجتماعی نیز به وضعیت نرمال بازگردد. به گفته وی چین اعتقاد دارد که حکومت قزاقستان به طور مناسب اعتراضات را مدیریت می کند که یک موضوع مربوط به امور داخلی این کشور به شمار می رود. [1]

   موضوع دوم، پیوند دادن این تحولات به انقلاب های رنگی و به عبارتی مداخله خارجی بود. وقوع این انقلاب ها در آسیای مرکزی یکی از نگرانی ها مهم روسیه و چین به شمار می رود. شی جین پینگ در گفتگوی تلفنی با رئیس جمهور قزاقستان اظهار داشت «شما در یک لحظه کلیدی اقدامات قاطعانه موثری انجام دادید و به سرعت آرامش را بازگردانید» به گفته شی، چین با هر گونه نیروی خارجی برای طرح «انقلاب رنگی» در قزاقستان مخالف است.

دیدار وزرای خارجه چین و قزاقستان در اوت 2021

 اما موضوع سوم، پیوند دادن این اعتراضات با موضوع تروریسم  است. وانگ یی، وزیر خارجه چین، در تماس تلفنی با همتای قزاق خود ضمن توصیف اعتراضات ضد حکومتی به عنوان تروریسم در این رابطه بیان داشت چین مایل به افزایش همکاری امنیتی و اجرای قانون[2]با قزاقستان و کمک به مخالفت با مداخله نیروهای خارجی است. بنا به اظهارات وی «آشوب های اخیر در قزاقستان نشان می دهد وضعیت در آسیای مرکزی هنوز با چالش های سختی مواجه است  و مجددا ثابت می کند که برخی نیروهای خارجی نمی خواهند صلح و آرامش در منطقه وجود داشته باشد. در همین رابطه، وانگ وعده آمادگی چین برای حمایت از قزاقستان برای مقابله با سه شر (تروریسم، افراط گرایی و جدایی طلبی ) را مطرح کرد.

   گلوبال تایمز در گزارشی در تاریخ هشت ژانویه به نقل از تحلیلگران چینی اظهار داشت وضعیت در قزاقستان مشخصه های بارز انقلاب رنگی و درگیری نیروهای خارجی و سه شر (تروریسم، افراط گرایی مذهبی و جدایی طلبی) را دارد. بر همین اساس، چین می تواند حمایت در زمینه همکاری و کمک اقتصادی و همچنین مقابله با تروریسم برای بازگشت ثبات و تحقق اصلاحات لازم و توسعه اقتصادی در دراز مدت را مطرح کند.[3]

دغدغه ها و نگرانی های چین

به طور کلی می توان گفت چهار موضوع بیش از همه پکن را نسبت به تحولات قزاقستان حساس می‌‌کند:

• قزاقستان به دلیل موقعیت جغرافیایی خود نقش پیوند دهنده کلیدی در ابتکار کمربند و راه را دارد و جایی است که شی جین پینگ در سال 2013 برای نخستین بار از ابتکار کمربند و یک راه رونمایی کرد. در همین راستا، سفیر چین در قزاقستان در تاریخ 5 ژانویه اعلام داشت ترافیک باری چین- اروپا با رشدی 22 درصدی در سال 2021 به 15 هزار قطار رسیده است که عمده آن از قزاقستان عبور می کنند.
• امنیت سرمایه گذاری های چین در قزاقستان: چین بین سالهای 2005 تا 2020 حدود 19.2 میلیارد دلار در قزاقستان سرمایه گذاری کرده است. طبق گزارش ها برخی از 56 پروژه تحت حمایت چین به ارزش 24.5 میلیارد دلار قرار است تا 2023 پایان یابد.
• امنیت انرژی: خط لوله گاز آسیای مرکزی-چین که از سال 2009 آغاز به کار کرد از ترکمنستان و ازبکستان آغاز و از مناطق جنوبی قزاقستان عبور و به خورگاس(khorgas) در منطقه خودمختار سین کیانگ می رسد. [4]روزنامه دولتی گلوبال تایمز در این خصوص گزارشی را در 6 ژانویه منتشر و اعلام کرد این خطوط لوله به دلیل آنکه در مناطقی دورتر از شهرهای درگیر ناآرامی قرار دارند ایمن هستند.[5]
• تبدیل اعتراضات به رویه و تسری به سین کیانگ: چین آگاه است هرتحولی در آسیای مرکزی می تواند پیامد داخلی بر سین کیانگ از جمله تسری آشوب بر این منطقه را در پی داشته باشد.

ارزیابی نهایی

در مجموع در ارتباط با ناآرامی‌‌ های قزاقستان و  دلالت‌‌های آن برای چین می توان موارد زیر را مطرح کرد:

• تحولات قزاقستان نشان داد چین همچنان در ورود و اثرگذاری بر تحولات داخلی کشورهای آسیای مرکزی نقش محدودی دارد. به عبارت دیگر، روسیه همچنان کنشگر برتر در تحولات کشورهای آسیای مرکزی به شمار می رود. چین با اذعان به توان تأثیرگذاری محدود خود رویکردی عملگرایانه را دنبال می کند.
• در کنار توان تأثیرگذاری یکی از موضوعاتی که احتمالاً در نگاه چینی به تحولات تأثیر دارد موضوع چین هراسی در این کشورها به ویژه با توجه به افزایش حضور اقتصادی این کشور است. به نظر می رسد در کنار فاکتورهای دیگر، این فاکتور نیز در عدم تبدیل جدی نقش اقتصادی به نقش امنیتی از سوی چین مهم قلمداد می شود.
• با وجود حمایت چین از دولت قزاقستان به نظر می رسد پکن همچنان تعهد خود به سیاست انفعال در بحران های داخلی کشورهای آسیای مرکزی را نشان داده است. با این حال، تعدد این بحران ها، چین را در وضعیت پیچیده ای قرار داده است. اگرچه تاکنون همواره پکن بر سیاست عدم مداخله تأکید کرده اما برخی اظهارنظرها در بحران اخیر همچون طرح موضوع آمادگی برای کمک به قزاقستان نشان می دهد با گذشت زمان تعهد به اصل عدم مداخله برای چین دشوارتر می شود.
• با حضور سازمان پیمان امنیت دسته جمعی به نظر می رسد تقسیم نقش سنتی چین و روسیه در آسیای مرکزی که در آن اولی بیشتر نقش اقتصادی و دومی نقشی امنیتی بر عهده دارند حفظ خواهد شد. با این حال، نمی توان منکر شد که این حضور امنیتی روسیه قطعاً می تواند نقش روسیه را به ضرر چین تقویت کند. اگرچه وانگ یی در گفتگوی تلفنی با لاوروف از نقش این سازمان حمایت کرده اما در عین حال وانگ ون بین، سخنگوی وزارت خارجه چین، به این موضوع نیز اشاره کرده که اعضای سازمان همکاری شانگهای مایل به ایفای نقش مثبت در ایجاد ثبات در قزاقستان هستند. بنا به اظهارات وی، تضمین امنیت دولت های عضو و ثبات منطقه هموار اصل و مأموریت سازمان شانگهای بوده است.[6] این موضوع نشان می دهد سازمان همکاری شانگهای که چین در آن نقش محوری دارد در موضوع قزاقستان نیز نقش جدی ایفاء نخواهد کرد.  
• دشواری های ژئوپلیتیکی پیشروی چین در پیشبرد کمربند و راه: تحولات در اوکراین، بلاروس، یا قزاقستان نشان می دهد چین باید آمادگی مواجهه با چالش در پیشبرد پروژه های ابتکار کمربند و راه در کشورهای مقصدی که نقش پیوند دهنده نیز ایفاء می کنند را داشته باشد. اگرچه نمی توان هر رخدادی در این کشورها را به عامل خارجی نسبت داد بلکه باید شیوه حکمرانی داخلی را بیش از همه مورد توجه قرار داد اما می توان این احتمال را بیان کرد که با تشدید رقابت قدرت های بزرگ احتمال شکل گیری چالش هایی از این دست نه فقط در آسیای مرکزی بلکه در دیگر مناطق نیز وجود خواهد داشت.

[1]https://apa.az/en/asia/chinese-mfa-kazakhstan-will-properly-handle-the-protests-which-is-an-internal-affair-of-the-country-365316/

[2] Law enforcement

[3] https://www.globaltimes.cn/page/202201/1245391.shtml

[4]https://www.scmp.com/economy/china-economy/article/3162581/kazakhstan-unrest-how-will-chinas-economic-interests-be

[5] https://www.globaltimes.cn/page/202201/1245307.shtml

[6]https://www.aa.com.tr/en/asia-pacific/shanghai-cooperation-organization-ready-to-help-stabilize-kazakhstan-situation/2467998