بیان مطلب
با تغییر نام شرکت فیس بوک به متا، اصطلاح متاورس ترکیب دو واژه متا (به معنای ورا و فراتر) و ورس (مخفف جهان)[1] در دنیای فناوری رواج بالایی یافت و چشم انداز جدیدی به روی دنیای مجازی باز شده که درعین وجود طرفداران، منتقدان زیادی نسبت به فراگیری و پیامدهای آن وجود دارد. سوالات متعددی وجود دارد اینکه دقیقا متاورس چیست و چه کاربردی دارد؟ آیا متاورس می تواند آینده اینترنت باشد یا چیزی در حد یک بازی ویدیویی محسوب می شود؟ و مهم اینکه اگر بستری فراگیر است چه تاثیری بر افراد و کشورها خواهد داشت؟.
متاورس اصطلاحی است که اولین بار توسط «نیل استفنسون» در رمان تصادفی برفی به کار برده شد. در این کتاب قهرمان داستان برای فرار از واقعیت زندگی خود وارد دنیایی مجازی میشود. اکنون این اصطلاح به ترکیبی از واقعیت مجازی (VR) و واقعیت افزوده[2] (AR) اطلاق میشود و دنیای واقعی را بیش از پیش به دنیای مجازی پیوند میزند. هدف VR این است که شما را به مکانی برساخته ببرد و هدف AR تغییر تجربه شما از مکانیاست که در آن هستید. بسیاری متاورس را نسل بعدی اینترنت و تکنولوژی می دانند که به افراد این امکان را می دهد که با آواتارهای دیجیتال[3] و شخصیت های مجازی خود، با یکدیگر به روش های جدیدی تعامل کنند.
شرکت های بزرگ با کاربران بالا مانند فیس بوک (متا) و فورتنایت در حال ایجاد زیر ساخت های فناوری و اقتصادی متاورس هستند.با این حال هنوز چیستی و کارکرد متاورس به روشنی مشخص نیست صحبت در مورد معنای متاورس تا حدی شبیه بحث درباره معنای اینترنت در دهه هفتاد میلادی است. همانقدر که پیامدها و ساختار اینترنت آن زمان دور از ذهن بود متاورس نیز اکنون این چنین است.
متاورس چیست
متاورس به تغییر گسترده ای در نحوه تعامل با فناوری اشاره می کند و با مدل ها، معماری و اولویت های اینترنت و موبایل امروزی متفاوت است. فناوری هایی که متاورس را تشکیل می دهند شامل واقعیت مجازی است که حتی زمانی که افراد در دنیای بازی و واقعیت مجازی نیستند نیز به وجود خود ادامه داده و دنیای دیجیتال، واقعیت افزوده و جهان فیزیکی را با هم ترکیب می کند. در دنیای متاورس، جهان گویی در درون اینترنت است.
از متاورس به عنوان یک مدل از اقتصاد دیجیتال نیز یاد می شود، جایی که کاربران میتوانند کالاهایی را ایجاد، خرید و فروش کنند. حتی گفته می شود متاورس، قابلیت تعامل داشته و امکان می دهد افراد آیتم های مجازی مانند لباس یا اتومبیل را از یک پلتفرم به پلتفرم دیگر داشته باشند. متاورس ممکن است بستری از چندین پلتفرم را ایجاد سازد که افراد در بین آن ها حرکت و تعامل کنند.
شرکت متا (فیس بوک) در چشم انداز خود از آینده اعلام کرده بستری وجود خواهد داشت که در آن کاربرها میزبان مهمانی های مجازی و مالک قلمروها و زمین های دیجیتال خواهند بود در این راستا متا قصد دارد پروژه ای موسوم به Horizon Home را راه اندازی کند که در آن افراد قادر خواهند بود به ساخت و ساز خانه بپردازند. همچنین Horizon Workrooms که در آن تعامل بین افراد شکل می گیرد.
متاورس ممکن است اهدافی شبیه به بازی داشته باشد، اما خود یک بازی نیست و حول اهداف خاصی هم معطوف نیست. در متاورس نه تنها جاذبه ها به صورت بی نهایت خواهند بود، بلکه مانند دیزنی لند به صورت متمرکز طراحی یا برنامه ریزی نمی شوند. گفتن اینکه متاورس یک بازی آن لاین است شبیه این است که گوگل خود اینترنت است. در واقع اینترنت مجموعه گسترده ای از پروتکل ها، فناوری، انشعابات و زبان ها، به علاوه دسترسی به دستگاه ها و محتوا و تجربیات ارتباطی بین آن ها است، متاورس هم همین گونه خواهد بود. می توان گفت اینترنت، شبیه ترین چیز به متاورس است.
در حد شناختی که از متاورس وجود دارد، یک محیط مجازی اشتراکی بین افرادی است که آواتارهای دیجیتالی دارند. این دنیای مجازی براساس تصمیمات و اقدامات جامعه های موجود در آن تکامل می یابد و رشد می کند. به تدریج افراد می توانند وارد متاورس خود شوند تا با کمک واقعیت مجازی و واقعیت افزوده با بخش هایی از فضای فیزیکی اطرافشان ارتباط برقرار کنند.
ویژگی های اصلی متاورس
- پایدار و دائمی است و به طور نامحدود ادامه دارد
- متاورس یک تجربه زنده خواهد بود که به طور مداوم برای همه و در زمان واقعی وجود دارد.
- محدودیت ندارد و در عین حال شخصی سازی می شود؛ در حالی که برای هر کاربر یک حس فردی از “حضور” ارائه می دهد. همه می توانند بخشی از متاورس باشند و در یک رویداد / مکان / فعالیت خاص با هم و به صورت همزمان شرکت کنند.
- بستری اقتصادی است، افراد و کسب و کارها می توانند مالکیت، سرمایه گذاری و داد ستد کنند و احتمالاً تریلیون ها دلار ارزش به عنوان یک پلتفرم محاسباتی یا رسانه محتوا تولید می کند.
- قابلیت تعامل و همکاری بالایی را دارد؛ امکان همکاری زیادی از داده ها، آیتم ها و دارایی های دیجیتال، محتوا و غیره را در هر یک از این بسترها وجو دارد.
- پراز ایجاد محتوا و داده است متاورس می تواند از انواع محتوا و تجارب که توسط طیف بسیار گسترده ای از مشارکت کنندگان ایجاد و اداره می شود، تشکیل شده باشد.
چشم انداز آینده
گرچه هنوز به روشنی نمی توان درمورد آینده و پیامدهایی که متاورس بر جهان خواهد داشت سخن گفت با این حال، اگر متاورس واقعا به عنوان یک جانشین کاربردی وب قرار گیرد، پیشرفت بالاتر با دسترسی بیشتر و زمان و فعالیت تجاری بیشتر، احتمالا خواهد داشت. در عین اینکه، دراین فضا شرکت ها، محصولات و خدمات جدید درهمه حوزه های تولید و خدماتی شکل خواهند گرفت که به نوبه خود به رکود و کنار رفتن کسب وکارهای کنونی منجر می شود
پیامدهای اقتصادی ظهور و غلبه متاورس: از مهمترین پیامدهای ظهور متاورس را می توان بر جریان های اقتصادی و بستر اقتصاد انتظار داشت. به عبارتی متاورس این قابلیت را دارد که شرکتها و افراد به همان شیوه امروزی در فعالیت های اقتصادی شرکت کنند. این به معنای توانایی ساخت، تجارت و سرمایه گذاری در محصولات، کالاها و خدمات است. گفته می شود در آینده اهرمهای تکنولوژیک متاورس بسیار سریع تر از شکل کنونی به نقل و انتقال های محصولات تجاری مورد نیاز عمل میکنند که خدمت مهمی به اقتصاد و جهان بشری است.
این امر ممکن است به توکن های غیرقابل تعویض (NFT)[4] به عنوان پایهای برای ایجاد ارزش متکی باشد. در این دنیای مجازی و واقعیت افزوده همه فرآیند های مالکیتی و اقتصادی دیجیتالی خواهد بود. برای مثال در پلتفرم بازی (Decentraland) می توان آثار هنری، زمین ها، آواتار و … را با NFT خرید و فروش ساخت. از نمونه ارزهای متاورس، ارز دیجیتال انجین کوین (ENJ) است که برای صنعت بازی های مجازی طراحی و ارائه شده است.
چالش های فضای تعاملی و امنیتی آن: متاورس یک فضای تعاملی است و تابع هیچ قانون یا حوزه قضایی نیست زیرا مرزهای فیزیکی ندارد. به همین دلیل هیچ مسئولیتی برای اعمال افراد وجود ندارد. تعیین پروتکل ها و استاندارد های تعاملی این فضا و محتوا های تولید شده آن از سخت ترین و مهم ترین کارهای پیش روی سیاستگذاران خواهد بود. به دلیل ماهیت دیجیتال متاورس، تولید داده های مالی، خصوصی، سیاسی و … نگرانی هایی درباره امنیت، محرمانه بودن و مالکیت معنوی به وجود می آورد.
همچنین باید توجه داشت در متاورس، تعداد اماکنی که فرد ممکن است مورد حمله قرار گیرد، افزایش می یابد. جمع شدن مردم در فضای مجازی و تعامل با یکدیگر بهدور از سوابق و ریشه ها امکان سواستفاده ها را بالا می برد.این نگرانی نیز وجود دارد که متاورس برمبنای ملاحظات سودجویانه، اطلاعات محرمانه مشتریان و مردم را رعایت نکند.
آثار انسانی و روانی متاورس: متاورس به معنای ظهور منابع عظیمی از داده ها، حتی بیشتر از آنچه که اکنون وجود دارد است و طبیعتا همه مردم میزان زیادی از وقت خود را در فضای متاورس خواهند بود. این امر پیامدهای انسانی و روانی خواهد داشت. بازی هایی که با هدست های واقعیت مجازی و واقعیت افزوده انجام می شوند، ممکن است به افسردگی، تنها شدن فرد یا خشونت و آزار منجر شود. بعضی از منتقدین معتقدند که متاورس می تواند به یک کابوس ویران شهری تبدیل شود که مردم مانند شخصیت اصلی کتاب تصادف برفی، برای فرار از دنیای واقعی به آن رو بیاورند و درحالتی اعتیاد گونه از دنیای واقعی خود غافل شوند.
نگرانی مهم دیگر در این فناوری هویت افراد است. هنگامی که از آواتارها برای احراز هویت استفاده می شود، امکان سرقت، حذف یا دستکاری اطلاعات افراد وجود دارد. هرچند احراز هویت بیومتریک ممکن است راه حلی برای این چالشها باشد، اما احتمال وقوع کلاهبرداری های دیگر در این فضا همچنان وجود دارد.
چالش دربرابر امنیت ملی: به گفته برخی محققان خطرهای متاورس شامل طیفی از خطرات مرتبط با امنیت سایبری و هژمونی فناوری برای سیستم های سیاسی، اقتصادی و .. در کشورهای مختلف است، یعنی تسلط کشورهای توسعه یافته در فناوری منجر به وابستگی بالای کشورهای توسعه نیافته به آن ها می شود که خطر جدی برای امنیت و حاکمیت آن ها به شمار می رود
فرصت ها و تهدیدات برای ایران
- دراین فضای نوظهور امکان بهره برداری برای همه وجود دارد منوط به اینکه برخی زیرساخت ها در دستور کار قرار بگیرد و هرچه سریعتر نسبت به روندهای این فضا و تهدیدات آگاه بود. از جمله در تعامل و هماهنگی فعال با کشورهای پیشرو در زمینه فناوری، هزینه و سرمایه گذاری برای بخشهای فناوری و مراکز تحقیق، تربیت نیروهای مرتبط با این بخش ها، تخصیص بودجه های هدفمند به پیشرفت علمی در مراکز تحقیق، زیرسازی مناسب و کافی برای ارتباط بخش های بانکی، تجاری، و… با روندهای متاورس.
- بدون اغراق نیست اگر گفته شود روند متاورس، آینده جهان را ترسیم خواهد ساخت ازاین جهت آماده سازی برای آن از ضرورت های حکومتداری امروزه است. با افزایش سرمایه گذاری در حوزه متاورس، فراگیر شدن استفاده از این فضا در جهان وجود خواهد داشت.
- ایران با چالش هایی دراین فضا روبرو است. محدودیت در ارائه خدمات فناوری ضعف ایران است. وضعیت فناوری کنونی ایران با وجود سرمایهگذاری های کلان به سبب عدم نظارت و چشم انداز کلان از وضعیت فناوری جهان و البته از بسیاری از کشورهای منطقه بسیار عقب است.
- ایران تنها بخش کوچکی از فضای متاورسی را در بازی های کامپیوتری اجرا کرده است. البته نقل و انتقال پول و تبادلات در NFT ها بخش دیگری از فعالیت در حوزه متاورس است، اما اندازه این حوزه ها نیز از وضعیت جهانی عقب تر است.
- بانکداری دیجیتال شدیداً روبهرشد است و استفاده از هوش مصنوعی و متاورس در آن یک مرحله الزامی برای اختصاص منابع بزرگ سرمایهگذاری است. در این راستا ضروری ترین امر طراحی دستورالعمل های علمی و دقیق است. بانک های ایران باید یک دستورالعمل روشن و علمی داشته باشند و با دیگر مناطق دنیا که وارد بانکداری های دیجیتالی پیشرفته شده اند وارد همکاری شده و از تجربیات فنی استفاده کنند.
- بهره برداری از این فضا به سرعت اینترنت ربط دارد. شرکت هایی مانند فیس بوک یا اسپیس ایکس برای تسریع در فعالیت اینترنت جهانی و بدست آوردن جایگاه خود از اینترنت جهان آینده تلاش می کنند، دراین راستا رقابت ها فشرده است کما اینکه اکنون یکی از جنگ های سرد کشورهایی چون چین و آمریکا در رابطه با اینترنت 5G است. جنگی که با هوواوی راه افتاد نیز برهمین اساس بود.
- با توجه به قدرت شرکت های بزرگ سرمایه گذاری کشورهای توسعه یافته در تولید محتوا، اکثر شرکت های کوچک و متوسط قدرت رقابت در این فضا را ندارند. ایران اگر از اکنون در این فضا سرمایه گذاری و زیرسازی نکند قدرت رقابت را هم در فرهنگ سازی و هم در حوزه های مالی از دست خواهد داد.
- نبود برنامهریزی استراتژیک و بلندمدت یکی از بزرگ ترین مشکلات ایران است. جدا از وضعیت متاورس، ایران هنوز قانون و دستورالعمل روشنی نسبت به رمز ارزها ندارد درحالی که کشورهایی چون امارات و عربستان توانسته اند در رمز ارزها سرمایه گذاری های بالایی انجام دهند که نشانگر فهم آنها از آینده فضای اقتصادی جهان و توجه به فرصت های نوظهور است.
[1]Metaverse
[2]. واقعیت افزوده: Augmented Reality یک نمای فیزیکی زنده، مستقیم یا غیرمستقیم و معمولاً در تعامل با کاربراست، که عناصری را پیرامون دنیای واقعی افراد اضافه میکند
[3]. سمبل تصاویری که در شبکه های مجازی یا بازیهای ویدیویی به کار میرود. از یک واژه در آیین هندو به معنای تجسد مادی هبوط خدایان بر روی زمین گرفته شده است(تصاویری که کاربران اینستاگرام و سایر شبکه های اجتماعی برای پروفایل خود انتخاب می کنند که بتوانند شخصیت خاصی را از خود به نمایش بگذارند).
[4] ادعای مالکیت یک دارایی دیجیتال منحصربهفرد و غیرقابل تعویض است که در یک بلاکچین یا زنجیره بلوکی ذخیره میشود