در حال حاضر و در پاسخ به افزایش پرشتاب تقاضای جهانی برای داشتن تراشه های پیچیده تر، تنها چند کشور: ایالات متحده، ژاپن، کره جنوبی، برخی از کشورهای عضو اتحادیه اروپا و مشخصاً تایوان، سرمایه مورد نیاز و دانش تخصصی و پیچیده تولید این تراشه ها را در اختیار دارند و البته چین نیز در مسیر دست یابی به این دانش است. در این میان، تایوان تقریبٍاً نقشی انحصاری در تولید این تراشه ها دارد و تنها در سال ۲۰۲۰، ۶۳ درصد کل تولید تراشه های نیمه هادی جهان را انجام داده است. این موضوع یعنی تسلط چند کشور معدود بر صنعت تولید تراشه های نیمه هادی در جهان، با ایجاد یک وابستگی یک سویه، تهدیدات امنیتی، تجاری و تکنولوژیکی مهمی را متوجه کشورهای اروپایی کرده است.
به منظور رفع این وابستگی و همچنین، عقب ماندگی جهانی در رابطه با تولید نیمه هادی ها به دلایلی از جمله: رقابت چین و آمریکا و همچنین، همه گیری کووید ۱۹، کشورهای اروپایی و در رأس آنها کمیسیون اتحادیه اروپا، سیاست های جدیدی را به منظور تقویت استقلال اروپا و همچنین، احیای نقش پیشروی پیشین اروپا در زمینه تولید تراشه های پیچیده تر، در پیش گرفته اند[1]. در این رابطه، کمیسیون اروپا به تازگی ابتکاری را تحت عنوان «EU Chips Act» پیشنهاد کرده است، ابتکاری که شامل افزایش سرمایه گذاری ها و کمک های دولتی و همچنین، ارائه مشوق ها در زمینه طراحی و تولید نیمه هادی ها می شود. این بسته پیشنهادی، طرحی آینده نگر و به شدت بلند پروازانه است که حمایت از نوآوری در صنعت نیمه هادی ها و استفاده از آنها در تکنولوژی های جدید در بخش های: مخابرات، سلامت، اقتصاد، دفاع و امنیت را شامل می شود. در این رابطه، تأکید کمیسیون اروپا این است که نیمه هادی ها نه تنها ستون فقرات عملکرد اقتصادی در عصر دیجیتال، بلکه محور قدرت ژئوپلتیک در دوران مدرن هستند.
بسته پیشنهادی کمیسیون متکی به سرمایه گذاری ۱۱ میلیاردی است که مبلغ آن از محل تجمیع بودجه های ابزارهایی چون: برنامه تحقیقاتی افق اروپا، صندوق احیای اقتصاد اروپا در دوران همه گیری و همچنین، بودجه های تخصیصی توسط دولت های عضو، تأمین شده و اتحادیه قصد دارد تا این مبلغ را تا بیش از ۴۳ میلیارد یورو افزایش دهد، تا سهم اتحادیه از بازار نیمه هادی ها را تا سال ۲۰۳۰ دو برابر کند.
«EU Chips Act» البته تنها به معنای کاهش کمبودهای موجود نیست، بلکه با هدف جلوگیری از کمبودهای آینده و همچنین، کاهش وابستگی های اروپا به نسل جدید فن آوری ها و پردازنده ها است. در این راستا یکی از اهداف این بسته، تولید تراشه هایی با ابعاد کمتر از ۲ نانومتر[2] و فناوری های کم مصرف تر است و حمایت مالی قابل توجهی را از شرکت های نوپا و شرکت های کوچک و متوسط در این زمینه بعمل می آورد. افزون بر این، آخرین اقدام کمیسیون در این رابطه، معرفی ابتکاری با عنوان «اتحاد اروپایی برای پردازنده ها و نیمه هادی ها» در اواسط سال ۲۰۲۱ با هدف تعریف نقشه راه اروپا در حوزه فناوری، به منظور اطمینان یافتن از اینکه اروپا ظرفیت تولید پیشرفته ترین تراشه ها را خواهد داشت، بوده است. در حقیقت، هدف نهایی این ابتکار جدید، ایجاد ظرفیت طراحی و تولید مورد نیاز با هدف رفع وابستگی اتحادیه در حوزه تراشه ها و ایفای نقش پیش رو در حوزه تکنولوژی های جدید به منظور تضمین حاکمیت تکنولوژیک اروپا است.
توصیه های راهبردی برای ایران:
به نظر بسیار بعید میرسد که ایران بتواند در کوتاه مدت در صنعت تراشه های نیمه هادی قادر به دستیابی به مزیت نسبی باشد و بتواند به این مسئله فکر کند که در این زمینه با اروپا رقابت کند یا به خودکفایی دست یابد. این امر البته به این معنا نیست که ایران نمی تواند چنین هدفی را به شکل درازمدت دنبال کند. ایران باید به پژوهشکده ها و دانشگاه های خود مأموریت دهد که پژوهش های لازم برای این مسئله را کلید بزنند. اما احتمالاً این امر چندین سال طول خواهد کشید و بنابراین ایران باید در کوتاه مدت نیز به این موضوع بیاندیشد.
همانطور که در متن گزارش ذکر شد اتحادیه اروپا به دنبال دستیابی به استقلال و عدم وابستگی به چین و آمریکا است. برای ایران خردمندانه ترین سیاست برای کاهش وابستگی آسیبزا این است که بین این سه بازیگر بزرگ تعادل ایجاد کند. (البته پیش شرط چنین سیاستی بازگشت به برجام و خروج از لیست سیاه FATF است. بدون تحقق این دو امر، اصولاً پرداختن به چنین مسائلی برای ایران بی معنا خواهد بود). ایران باید به شکلی برابر مشتری و واردکننده تراشه های نیمه هادی از آمریکا و چین باشد و به اتحادیه اروپا نیز نشان دهد که از اولین مشتریان خواهد بود. اگر تحقق این امر غیرممکن است، بهتر است که این تعادل بین چین و تایوان برقرار شود. درهرصورت وابستگی به چین در امور پیشرفته فناوری برای اقتصاد ایران همراه با ریسک هایی بزرگ خواهد بود.
[1] لازم به ذکر است که در دهه ۱۹۹۰، اتحادیه بیش از ۴ درصد بازار جهانی تراشه های نیمه هادی را در اختیار داشت، سهمی که اکنون به سختی به ۱۰ درصد می رسد.
[2] هر چه تراشه کوچک تر باشد، سرعت پردازش آن بیشتر است.
