رویکرد دولتهای عربی خلیجفارس در شاخ آفریقا
طی یک دهه گذشته، دولتهای عربی خلیج(فارس) در منطقه دریای سرخ و شاخ آفریقا سرمایهگذاری قابلتوجهی انجام دادهاند. رونق بازارهای مصرف، منابع طبیعی و موقعیت استراتژیک در امتداد یکی از پرترددترین مسیرهای دریایی جهان، این منطقه را مستعد سرمایهگذاری کرده است. از همه مهمتر، دریای سرخ اخیراً دوباره بهعنوان یک فضای ژئواستراتژیک مطرح شده است که قدرتهای جهانی و منطقهای سعی در تأثیرگذاری در آن دارند.
عربستان سعودی و امارات از یکسو و قطر و ترکیه از سوی دیگر برای مقابله با نفوذ یکدیگر بهشدت به رقابت پرداخته و برتری خواهیهای خود را در شاخ آفریقا نیز دنبال کردهاند. در ژانویه سال 2020 عربستان سعودی، شورای کشورهای دریای سرخ و خلیج عدن را تأسیس کرد. بااینوجود، ممکن است پس از سالها رقابت شدید، دولتهای عربی خلیج(فارس) مجدداً نقشهای خود در شاخ آفریقا را با رعایت احتیاط بازبینی کنند. چراکه بحران کووید – 19 فشار قابلتوجهی بر منابع مالی آنها وارد میکند. عقبنشینی از یمن نیاز فوری به داشتن یک جایگاه نظامی در شاخ آفریقا را کاهش میدهد. امارات متحده عربی همچنین شروع به کاهش حضور خود در پایگاه آساب اریتره کرده است.
هزینههای مداخلات دولتهای عربی خلیج(فارس)
پروژههای دولتهای عربی خلیج(فارس) در شاخ آفریقا بهدوراز واقعیت بودهاند. چنانکه روند اجرای بسیاری از پروژههای زیرساختی اعلامشده کند بوده است. امارات متحده عربی تمایل خود برای ایجاد پایگاه نظامی در سومالی لند را به نوسازی بندر و فرودگاه تنزل داد. طرح ایجاد پایگاه نظامی عربستان در جیبوتی، پس از گذشت پنج سال از اعلام آن، هنوز در مراحل ابتدایی است.
در همین حال، تلاشهای دولتهای عربی خلیج(فارس) برای مداخله در سیاستهای شاخ آفریقا نتایج متفاوتی دربرداشته است. بهطورکلی، سرمایهگذاریهای قابلتوجه مالی و سیاسی انجامشده توسط این دولتها، تأثیر چندانی در تغییر شکل محاسبات راهبردی سیاستگذاران شاخ آفریقا نداشته است. در سراسر منطقه، مردم محلی درباره مداخلات دولتهای عربی خلیج(فارس) در امور خود دیدگاههای منفی دارند. سیاستگذاران برای دستیابی بهتر به اهداف خود تنها حمایت مالی دولتهای عربی خلیج(فارس) را پذیرفتهاند.
پس از رقابت شدید میان دولتهای عربی خلیج(فارس) برای تأثیرگذاری در انتخابات 2012 و 2017 سومالی، قدرتهای خلیج(فارس) در مورد انتخابات 2021 این کشور موضع صبر و انتظار را اتخاذ کردهاند. پسازآنکه در ماه فوریه، سومالی به دلیل به تأخیر افتادن انتخابات، درگیر بحران سیاسی شد، قطر و ترکیه، وفادارترین حامیان رئیسجمهور محمد عبداللهی محمد فارماجو، تصمیم گرفتند از او فاصله بگیرند. ارتباط دوحه با رهبران مخالف سومالی و سومالی لند در ماه می2021 نیز نشانهای از این رویکرد محتاطانه بود. باوجوداین، نفوذ قطر در حل بحران سیاسی سومالی محدود باقیمانده و تلاشهای آن برای میانجیگری در درگیری دریایی بین سومالی و کنیا در همان ماه بینتیجه ماند. درحالیکه برخی گزارشها حاکی از آن بود که ممکن است فارماجو برای دریافت کمک از امارات متحده عربی تلاشی کرده باشد، ابوظبی در این مورد موضع مشخصی را اتخاذ نکرد.
در سودان، تلاشهای سعودی و اماراتی در آوریل 2019 برای شکلگیری انتقال سیاسی پس از برکناری عمر البشیر منجر به موفقیتهای جزئی اما درعینحال مشکلات قابلتوجهی شد. درحالیکه آنها موفق شدند بهطور موقت رقبای خود، یعنی قطر و ترکیه را کنار بگذارند، اما نفوذ آنها با مخالفت عموم مردم سودان و جامعه جهانی مواجه شد. تأثیر قتلعامهای ژوئن 2019 که فقط چند روز پس از سفر ژنرال «محمد حمدان داگالو» نایب رئیس شورای نظامی سودان به ریاض، قاهره و ابوظبی انجام شد، برای دولتهای عربی خلیج(فارس) هزینههای شدیدی به همراه داشت. در آوریل 2021 نیز، خارطوم باوجود فشارهای امارات و عربستان، روابط دیپلماتیک خود با قطر را برقرار کرد.
در اتیوپی نیز نخستوزیر آبی احمد که تحت حمایت امارات و عربستان بوده است، اکنون با یک بحران بزرگ سیاسی و امنیتی روبرو شده است.
بنبست در احداث سد بزرگ رنسانس اتیوپی نیز دولتهای عربی خلیج(فارس) را در موقعیت دشواری قرار میدهد زیرا آنها تلاش میکنند روابط خود را با سه طرف درگیر متعادل کنند، مصر یک متحد اصلی است، اما دارای منافع قابلتوجه، بهویژه سرمایهگذاریهای کشاورزی، در سودان و اتیوپی است. عدمحمایت مؤثر امارات از مصر در موضوع احداث این سد طی ماههای اخیر، روابط با قاهره را بهطور قابلتوجهی تیره کرده است. در میان بقیه کشورها، امارات متحده عربی، عربستان سعودی و ترکیه با تردید پیشنهاد دادند که هم در مسئله اختلافات مرزی سودان – اتیوپی و هم در بحث احداث سد بهعنوان واسطه عمل کنند. فقط پیشنهاد میانجیگری امارات برای اختلافات مرزی سودان و اتیوپی که ظاهراً با یک بسته مالی سخاوتمندانه همراه شده بود، به تأیید محتاطانه سودان رسید. بااینحال، دو ماه بعد گزارشهای ماه می2021 حاکی از آن بود که امارات متحده عربی به دلایل نامشخصی از تلاش برای میانجیگری دست کشیده است.
دولتهای عربی خلیج فارس؛ شرکای بالقوه آمریکا و اروپا برای مقابله با نفوذ چین و روسیه در شاخ آفریقا
ایالاتمتحده و اتحادیه اروپا، دولتهای عربی خلیج(فارس) را، در صورت مساعد بودن شرایط، شرکای مفیدی در شاخ آفریقا میبینند. چراکه آنها هم توان مالی قابلتوجهی دارند که قدرتهای غربی از آن بیبهرهاند و هم شبکههای شخصی خوبی دارند. همچنین طرفهای غربی، دولتهای عربی خلیج(فارس) را بهعنوان شرکای بالقوه خود برای مقابله با نفوذ چین و روسیه در دریای سرخ میدانند.
در سالهای اخیر اتحادیه اروپا و ایالاتمتحده تلاش کردهاند تعامل خود با عربستان سعودی و امارات متحده عربی در شاخ آفریقا را افزایش دهند. آنها دولتهای عربی خلیج(فارس) را تشویق کردند تا بهعنوان مشوقی برای حلوفصل اختلافات عمل کرده و بستههای قابلتوجهی درزمینهٔ زیرساختهای آب و برق به مصر، سودان و اتیوپی ارائه دهند. در اوایل آوریل 2021، وزیر امور خارجه فنلاند و نماینده ویژه اتحادیه اروپا در شاخ آفریقا، برای به دست آوردن پشتیبانی دولتهای منطقه خلیج(فارس) در بحران شاخ آفریقا از ریاض و ابوظبی دیدار کردند. باوجود حسن نیت در اظهارات، نمایندگان دولتهای عربی خلیج(فارس) نیز به عدم نفوذ خود در رهبران شاخ آفریقا اعتراف کردند.
همچنان که دولتهای عربی خلیج(فارس) نوع و سطح بازیگری خود در شاخ آفریقا را مجدداً ارزیابی میکنند، ممکن است قدرتهای غربی با تلاشهای ثباتبخش خود فرصتی برای فشار بیشتر بهمنظور هماهنگی و تعامل سازنده پیدا کنند؛ امااهداف دولتهای عربی خلیج(فارس) در شاخ آفریقا کاملاً متفاوت از درک غربیها از ثبات و توسعه پایدار است.
منبع:https://www.scfr.ir
اندیشکده جریان، جریانی است نواندیش از جوانانی که باور به تحول در حوزه سیاست ورزی جهانی دارند.
جمعی از جوانان تحصیلکرده در رشته های علوم سیاسی و علوم اجتماعی و ارتباطات و اقتصاد و باورمند به اصول اخلاقی شریعت رهایی بخش حضرت دوست گرد هم آمده اند تا با انگیزه های غیر انتفاعی و غیر جناحی جهت بهبود اوضاع حیات جمعی بشر به تشریک مساعی پرداخته و با رویکردی دانش بنیان، مسئله محور، زمینه نگر و آزاداندیشانه امکان ایجاد یک هویت جمعی فضیلت خواهانه و معطوف به بازاندیشی در سیاست های جهانی را فراهم آورند.
