هشدار آبی مصر به اتیوپی درباره سد رنسانس:
این وضعیت را تحمل نخواهیم کرد
«این وضعیتی است که مصر نه می‌تواند تحملش کند و نه تحمل خواهد کرد». این سخن سامح شکری، وزیر امورخارجه مصر در نشست روز پنجشنبه شورای امنیت سازمان ملل در خصوص اختلاف مصر و اتیوپی بر سر ساخت سد رنسانس بود. شکری در سخنرانی خود در این نشست گفت: «مصر کشوری با 100 میلیون جمعیت است و با تهدیدی حیاتی روبرو است.»
به گزارش المانیتور، اشاره شکری به پروژه عظیم سدسازی اتیوپی روی سرشاخه رود نیل بود که موجب شده سهم مصر از آب رود نیل به‌شدت کاهش یابد. 90 درصد آب مورد نیاز مصر از طریق رود نیل تامین می‌شود. البته تنها مصر نیست که از پروژه‌های سدسازی اتیوپی آسیب می‌بیند. سدی که اتیوپی تاسیس کرده بخش اعظمی از حقابه سودان را نیز می‌بلعد. مصر و سودان سعی کرده‌اند با کمک گرفتن از ناظران و حمایت‌های بین‌المللی در چارچوبی میانجی‌گری اختلافات خود با اتیوپی را درباره این سد حلوفصل کنند. اما دولت ملی‌گرای اتیوپی به همه درخواست‌های میانجی‌گری برای مذاکره و حلوفصل اختلاف پاسخ منفی داده است و همچنان مشغول ادامه ساخت‌وساز روی سرچشمه نیل است. البته هنوز چند سال تا اجرایی شدن پروژه بزرگ اتیوپی باقی مانده است. دولت اتیوپی می‌گوید «سد رنسانس می‌تواند روند توسعه اتیوپی را متحول کند. این سد می‌تواند آدیس‌آبابا را به یک ابرقدرت منطقه‌ای در تولید و صادرات انرژی برق‌آبی تبدیل کند.
اما در آن‌‌سو، مصر که پایین‌‌دست رود نیل واقع شده و برای تامین آب مورد نیازش به‌شدت به نیل وابسته است، می‌گوید احداث این سد توسط اتیوپی منابع آبی‌اش را کاهش خواهد داد. توافقنامه آبی میان دو کشور، دو مرتبه و در سال‌های 1929 و 1956 منعقد شد و در آن سال‌ها مصر بیشترین سهم برداشت از منابع نیل را داشت اما احداث سد رنسانس اتیوپی موجب شد در این توافقنامه‌ها بازبینی شود. اصرار مصر بر حق تاریخی‌اش درخصوص رودخانه نیل خشم اتیوپی و دیگر کشورهای آفریقایی را که از احداث پروژه سد رنسانس حمایت می‌کنند، برانگیخته است. از سال 2011 که دولت اتیوپی پروژه ساخت این سد را کلنگ زده، مذاکراتی با مصر و سودان درخصوص اختلافات آبی انجام داده و اما مصر همواره اتیوپی را به عدم صداقت در مذاکرات متهم کرده است. مصری‌ها معتقدند مقامات اتیوپی قصدشان صرفا طولانی‌تر کردن مذاکرات و ادامه پروژه ساخت سد به موازات آن است و آنها اساسا خواستار دستیابی به توافقی در این خصوص نیستند. اخیرا نیز مذاکرات میان این کشورها در کینشازا برگزار شد که البته شکست خورد. سال گذشته هم این کشورها در واشنگتن با هم مذاکره کرده بودند اما آن مذاکرات هم با شکست مواجه شد چون اتیوپی از پذیرش توافقی الزام‌آور درخصوص زمان آبگیری سد و رهاسازی آب در رود نیل سر باز زده بود. اتیوپی به دنبال رسیدن به توافقی است که تنها اصول کلی را بیان کرده باشد؛ توافقی که آدیس‌آبابا را مجبور نکند مشوقی ارایه کند یا تضمینی بدهد.
اتیوپی با ادعای مصر درخصوص برخورداری سالانه از 55 میلیون مترمکعب آب رود نیل مخالفت کرده است چون اگر قرار باشد مصر این مقدار آب را در سال برداشت کند آن وقت ذخایر آبی اتیوپی در دوران خشکسالی – که گاهی حتی ممکن است تا 18 ماه ادامه یابد – کاهش خواهد یافت. در آن سو مصر هم دقیقا با همین استدلال وارد مذاکرات می‌شود و می‌گوید در صورت آبگیری سد رنسانس، مصر در دوران خشکسالی با کمبود شدید ذخایر آبی مواجه خواهد شد.
نشست روز پنجشنبه شورای امنیت سازمان ملل نخستین نشست درباره پروژه عظیم رنسانس اتیوپی نبود. یک بار دیگر هم در ژوئن سال 2020 نیز نشستی در این خصوص برگزار شد. در آن زمان اتیوپی آبگیری سد را آغاز و بیش از 4 میلیارد و 900 میلیون متر مکعب آب را پشت سد ذخیره کرده بود. هفته گذشته و قبل از نشست اخیر شورای امنیت سازمان ملل بار دیگر بدون هیچ توافقی با مصر و سودان سد را آبگیری کرد.
از نظر مصر و سودان، تلاش‌های سال گذشته اتحادیه آفریقا برای میانجی‌گری در این خصوص کاملا به بن‌بست رسیده است. اگر قرار باشد شورای امنیت سازمان ملل متحد به موضوعی بپردازد، آن موضوع باید با دستاوردهای ماده 34 منشورملل متحد درباره «به خطر افتادن صلح و امنیت بین‌الملل» هم‌خوان باشد. شکری وزیر خارجه مصر گفته است که «خطر بالقوه بی‌آبی که توسط سد اتیوپی ایجاد می‌شود، مثل طاعون بدخیم، مصر را درخواهد نوردید». وزیر منابع آب مصر نیز اوایل همین هفته به مقامات اروپایی هشدار داد که تاثیر بحران وخیم آب ممکن است آنقدر زیاد باشد که موجب شود موج مهاجران غیرقانونی به سمت اروپا به حرکت درآید. شکری نیز در نشست شورای امنیت سازمان ملل گفته: این وضعیتی است که مصر نه می‌تواند تحملش کند و نه تحمل خواهد کرد. اگر حقوق مصر به خطر بیفتد یا اینکه اگر حیات مردم مصر در معرض تهدید قرار بگیرد، مصر هیچ چاره‌ای نخواهد داشت جز اینکه براساس قوانین و سنت ملل و الزامات طبیعی دست به عمل زده و از حق حیات مردم خودش دفاع کند». به نظر می‌رسد که آنچه شکری را راضی می‌کند این است که شورای امنیت سازمان ملل قطعنامه‌ای در دفاع از تلاش‌های اتحادیه آفریقا صادر کند و به این ترتیب خون تازه‌ای در رگ‌های دیپلماسی آب میان مصر و اتیوپی جاری شود. بلافاصله بعد از نشست شورای امنیت سازمان ملل، تونس که تنها عضو عرب شورا است پیش‌نویس قطعنامه‌ای را ارایه داد که در آن از طرفین خواسته شده به توافقی رسیده و به آن پایبند بمانند. اما به نظر می‌رسد که پیش‌نویس این قطعنامه در شورای امنیت خیلی مورد استقبال قرار نگرفت.
یکی از مقامات عالیرتبه امریکا در گفت‌وگو با المانیتور گفته: «در این مقطع زمانی اعضای شورا تمایلی به تصویب قطعنامه ندارند. اعضای شورا ترجیح دادند در جلسه اخیر خود پیامی به این معنا ارسال کنند که انتظار دارند هر سه طرف ماجرا با میانجی‌گری اتحادیه آفریقا از طریق مذاکره به توافقی پایدار با یکدیگر برسند». لیندا توماس گرینفیلد، سفیر امریکا در سازمان ملل متحد اعلام کرده امریکا نیز به تسهیل گفت‌وگوها از طریق اتحادیه آفریقا ادامه خواهد داد. گرینفیلد گفته: «اتحادیه آفریقا مناسب‌ترین نهاد برای حلوفصل این اختلاف است و ایالات متحده امریکا نیز متعهد است حمایت‌های فنی و سیاسی را برای رسیدن به یک نتیجه قابل قبول و موفق ارایه دهد. ما از اتحادیه آفریقا و طرف‌های دیگر ماجرا می‌خواهیم با استفاده از تخصص و حمایت‌های سه عضو ناظر رسمی (آفریقای جنوبی، اتحادیه اروپا و امریکا) در کنار سازمان ملل متحد و دیگر شرکا، کمک کنند تا نتیجه‌ای مثبت به دست آید». گرینفیلد از بیانیه سال 2015 و بیانیه جولای سال 2020 اتحادیه آفریقا به عنوان زمینه مناسب برای حلوفصل اختلافات یاد کرد. البته آنچه گرینفیلد به آن اشاره‌ای نکرد بیانیه مشترکی بود که کشورهای مصر، اتیوپی، سودان، ایالات متحده امریکا و بانک جهانی در ژانویه سال 2020 صادر کردند. این بیانیه با مذاکره سه کشور اتیوپی، مصر و سودان در سطح وزیران به دست آمد. اما بعدها، اتیوپی اعلام کرد تعهدی به آن ندارد.
در نشست شورای امنیت، موضع روسیه در خصوص میانجی‌گری و صدور قطعنامه فعالانه‌تر از گذشته بود. واسیلی نبنزیا، سفیر روسیه در سازمان ملل متحد در نشست روز پنجشنبه گفت: «فرض ما این است که افزایش تعداد میانجی‌ها و ناظران مذاکرات احتمالا ارزش افزوده‌ای برای این روند ندارد اما اگر همه طرف‌ها موافق باشند، می‌شود این کار را انجام داد».
اما سوال درباره اختلاف مصر و اتیوپی این است که آیا ورود این پرونده به شورای امنیت سازمان ملل متحد نقطه پایان دیپلماسی در خصوص سد رنسانس است؟ نبیل فهمی، وزیر خارجه سابق مصر معتقد است نشست شورای امنیت سازمان ملل فرصت خوبی برای مصر فراهم کرد تا بتواند مواضع و نظراتش را درباره خطرات فزاینده احداث سد رنسانس اعلام کند. پیام مصر واضح و شفاف بود: اقدام متناسب را صورت دهید اگر نه، مصر این کار را خواهد کرد.
مصر و سودان علاوه بر تلاش‌های دیپلماتیک برای حلوفصل موضوع سد رنسانس، طی سال گذشته روابط نظامی و اقتصادی میان یکدیگر را نیز قوت بخشیده‌اند. علاوه بر این، قاهره سعی کرده روابط نظامی و اقتصادی‌اش را با 11 کشور حوضه آبریز رود نیل، از جمله کنیا و تانزانیا، گسترش دهد.
مصر بارها و بارها تهدید کرده است برای حفظ حق و حقوق خود درخصوص رود نیل، از قدرت نظامی‌اش استفاده خواهد کرد. در سال 1978 انور سادات، رییس‌جمهوری مصر گفته بود تنها موضوعی که ممکن است پای مصر را به جنگ بکشاند، موضوع آب است و اواخر آوریل امسال عبدالفتاح السیسی، رییس‌جمهوری مصر هشدار داد که «مسدود کردن دسترسی مصر به رودخانه نیل منجر به بروز چنان بی‌ثباتی در منطقه خواهد شد که کسی تصورش را هم نمی‌تواند بکند.» طی چند هفته گذشته، مصر با سه کشور سودان، اوگاندا و بروندی که رود نیل از سرزمین‌شان می‌گذرد، توافقنامه همکاری‌های نظامی امضا کرده است. روی کاغذ، نیروی هوایی مصر به راحتی می‌تواند سد رنسانس را هدف قرار دهد، خصوصا حالا که امریکا تحریم‌ها درخصوص فروش موشک‌های کروز SCALP-EG فرانسه را به مصر برداشته، توانایی قاهره در این خصوص افزایش نیز خواهد یافت. اما در عرصه عمل کار کمی دشوار است. جنگنده‌های رافائل حامل موشک‌های کروز، نیاز به حمایت جت‌های دیگری نیز دارند. البته مصر می‌تواند در این مورد از جت‌های سوخو – 35 استفاده کند که اخیرا 5 فروند خریداری کرده است. اما ادغام جنگنده‌های سوخو – 35 در ساختار نیروی هوایی مصر کمی دشوار است. ضمن اینکه پرواز این جنگنده‌ها نیز چالش‌برانگیز است. علاوه بر این، به‌رغم بزرگی نیروی هوایی مصر باید گفت که زیرساخت‌های ناوگان هوایی مصر فرسوده است. تعداد کمی از جنگنده‌های نیروی هوایی مصر برای انجام دادن چنین عملیات‌هایی آمادگی دارند.
بنابراین مصر برای هدف قرار دادن سد رنسانس به همکاری‌های سودان نیاز دارد اما سودانی‌ها تمایلی به ورود به جنگ ندارند. مصر و سودان دو مانور مشترک هوایی برای شبیه‌سازی حمله به اهداف دشمن را برگزار کرده‌اند اما حمله به سد رنسانس چیزی نیست که سودان بخواهد در آن مشارکت کند. مقامات هر دو کشور گفته‌اند که تمام گزینه‌ها برای حل مساله سد رنسانس روی میز است اما از نقطه‌نظر سودان، قبل از هر کاری ابتدا باید پرونده را به شورای امنیت سازمان ملل متحد کشاند. وزیر خارجه سودان پیش‌تر نیز احتمال استفاده از نیروی نظامی را رد کرده و گفته باید از همه گزینه‌های دیپلماتیک تا آخرین توان استفاده کرد.
به نظر می‌رسد که شورای امنیت این موضوع را یکی از موضوعات دشوار برای صدور قطعنامه می‌داند. چه اینکه در دو سال گذشته تنها دو جلسه درباره‌اش برگزار کرده است. اما اگر نشست شورای امنیت سازمان ملل به صدور قطعنامه منتهی نشود، یا اینکه شورا نتواند نوعی فشار دیپلماتیک بر اتیوپی وارد آورد، آن‌وقت همه تلاش‌های مصر برای بین‌المللی کردن بحران سد رنسانس به باد خواهد رفت. البته عدم صدور قطعنامه لزوما به معنای پایان دیپلماسی در این موضوع نیست اما شورای امنیت حداقل می‌تواند دیگر بازیگران را وادار به نقش‌آفرینی کند. اخیرا کشورهایی نظیر امارات متحده عربی، قطر و حتی عربستان سعودی و ترکیه نیز اعلام کرده‌اند برای میانجی‌گری آماده‌اند.
منبع:https://www.etemadnewspaper.ir
اندیشکده جریان، جریانی است نواندیش از جوانانی که باور به تحول در حوزه سیاست ورزی جهانی دارند.
جمعی از جوانان تحصیلکرده در رشته های علوم سیاسی و علوم اجتماعی و ارتباطات و اقتصاد و باورمند به اصول اخلاقی شریعت رهایی بخش حضرت دوست گرد هم آمده اند تا با انگیزه های غیر انتفاعی و غیر جناحی جهت بهبود اوضاع حیات جمعی بشر به تشریک مساعی پرداخته و با رویکردی دانش بنیان، مسئله محور، زمینه نگر و آزاداندیشانه امکان ایجاد یک هویت جمعی فضیلت خواهانه و معطوف به بازاندیشی در سیاست های جهانی را فراهم آورند.
