هلهله‌ی ایران برای پیوستن قریب‌الوقوع به سازمان همکاری شانگهای
کم‌تر از یک هفته پس از روی کار آمدن رئیسی، دبیر شورای عالی امنیت ملی ایران، علی شمخانی، روز ۲۰ مرداد در توییتر خود یک “خبر خوب” را اعلام کرد، مبنی بر این‌که ظاهراً جمهوری اسلامی یک گام به عضویت کامل در سازمان همکاری شانگهای نزدیک‌تر شده است. این ائتلاف اوراسیایی، که در سال ۱۳۸۰ تشکیل شد، قدرت‌هایی همچون روسیه و چین، و عمدتاً کشورهای آسیای مرکزی را گرد هم می‌آورد. هند و پاکستان در سال ۱۳۹۶، به عضویت کامل این گروه درآمدند.
محل نشستن افراد در مراسم تحلیف رئیسی، و اعلامیه‌ی شمخانی، هر دو نشان از ظهور دو ستون سیاست خارجی ایران دارند: حمایت بیشتر از “محور مقاومت” و پیگیری جدی‌تر راهبرد “نگاه به شرق”. این دو اصل دست کم از دید تصمیم‌گیرندگان ایرانی، به یکدیگر نزدیک هستند و حتی پیش از انتخابات ریاست‌جمهوری ۲۸ خرداد نیز ناظران تسلط قریب‌الوقوع آن‌ها را پیش‌بینی کرده بودند.
مسیر طولانی الحاق
شمخانی روز ۲۰ مرداد نوشت: “در گفتگو با دوست و همکارم جناب آقای [نیکولای] پاتروشف، دبیر شورای امنیت ملی روسیه، تحولات افغانستان، سوریه و خلیج فارس را بررسی کردیم.” وی همچنین افزود: “خوشبختانه موانع سیاسی برای عضویت ایران در پیمان شانگهای برداشته شده و با طی تشریفات فنی، عضویت ایران نهایی خواهد شد.”
با توجه به این‌که حدود ۱۳ سال است که درخواست ایران برای عضویت در سازمان همکاری شانگهای برآورده نشده است، عضویت کامل تهران در این سازمان به خودی خود می‌تواند پیشرفتی مهم تلقی شود. اما آنچه آن را بیش از پیش مورد توجه قرار داده، این است که شمخانی افزون بر زبان فارسی، این خبر را به سه زبان دیگر انگلیسی، عربی و عبری نیز توییت کرده است. بنابراین، جدا از محتوای توییت‌های روز ۲۰ مرداد، مخاطبان مورد نظر آن‌ها نیز باید در نظر گرفته شوند.
از سال ۱۳۸۴، ایران در سازمان همکاری شانگهای، کشوری ناظر بوده است. در سال ۱۳۸۷، تهران به طور رسمی درخواست کرد که به عضویت کامل این سازمان درآید. در آن زمان، اعضای اتحادیه -از جمله روسیه و چین- درخواست ایران را رد کردند. به استدلال آن‌ها کشورهایی که تحت تحریم‌های سازمان ملل متحد هستند نمی‌توانند به عضو کامل درآیند.
پس از امضای توافق‌نامه‌ی هسته‌ای ایران در سال ۱۳۹۴، میان ایران و قدرت‌های جهانی، که منجر به لغو تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل علیه تهران نیز شد، مقامات عالی‌رتبه‌ی روسیه -از جمله ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور این کشور- بارها اعلام کردند که هیچ مانعی برای عضویت کامل ایران در سازمان همکاری شانگهای وجود ندارد. با این حال، به نظر می‌رسید حسن روحانی، رئیس جمهور میانه‌روی وقت ایران (۱۳۹۲ تا ۱۴۰۰)، که امیدوار بود توافق هسته‌ای به عادی‌سازی گسترده‌ی روابط با غرب منجر شود، دیگر علاقه‌ی چندانی به پیگیری این موضوع ندارد.
یحتمل روحانی نگران بوده است که اتحاد ایران با مسکو و پکن، با توجه به وجهه‌ی بین‌المللی مسئله‌دار روسیه در پی بحران اوکراین در سال ۱۳۹۲، و همچنین رقابت جهانی آمریکا و چین، مانع روابط بهتر با غرب شود.
این رویکرد دولت روحانی زمانی تغییر کرد که آمریکا در سال ۱۳۹۷ به صورت یک‌جانبه از توافق هسته‌ای ایران خارج شد و سیاست “فشار حداکثری” را بر تهران اعمال کرد. در واقع، رئیس جمهور میانه‌روی ایران در آن زمان، پس از آن‌که در چندین نشست قبلی شرکت نکرده بود، مجدداً در اجلاس‌های سالانه‌ی سازمان همکاری شانگهای حاضر شد. اما نهایتاً، علی‌رغم این‌که مقامات روسیه بارها حمایت خود از عضویت کامل ایران را اعلام کردند، ایران در دوره‌ی روحانی نتوانست به این مهم دست یابد.
برای وضع موجود می‌توان دلایل متعددی نام برد. برخی از اعضای کوچک‌تر سازمان همکاری شانگهای، به ویژه تاجیکستان، دیگر عضویت کامل ایران را مطلوب خود نمی‌دانند. به طور مشابه، علی‌رغم برقراری روابط دو جانبه‌ی نزدیک‌تر با جمهوری اسلامی در سال‌های اخیر، گزارش‌ها حاکی از آن است که چین نیز موافق عضویت کامل ایران در سازمان همکاری شانگهای نیست.
پیام‌های چند بُعدی
گرچه این اولین‌بار نبود که یک مقام عالی‌رتبه‌ی ایرانی، توییتی را به زبان انگلیسی یا عربی منتشر می‌کرد، اما این کار معمولاً زمانی انجام می‌شود که مخاطب پیام‌های آن‌ها، به طور کلی جامعه‌ی بین‌المللی، یا به طور خاص کشورهای عربی باشد. مهم‌تر از آن، اصلاً معمول نیست که یک مقام ایرانی در بالاترین سطح سیاست‌گذاری امنیتی، به زبان عبری توییت کند. به این ترتیب، می‌توان به جرأت استدلال کرد که این بار، روی صحبت ایران، علاوه بر کشورهای غربی و عربی، مستقیماً با اسرائیل نیز بوده است.
شمخانی در پیام خود تأکید کرد که در گفتگو با همتای روس خود، موضوع عضویت کامل ایران در سازمان همکاری شانگهای، در کنار مسائل مربوط به وضعیت افغانستان، سوریه و خلیج فارس، مورد بحث قرار گرفته است. به عبارت دیگر، به نظر می‌رسد او سعی دارد این پیام را منتقل کند که میان ایران و روسیه، بر سر این سه موضوع هماهنگی تنگاتنگی وجود دارد، و این‌که عضویت ایران در سازمان همکاری شانگهای منجر به افزایش این هماهنگی خواهد شد.
این پیام، با توجه به زمان انتشارش، بسیار حائز اهمیت است. در واقع، این توییت در شرایطی انتشار یافته، که بنابر گزارش‌ها، روسیه در رویکرد خود در مورد حملات هوایی اسرائیل در سوریه اخیراً تجدید نظر کرده است. روزنامه‌ی الشرق الاوسط چاپ لندن، در گزارشی در تاریخ ۲ مرداد نوشت که صبر روسیه در برابر حملات مکرر اسرائیل “تمام شده است” و بنابراین ممکن است تصمیم به تقویت پدافند هوایی سوریه بگیرد. روز بعد، جروزالم‌پست گمانه‌زنی کرد که شاید مسکو “تلاش کند حریم هوایی سوریه را در برابر حملات هوایی بیشتر اسرائیل ببندد.” این در شرایطی است که تنش‌ها میان ایران و اسرائیل، که مدت زیادی عموماً محدود به سوریه بود، گسترده و خطرناک‌تر شده است و اقدامات خرابکارانه‌ی اخیر در دریا را نیز شامل می‌شود. آن‌طور که شمخانی ادعا کرد، گفتگوی آشکار ایران و روسیه در مورد خلیج فارس، در چنین شرایطی اهمیت بیشتری پیدا می‌کند.
در حقیقت، پیام شمخانی، می‌تواند به عنوان هشداری برای اسرائیل تعبیر شود، مبنی بر این‌که ایران در فعالیت‌های منطقه‌ای خود از حمایت روسیه برخوردار است؛ به زودی نیز حمایت دیگر کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای را به دست خواهد آورد. با این حال، حتی اگر آن‌طور که شمخانی ادعا می‌کند، “موانع سیاسی” برای عضویت ایران در سازمان همکاری شانگهای رفع شده باشند، انتشار صرف مطالبی برای برجسته‌سازی این پیشرفت در شبکه‌های مجازی، ممکن است روسیه و دیگر اعضای سازمان همکاری شانگهای را بر آن دارد، که پیش از اعلام موافقت نهایی‌شان در مورد عضویت کامل ایران، بار دیگر مسئله را بررسی کنند.
به هر حال، نه روسیه، چین و نه هیچ‌یک از شش عضو دیگر این سازمان، تمایلی ندارند که خود را در مناقشات ایران با دیگر عوامل منطقه‌ای یا فرامنطقه‌ای درگیر کنند. با توجه به موارد فوق‌الذکر، باید در نظر گرفت که تقریباً همه‌ی اعضای سازمان همکاری شانگهای، از روابطی دوستانه با اسرائیل و کشورهای عربی برخوردارند و بعید است این روابط را به خاطر پیوندی نزدیک‌تر با ایران، به خطر بیندازند. بنابراین، حتی اگر درخواست تهران برای عضویت کامل در سازمان همکاری شانگهای به زودی پذیرفته شود، این خود به خود به معنای بهبود اساسی روابط منطقه‌ای نخواهد بود، چه رسد به تضمینی امنیتی از سوی سازمان همکاری شانگهای برای ایران، در برابر سایر کشورهای منطقه.
منبع:https://amwaj.media
اندیشکده جریان، جریانی است نواندیش از جوانانی که باور به تحول در حوزه سیاست ورزی جهانی دارند.
جمعی از جوانان تحصیلکرده در رشته های علوم سیاسی و علوم اجتماعی و ارتباطات و اقتصاد و باورمند به اصول اخلاقی شریعت رهایی بخش حضرت دوست گرد هم آمده اند تا با انگیزه های غیر انتفاعی و غیر جناحی جهت بهبود اوضاع حیات جمعی بشر به تشریک مساعی پرداخته و با رویکردی دانش بنیان، مسئله محور، زمینه نگر و آزاداندیشانه امکان ایجاد یک هویت جمعی فضیلت خواهانه و معطوف به بازاندیشی در سیاست های جهانی را فراهم آورند.
