در سالهای اخیر در پی موفقیت‌های میدانی نیروهای مقاومت در مبارزه با گروه‌های تروریستی و پاکسازی بیشتر مناطق سوریه از لوث وجود تروریست‌ها که فروکش کردن جنبه نظامی بحران سوریه انجامیده است، یکی از موضوعات همواره مطرح در صحنه تحولات این کشور مربوط به مناسبات کردها و دولت مرکزی در اینده می‌باشد. در این بحث روند پویایی‌های ژئوپلتیکی در محیط منطقه‌ای و جغرافیای بحران سوریه، کردهای سوریه را در موقعیتی قرار داده است که دیر یا زود مجبور به انتخاب بر سر حرکت به سمت حل مشکلات با دولت مرکزی خواهند شد و به عبارت دیگر گزینه همکاری با دولت مرکزی اگرچه ممکن است ایده‌آل ترین انتخاب برای کردهای سوریه نباشد اما به طور حتم مناسب‌ترین انتخاب برای رفع تهدیدات امنیتی و بهبود شرایط اقتصادی و دستیابی به بخشی از خواسته‌های مشروع و در چارچوب قانون اساسی می‌باشد. در ادامه پویایی ژئولپتیکی منطقه‌ای و داخلی مؤثر بر وضعیت کردها را بر اساس آخرین تحولات شرح داده می‌شود.
اختلافات درون کردی و مشکلات اقتصادی شمال سوریه
یکی از چالش‌های بزرگ نیروهای قسد (با مرکزیت حزب اتحاد دموکراتیک سوریه یا PYD) به عنوان حاکمان دوفاکتوی مناطق شمال سوریه در سالهای اخیر، مشکلات اقتصادی و تمامیت‌خواهی سیاسی است که به شدت مشروعیت سیاسی این نیروها را در معرض خطر قرار داده است به صورتی که بسیاری از اعراب و حتی جمعیت کردی مناطق تحت سیطره این گروه امروزه علیه شبه نظامیان قسد دست به قیام و اعتراض زده اند. برای مثال اواخر دی ماه امسال در پی تظاهرات در استان الرقه، «مضر حماد الاسعد»، سخنگوی «شورای قبایل و عشایر سوریه» گفت: تظاهرات علیه قسد موضوع تازه‌ای نیست و این تظاهرات بیانگر اعتراض و مخالفت اهالی با اقدامات غیر قانونی قسد در حق آنها در همه زمینه‌های اقتصادی و سیاسی و امنیتی است.
الاسعد به العربی الجدید گفت: «قسد ضمن ارعاب و تهدید اهالی، سربازی اجباری را بر ساکنان تحت سلطه خود تحمیل کرده و افراد کم سن و سال را به زور به سربازی می‌برد و هر روز منازل افراد غیر نظامی را در روستاها و شهرها مورد یورش قرار می‌دهد».
این موج نارضایتی که به طور حتم به نزاعات قومی و فرقه‌ای در منطقه دامن خواهد زد، با بدتر شدن وضعیت اقتصادی منطقه در پی شکاف میان نیروهای قسد و اقلیم کردستان عراق، به تمامی مناطق تحت کنترل شبه نظامیان حزب اتحاد دموکراتیک نیز سرایت کرده است.
در سالهای گذشته فروش غیرقانونی و قاچاق نفت مناطق شمال شرقی سوریه به ترکیه و یا کردستان عراق اصلی ترین منبع درآمد شبه نظامیان قسد و در نتیجه تثبیت حکمرانی خود بر منطقه بوده است. بنابراین در حالی که قطع درآمدهای اصلی اداره سیاسی خودمختار مناطق شمالی سوریه هراس همیشگی شبه نظامیان قسد و حامی خارجی آنها یعنی دولت ایالات متحده بوده است، در ماه‌های اخیر در پی بروز تنش میان کردهای سوریه و عراق، اقلیم کردستان عراق (KRG) مرزهای خود را با شمال شرق سوریه، از جمله تجارت نفت که ده ها میلیون دلار در ماه برای دولت تحت رهبری کردها در روژاوا به همراه داشت، بسته است.
بسته شدن گذرگاه‌های مرزی در اواسط دسامبر 2021 و پس از آن آغاز شد که حکومت اقلیم کردستان عراق گفت که پیشمرگ‌های کرد عراقی در درگیری با حامیان حزب اتحاد دموکراتیک کردهای سوریه (PYD) در نزدیکی گذرگاه فیشخابور-سمالکا زخمی شدند. تعطیلی گذگاه‌های مرزی قسد را مجبور کرد که تولید نفت خود را به شدت کاهش دهد.
منطقه کردنشین شمال سوریه در حال حاضر به دلیل بحران اقتصادی این کشور با مشکلاتی از جمله کمبود مواد غذایی، برق و آذوقه مواجه است.
گذرگاه فیشخابور-سمالکا بر روی رودخانه دجله از سال 2013 به دلیل اختلافات بین گروه‌های کرد سوریه و عراق چندین بار بسته شده است. نیروهای حزب اتحاد دموکراتیک (PYD) اربیل را متهم به همکاری با دشمن اصلی آنها یعنی ترکیه می‌کنند. درگیری اخیر نیز در بحبوحه اعتراضاتی رخ دادند که شبه نظامیان قسد خواستار تحویل اجساد چهار جنگجوی کرد سوری از اقلیم کردستان عراق شده بودند که در حملات هوایی ترکیه کشته شدند.
پیش از آن اما اختلاف اصلی به ادعاهای اربیل درمورد نقش آفرینی عناصر پ ک ک در اعتراضات معیشتی شهروندان کرد عراقی نسبت به وجود فساد و مشکلات اقتصادی در سالهای اخیر باز می‌گردد.
این تنش با کردهای عراق به تشدید شکاف در داخل نیروهای اصلی سیاسی کردی در شمال سوریه نیز انجامیده است به صورتی که مذاکرات میان حزب اتحاد دموکراتیک (PYD) و شورای ملی کردهای سوریه (ENKS) – مورد حمایت اربیل- که در نیمه اول سال 2020 شروع شده بود، از تابستان 2020 و زمانی که نیروهای پیشمرگه اقلیم کردستان و حزب کارگران کردستان (پ‌ک‌ک) دراستان دهوک عراق با یکدیگر درگیر شدند، به حالت تعلیق درآمد.
تضعیف جایگاه آمریکا و نقش محوری دولت مرکزی در تعیین آینده سوریه
در مقابل این پس‌زمینه، پویایی‌های منطقه‌ای به طور فزاینده‌ای به نفع و مشروعیت دولت مرکزی چرخیده است و این امر به تضعیف موقعیت چانه زنی کردهای سوریه با قدرت‌های اصلی صحنه تحولات سوریه در مورد اینده انجامیده است.
تلاش‌های منطقه‌ای و بین المللی برای بازسازی روابط دیپلماتیک با دمشق عملاً شکست طرح‌های بلندپروازانه شبه نظامیان در همراهی با سیاست‌های واشنگتن در سوریه را قابل پیشبینی کرده است. هرچند که آمریکا تلاش دارد تا از با کمک به شروع مذاکرات میان حزب اتحاد دموکراتیک و شورای ملی کرد و همچنین تنش زدایی میان شبه نظامیان کرد سوریه و اربیل (بازگشایی گذرگاه‌های مرزی و تزریق مجدد دلارهای نفتی به قسد) ، موجبات حفظ ابزار شبه نظامیان در برابر محور روسیه، ایران و دولت مرکزی سوریه را سبب شود، اما بازیابی مشروعیت بین المللی دمشق عملاً هرگونه پروژه تجزیه طلبی در سوریه را غیرممکن کرده است.
در میانه این تحول مهم منطقه‌ای، حضور کمرنگ نظامی آمریکا در سوریه و شروع روند اخراج نظامی از عراق در کنار عدم اطمینان به راهبرد دولت ایالات متحده برای حضور بلندمدت در منطقه، بویژه با مشاهده خروج نظامی یکباره از افغانستان و کاهش محسوس درگیر شدن واشنگتن در مناقشات منطقه غرب آسیا، موضع کردهای سوریه را در برابر رقبا و دشمن همیشه حاضری همچون ترکیه بیش از پیش تضعیف می‌کند. تشدید مواجهه‌های نظامی با نظامیان آمریکایی در سوریه نشانگر اثبات چنین وضعیتی است. در سال 2020، دو باردرگیریمیان نیروهای روسیه با گشت‌زنی‌های نظامی آمریکا در شمال شرقی سوریه روی داد که منجر به زخمی شدن چهار سرباز آمریکایی شد. در طول سال 2021، نیوهای مقاومت حداقل در سه نوبت مواضع نظامی استراتژیک آمریکا در سوریه را مورد حمله موشکی و پهبادی قرار دادند که آخرین مورد در دسامبر 2021 انجام شد.
با کاهش قدرت نقش آفرینی آمریکا، مسکو بیشتر تلاش می کند تا خود را به عنوان یک میانجی طرفین و ضامن وضعیت موجود تثبیت کند و روابط خود را با رهبران کرد سوریه گرم کند. اما واقعیت در حال تثبیت نشان می‌دهد که دمشق دیگر خود را متعهد به دیدگاه‌های مسکو در باره منافع مشخص راهبردی خود نمی داند و براساس منافع ملی موضع و تصمیم می گیرد چنانکه در اکتبر 2019، در همان روزی که رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه با پوتین دیدار کرد تا درباره توافق آتش بس در شمال سوریه گفتگو کند، اسد یک نشست تلویزیونی برگزار کرد که در آن اردوغان را “برده” آمریکا و “دزدی که کارخانه ها و گندم و نفت را با همکاری داعش سرقت کرد” نامید. این موضعگیری طبیعتاً به نظر می‌رسد به معنای تلاش دمشق برای مخدوش کردن توافق پوتین و اردوغان در مورد کنترل ترکیه بر نوار مرزی در شمال سوریه صورت گرفته باشد. بنابراین دیدگاه دولت در مورد اینکه هرگونه حضور ترکیه در شمال سوریه اشغالگری خارجی خواهد بود، تأمین کننده منافع کردهای سوریه در برابر تهدید برنامه بلندمدت ترکیه برای تغییر دموگرافی منطقه می‌باشد.
