امریکا و متحدانش در عراق با یک دو راهی و فرصت روبه‌رو شده اند. انتخابات پارلمانی اکتبر 2021 به پیروزی مقتدی صدر، روحانی سنتی ضدغرب که قدرتمندترین جنبش سیاسی اجتماعی در عراق و یکی از مسلط ترین گروه‌های مسلح در این کشور را رهبری می کند، منجر شد.
صدر از مدت‌ها پیش با غرب در تضاد بوده و نیروهای شبه نظامی متحد او موسوم به «تیپ های صلح» در زمان اشغال عراق با نیروهای آمریکایی و انگلیسی جنگیده‌اند. در همین حال، این روحانی و متحدان او از دیرباز با ایران نیز مخالف بوده و در رقابت‌های خشونت آمیز با چندین گروه شبه نظامی متحد ایران درگیر بوده‌اند.
صدر از زمان پیروزی در انتخابات نیز همه تلاش خود را برای تشکیل یک دولت اکثریتی که بتواند قدرت را از نیروهای مسلح متحد ایران بگیرد، به کار بسته است.
شرایط در عراق عجیب است؛ صدر که یک پایگاه حمایتی با حدود 2 تا 3 میلیون جمعیت از میان مردم عمدتا بی بضاعت عراقی دارد، نماینده طیفی در عراق است که با فعالیت نیروهای مسلح شیعه مخالف است. طیف دیگر در این کشور هم یک جنبش در حال رشد در جامعه مدنی است که از حکومتداری خوب و اصلاحات حمایت می‌کند.
پیروزی صدر برای امریکا یک وضعیت ایده آل نیست، اما این اتفاق همراه با افول انتخاباتی نیروهای مسلح همسو با ایران و همچنین اتحاد صدر با بازیگران سیاسی میانه رو، می‌تواند به معنای فرصتی برای تشکیل دولت اکثریت باشد.
فرصتی برای حمایت و سرمایه‌گذاری روی یک اتحاد معتبر بین فرقه‌ای. چنین مشارکتی می‌تواند فضا را برای رشد گروه‌های شبه نظامی شیعه، تنگ و در درازمدت به کاهش شکاف بین عراق و جهان عرب کمک کند و اقتدار را به دولت عراق بازگرداند.
دشمنِ دشمن من!
برای امریکا، صدر به هیچ وجه یک متحد طبیعی نیست. سازمان صدر در شماری از اقدامات خشونت‌آمیز فرقه‌ای علیه سنی‌های عرب و سرکوب فعالان سیاسی مشارکت داشته است. برآوردهای ایالات متحده نشان می دهد که نیروهای شبه نظامی شیعه عضو جنبش صدر مسئول کشتن 600 پرسنل آمریکایی بوده‌اند.
نیروهای شبه نظامی عضو جنبش صدر و همچنین نیروهای متحد ایران، هر دو، طبق یک دیدگاه ایدئولوژیک عمل می‌کنند که مبتنی بر برتری طلبی شیعه و مبارزه با امپریالیسم غربی و مخالف با حضور نیروهای آمریکایی در عراق است. اما نیروهای شبه نظامی جنبش صدر شاخصه‌های متفاوتی با دیگر نیروهای شبه نظامی شیعه در عراق دارند که می‌توانند در مسیر پیش‌روی عراق و رابطه آن با غرب تاثیرگذار باشند.
اولین شاخصه متفاوت صدر با دیگر شخصیت های قدرتمند از جمله آیت الله العظمی علی سیستانی، این است که صدر فعالانه برای احیای اقتدار دولت عراق علیه گروه خاصی از نیروهای مسلح متحد ایران تلاش می‌کند و این مساله از آن جهت اهمیت دارد که نیروهای نظامی دوست ایران عمدتا عامل حملات به پایگاه های امریکایی قلمداد می‌شوند.
دومین مساله هم این است که نیروهای شبه نظامی متحد ایران در مسیر تبدیل به جنبش های قابل قبول اجتماعی با دشواری‌های بسیاری مواجه بوده‌اند. این نیروهای شبه نظامی تنها بازیگران سیاسی در عراق هستند که از حملات موشکی و پهپادی برای نفوذ و فشار بر رقبای خود استفاده و از این اقدامات به عنوان تاکتیک مذاکره یاد می کنند. صدر با حذف نیروهای الحشد الشعبی مورد حمایت ایران از پارامترهای دولت عراق، می‌تواند پوشش سیاسی که این نیروها برای انجام حملات بدون مجازات به آن تکیه دارند، از بین ببرد.
یک آزمون سیاسی تعیین کننده
غرب در همکاری با دشمنان خود در عراق و دیگر کشورها، سابقه طولانی دارد. در حقیقت، غرب اکنون مجبور نیست با صدر شریک شود، اما می تواند خود را با برتری صدر به عنوان یک واقعیت سیاسی، تطبیق دهد و راه‌هایی برای قدرت بخشیدن به اتحاد او بیابد.
مساله اتحاد صدر با حزب دموکرات کردستان، حزب حاکم در اقلیم به رهبری مسعود بارزانی که رهبری تلاش تاریخی کردها برای استقلال در سال 2017 را بر عهده داشته، مساله ساده و بی اهمیتی نیست. اتحاد صدر با بارزانی در میان پایگاه حامیان این روحانی شیعه چندان پذیرفته نیست چرا که آنها مخالف شدید تلاش کردستان برای استقلال بودند و در حقیقت، از اظهارات سمی قومی-فرقه ای صدر علیه کردها حمایت می کردند.
به همین ترتیب، محمد الحلبوسی، رئیس جدید پارلمان عراق که به همراه بارزانی یکی دیگر از طرفین ائتلاف سه جانبه صدر است، به عنوان قهرمان جمعیت عرب اهل سنت ظاهر شده و در میان کشورهای عربی شورای همکاری و ترکیه محبوبیت دارد.
به عبارت دیگر، صدر از آزمون مهم سیاسی توانایی تشکیل ائتلاف با افرادی که به آنها نزدیک نیست، موفق بیرون آمده. اقدامات او مانند همسویی با کردها و حلبوسی می تواند برای ناظران غربی در بررسی اینکه عراق تحت کنترل صدر توانایی سازگاری با کشورهای همسایه غیر از ایران را دارد یا خیر، مهم باشد. وقتی صدر توانایی تشکیل چنین ائتلافی با یارانی غیر متعارف را داشته، مممکن است بتواند در تلاش‌های ایالات متحده برای ایجاد یک اتحاد بین فرقه ای و منطقه ای تاریخی نیز موثر واقع شود.
نقش احتمالی امریکا در قدرت گرفتن صدر
نیروهای الحشد الشعبی با حمله موشکی و پهپادی به اقلیم کردستان و بهره برداری از اختلافات در میان کردها، همه تلاش خود را برای منحرف کردن ائتلاف سه جانبه صدر به کار گرفته‌اند.
دادگاه عالی فدرال عراق در بغداد، ظاهرا تحت فشار ایران، در تلاش برای اعمال فشار اقتصادی بر کردستان اخیرا حکم داده که صادرات نفت کردستان غیرقانونی است. حکم دادگاه بازیگران منطقه‌ای را از ایجاد روابط نزدیک تر با اربیل باز نداشته و آنها همچنان از اتحاد صدر حمایت می کنند.
در عین حال، امریکا باید از تاکتیک های قهرآمیز علیه ایران دست بردارد و برای کسب اطمینان از تحقق نقشه راه سیاسی صدر، بارزانی و حلبوسی، راه های مستقیم بیابد. ائتلاف ممکن است در نهایت تسلیم خواسته‌های دولتی شود که متحدان ایران را نیز در بر می گیرد، اما همچنان می تواند به عنوان حائلی در برابر این گروه ها در دولت و مجلس عمل کند.
