پس از آن که رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه در آوریل سال جاری به عربستان سفر کرد، چشم انداز همکاری های دوجانبه میان آنکارا و ریاض تقویت شد. بنظر می‌رسد روابط دو کشور پس از چند سال تنش و رقابت وارد فصل تازه‌ای شده باشد، با این وجود بسیاری از تحلیلگران روابط دو کشور را مقطعی می‌دانند چرا که معتقدند اختلافات میان ترکیه و عربستان بسیار ریشه‌ای‌تر از آن است که دو کشور بتوانند متحدین یکدیگر شمرده شوند.
دلایل تنش میان ترکیه و عربستان سعودی
به‌طورکلی می‌توان دو عامل کلیدی را مقدمه تیرگی روابط میان ترکیه و عربستان دانست؛ نخست آنکه سیاست خارجی ترکیه در منطقه به‌ویژه پس از روی کارآمدن حزب عدالت و توسعه، همواره مبنی بر حمایت از گروه‌های اسلام سیاسی به‌ویژه اخوان‌المسلمین بوده است، گروه‌هایی که اکثر شاخه‌های آن توسط عربستان تروریستی نام‌گرفته‌اند. باوجود آنکه چشم‌انداز روابط میان ترکیه و عربستان، چشم‌اندازی مثبت همراه با گسترش همکاری‌های دوجانبه است، لکن این دو کشور در بهترین حالت شرکای تاکتیکی یکدیگر خواهد بود.
عامل دوم جاه‌طلبی‌های آنکارا در شرق مدیترانه، لیبی، سوریه و دیگر کشورهای منطقه است. اردوغان با رویکرد نوعثمانی گرایانه‌ی خود سودای احیای امپراطوری عثمانی را در سر دارد لذا در تمام پرونده‌های منطقهای خواهان گسترش نفوذ خود بوده است.
این امر روابط میان ترکیه و عربستان را خدشه‌دار کرده چرا که آل سعود نفوذ رو به افزایش ترکیه در منطقه را بر نمی‌تابد.
از سال 2011 و با آغاز انقلاب‌های عربی، تنش میان ترکیه و عربستان افزایش یافت؛ در مصر ترکیه در حالی از حکومت محمد مرسی حمایت می‌کرد که عربستان به دنبال سرنگونی وی بود. در لیبی، عربستان و متحدانش از حامیان مهم خلیفه حفتر بودند درحالی‌که ترکیه به همراه قطر از فائز سراج و حزب متبوعش که شاخه لیبیایی اخوان‌المسلمین بود حمایت می‌کردند، این امر آنکارا و ریاض را در تمام جبهه‌ها در مقابل یکدیگر قرارداد.
تیرگی روابط دو کشور در سال 2017 و هم‌زمان با تحریم قطر شدت یافت.
عربستان، امارات، بحرین و مصر، قطر را تحریم کرده و روابط دیپلماتیک خود را با این کشور قطع کردند، در روزهای نخست تحریم، ترکیه به همراه ایران هواپیماهای حامل مواد غذایی و مایحتاج را به قطر فرستاده و مانع از بروز بحرانی تمام‌عیار شدند.
ترکیه در بعد نظامی نیز در کنار قطر ایستاد و پایگاه نظامی در این کشور تأسیس کرد، نیروهای نظامی در آن مستقر کرده و تجهیزات دفاعی در اختیار قطر قرارداد.
چنین موضع‌گیری از جانب ترکیه به معنای اعلان دشمنی آشکار با عربستان بود؛ عوامل تنش میان دو کشور در سالهای بعد نیز به شکلی دومینووار به وقوع پیوست.
در سال 2018، مساله قتل خاشقچی در سرکنسولگری عربستان در استانبول، تیر خلاصی بر پیکر بهبود روابط آنکارا و ریاض بود.
در سال 2020 عربستان به‌صورت غیررسمی کالاهای ترکیه‌ای را تحریم کرد، عربستان از 15 نوامبر 2020 به جنگ اقتصادی علیه آنکارا رفت و با اعلام کمپین مردمی تحریم کالاهای ساخت ترکیه، بر آتش اختلافات میان ریاض – آنکارا افزود.
از زمان راه‌اندازی کمپین مردمی تحریم کالاهای ترکیه در عربستان که با هدایت رژیم آل سعود انجام شد، تعدادی از شرکت‌ها، فروشگاه‌ها و بازارهای عربستان از این امر استقبال و برخی از آنها از طریق بیانیه‌های رسمی تاکید کردند که کالاهای ترکیه موجود در انبارها را تا زمان انقضای آنها از بین می‌برند.
یکی دیگر از اقدامات سعودی‌ها علیه ترکیه، توقیف شمار زیادی از کامیون‌های حامل مواد غذایی در گمرکات عربستان بود که خسارت‌های زیادی به صادرکنندگان و تجار ترک وارد کرده و همین مسئله و تحریم کالاهای ترکیه موجب شد تا آنکارا از ریاض به سازمان تجارت جهانی شکایت کند.
در سال 2021، سامانه دفاع هوایی موشکی پاتریوت یونان در عربستان مستقر شد، اگرچه این رویداد به‌موازات کاهش حضور ایالات متحده آمریکا در منطقه رخ‌داده بود و مقامات یونان و عربستان استقرار این سامانه را نه تهاجمی بلکه فقط در راستای اهداف دفاعی توصیف کردند، اما چنین امری برای ترکیه که یونان را دشمن دیرین خود می‌دانست تهدیدی آشکار بود.
یونان و ترکیه از مرزهای دریایی و مالکیت جزایر تا بهره‌برداری از نفت و گاز سواحل قبرس، بر سر تمامی موضوعات تنش‌های بسیاری داشته و در سالهای اخیر بارها تا آستانه وقوع جنگ پیش رفته‌اند، به همین دلیل استقرار پاتریوت یونان در عربستان به معنای تثبیت حضور دشمن اروپایی ترکیه در منطقه خاورمیانه تلقی می‌شد.
با این‌همه وقایع و عواملی سبب شد که با وجود اختلافات موجود، دو کشور گام‌های مهمی برای بهبود روابط بردارند.
دلایل بهبود روابط ترکیه و عربستان سعودی
در ماه‌های اخیر، ترکیه به دلیل تحریم‌های اقتصادی و نیز زیان اقتصادی ناشی از بحران اوکراین، وضعیت اقتصادی وخیمی را تجربه می‌کند، در چنین شرایطی، برقراری روابط با کشورهای عضو شورای همکاری می‌تواند کمک قابل‌توجهی به اقتصاد این کشور محسوب شود.
اردوغان با سفر به عربستان، به دنبال آن بود که اولاً سرمایه‌گذار خارجی ثروتمندی جذب کند و ثانیاً تحریم واردات کالاهای ترکیه‌ای را ملغی نماید.
از طرفی، متحد مهم ترکیه در منطقه قطر، سال گذشته به عادی‌سازی روابط با دیگر همسایگانش در شورای همکاری پرداخت، این امر سبب شد قطر بتواند به‌عنوان یک میانجی مورد اعتماد، سبب بهبود روابط میان ترکیه و عربستان شود.
در سوی دیگر ماجرا، عربستان نیز به تنش‌زدایی با ترکیه نیاز داشت، پس از تغییر در تیم کاخ سفید و پایان یافتن ریاست‌جمهوری دونالد ترامپ، بن سلمان متحد قدرتمندی را از دست داد، پس از استقرار جو بایدن در رأس دولت آمریکا، ولیعهد جوان عربستان لزوم حل پرونده‌های منطقهای را بیش از گذشته احساس کرد لذا در موارد مختلفی از جمله بحران یمن، مذاکرات با جمهوری اسلامی ایران و نیز بهبود روابط با آنکارا شاید تغییر موضع آشکاری از جانب عربستان بودیم.
فرجام
باوجود آنکه چشم‌انداز روابط میان ترکیه و عربستان، چشم‌اندازی مثبت همراه با گسترش همکاری‌های دوجانبه است، لکن این دو کشور در بهترین حالت شرکای تاکتیکی یکدیگر خواهد بود.
بهبود روابط دو کشور در حال حاضر به دلیل عملگرایی رهبران ترکیه و عربستان در سیاست خارجی صورت‌گرفته است اما تناقض در اصول و ارزش‌های حکومت آل سعود با حزب عدالت و توسعه، تناقضی آشکار و ریشه‌ای است، مادام که ترکیه خود را حامی اسلام سیاسی و عربستان خود را ام‌القرای جهان اسلام بداند، برقراری روابط راهبردی میان ریاض و آنکارا امکان‌پذیر نخواهد بود.
