ابراهیم رئیسی، رئیس جمهور ایران بارها گفته است که به ساخت برنامه هسته ای غیرنظامی کشور ادامه خواهد داد و در عین حال به مذاکرات متعهد است و گفته که این “حقوق هسته ای مردم ایران” است.
برخی کارشناسان براین باورند که بایدن با روشن کردن موضع آمریکا درباره حفظ سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در لیست FTO، ایران اکنون باید انتخاب کند که آیا با بازگشت به توافق موافقت خواهد کرد یا خیر.
صنم وکیل، معاون مدیر برنامه خاورمیانه شمال آفریقا در چتم هاوس، گفت: «رئیس جمهور بایدن قرار نیست موضع خود را تغییر دهد. چیزی که ما نمی دانیم این است که آیا ایران موضع خود را تغییر خواهد داد یا خیر. بنابراین ما در این برهه زمانی منتظر هستیم تا ببینیم آیا واقعاً ایرانی ها توافق را بیشتر از حذف سپاه از FTO می خواهند یا خیر».
وی افزود: «تصمیم در حال حاضر بر عهده ایران است که آیا آنها می خواهند برگردند و توافقی را که بیش از یک سال برای آن مذاکره کرده اند امضا کنند یا خیر».
تعمیق دودستگی اصولگرایان با تشدید مشکلات اقتصادی
در همین راستا محمد سهیمی، استاد دانشگاه کالیفرنیای جنوبی در لس آنجلس که دو دهه گذشته به طور گسترده مقالاتی در مورد تحولات سیاسی و برنامه هسته ای ایران منتشر کرده است در مطلبی برای ریسپانسیبل استیت‌کرفت با عنوان «محافظه‌کاران ایران درباره سرنوشت توافق هسته‌ای دچار دودستگی هستند» نوشت:
محافظه‌کاران ایران علیرغم تصویری که در غرب دارند، شامل جناح‌های عمل‌گرایانه‌ای هستند که حامی بازگشت برجام هستند، حتی اگر سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در فهرست تروریستی آمریکا باقی بماند.
مذاکرات در وین بین ایران و پنج عضو دائم شورای امنیت سازمان ملل متحد به اضافه آلمان برای احیای توافق هسته ای 2015 که رسما به عنوان برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) شناخته می شود، هفته‌ها به حالت تعلیق درآمده است.
همه طرف‌ها ظاهراً توافق دارند که اکثر مسائل حل شده است و پیش‌نویس توافقی که چارچوب بازگرداندن ایران و ایالات متحده به تعهداتشان تحت برجام را مشخص می‌کند، برای تمام اهداف عملی، آماده امضا است. در حالی که انریکه مورا، هماهنگ‌کننده سیاست خارجی اتحادیه اروپا، گفته است که چند موضوع حل‌نشده باقی مانده‌اند، مهم‌ترین مانع برای پایان مذاکرات، امتناع واشنگتن از حذف سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ایران از فهرست [ادعایی وزارت خارجه آمریکا برای] سازمان‌های تروریستی خارجی، موسوم به FTO است.
نویسنده مدعی است: اما، برخلاف تصویر رسانه‌ای غربی از محافظه‌کاران ایران به عنوان یک نیروی سیاسی منسجم و همگن که در اصرار بر حذف سپاه از فهرست تروریسم کاملاً متحد شده‌اند، محافظه‌کاران ایران در واقع شکاف‌های عمیقی در صفوف خود دارند که به دلیل چالش‌های اقتصادی ایران عمیق‌تر شده است.
اقتصاد ضعیف‌تر علیرغم رشد درآمدها
رئیسی در دوران کمپین خود برای ریاست جمهوری قول داده بود که دولتش به سرعت تورم بالا را مهار کند، بیکاری را کاهش دهد، به فقرا رسیدگی کند و سالانه یک میلیون خانه جدید برای مردم بسازد.
اگرچه ایران اکنون 1.2 میلیون بشکه در روز نفت صادر می کند که تقریباً دوبرابر نسبت به سال گذشته است، پس از ده ماه ریاست جمهوری رئیسی، اقتصاد ایران نسبت به سال گذشته در این زمان در وضعیت بدتری قرار دارد.
علاوه بر این، درآمدهای صادراتی دولت امروز باید به میزان قابل توجهی بیشتر باشد. قیمت متوسط نفت در بازار جهانی در سال 2021 حدود 65 دلار در هر بشکه بود، اکنون حدود 120 دلار است.
گروه طردکنندگان: جلیلی، شریعتمداری، قدوسی و انقلابیون مبتکر
در مورد برجام، محافظه‌کاران ایران را می توان به دو گروه تقسیم کرد. گروه اول متشکل از «طردکننده‌ها» هستند – کسانی که مخالف برجام هستند و برخی حتی از خروج از معاهده منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای (NPT) حمایت می‌کنند.
سعید جلیلی، مذاکره‌کننده ارشد هسته‌ای ایران در دولت محمود احمدی‌نژاد، سردسته این افراد است. او آنقدر در مسیر تعامل بی‌تأثیر بود که وقتی آمریکا و ایران در سال 2012 مذاکرات محرمانه در عمان را آغاز کردند، کنار گذاشته شد.
چند ماه پیش، جلیلی در نامه ای 200 صفحه ای به آیت الله خامنه ای، رهبر عالی ایران، از ایشان خواست که ایران برجام را به طور کامل ترک کند، اورانیوم را تا 90 درصد یا بالاتر، فراتر از آستانه هسته ای غنی سازی کند و سپس در مذاکرات مستقیم با آمریکا از آن به عنوان برگ برنده استفاده کند.
از دیگر افراد این گروه می توان به حسین شریعتمداری، مدیر روزنامه کیهان، اشاره کرد. جواد کریمی قدوسی، فرمانده سابق بسیج سپاه پاسداران انقلاب اسلامی که اکنون در مجلس فعالیت می کند و جناح طردکننده‌ها در مجلس را نمایندگی می کند.
علاوه بر این، گروهی از محافظه‌کاران نسبتا جوان که از خود به عنوان «انقلابیون مبتکر» یاد می‌کنند، مخالف هرگونه تعامل با واشنگتن هستند و حسن روحانی، رئیس‌جمهور سابق و محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه‌اش، به دلیل مذاکره و امضای برجام را مورد حمله قرار داده‌اند.
یکی از اعضای برجسته این گروه وحید جلیلی، برادر کوچکتر سعید است که اکنون معاون صدا و سیما، شبکه سراسری رادیو و تلویزیون تحت کنترل محافظه‌کاران است.
از قضا، علی باقری کنی، مذاکره‌کننده ارشد هسته‌ای ایران، خود یکی از سرسخت‌ترین منتقدان هم دولت قبلی و هم خود برجام بود. بسیاری در ایران او را به دلیل به تعویق انداختن مذاکرات بین دولت رئیسی و بایدن در سال گذشته و اکنون به دلیل عدم موفقیت در به نتیجه رساندن مذاکرات سرزنش می کنند.
گروه عملگرایان: سیاست‌خارجی انعطاف‌پذیر امیرعبداللهیان
گروه دوم متشکل از اصولگرایان و محافظه‌کاران نسبتا عمل‌گرا هستند که معتقدند بازگشت به برجام منافع آنها و کشور را تامین می‌کند، مشروط بر اینکه بتوان راهی برای حفظ چهره و اعتبار پیدا کرد که از آنها در برابر حملات گروه اول محافظت کند. در میان آنها حسین امیرعبداللهیان وزیر امور خارجه است.
شیوه کار محافظه‌کاران ایران این است که قبل از دست زدن به یک ابتکار سیاسی بزرگ جدید، خواه داخلی یا بین المللی، گمانه‌زنی‌ها را به عنوان «بالون های آزمایشی» شناور می کنند تا واکنش افکار عمومی و همچنین مخالفان جناح های سیاسی خود را در میان آنها بسنجند.
امیرعبداللهیان چندی پیش در مصاحبه ای گفت: «مقامات ارشد سپاه به وزارت امور خارجه تاکید کرده اند که برای منافع ملی ملت ما هر کاری که لازم است انجام دهید. و اگر به جایی رسیدیم که مسئله سپاه بود، نباید مانعی برای مذاکره باشد.»
به عبارت دیگر، امیرعبداللهیان، دیپلمات حرفه ای محافظه کار، اشاره می کرد که موضوع حذف سپاه از لیست FTO نباید مانع از انعقاد توافق تهران و واشنگتن برای بازگشت به برجام شود. جبهه طرد به شدت به این موضع امیرعبداللهیان واکنش نشان داد و شریعتمداری با عصبانیت خواستار توضیح شد.
اگرچه امیرعبداللهیان ظاهراً عقب نشینی می کند، اما همچنان بی سر و صدا از سیاست خارجی انعطاف پذیرتر و معتدل تر به ویژه در مورد مذاکرات هسته ای دفاع می کند. هنگامی که او اخیراً در مجمع جهانی اقتصاد در داووس، سوئیس سخنرانی کرد، از مخالفان مجلس شکایت کرد که او را از به نتیجه رساندن مذاکرات وین باز می دارند.
وی همچنین اهمیت بحث های پیرامون نامگذاری FTO سپاه پاسداران انقلاب اسلامی را کم اهمیت جلوه داد و تهاجم روسیه به اوکراین را محکوم کرد که با توجه به روابط نزدیک بین محافظه‌کاران و مسکو تعجب آور بود.
ظریف و روحانی هر دو بارها تاکید کرده‌اند که توافق آزمایشی که سال گذشته با دولت بایدن در خصوص بازگرداندن برجام انجام شد، شامل حذف سپاه از لیست FTO بود. اگر درست باشد، این دولت بایدن است که از وعده‌های قبلی خود سرپیچی می‌کند و یک بار دیگر فرصت را برای دستیابی به توافقی با تهران که تنش‌ها در خاورمیانه را کاهش می‌دهد، از دست می‌دهد.
