روابط میان دو کشور همسایه یونان و ترکیه در سال گذشته میلادی بیشک یکی از سالهای پرتنش خود را سپری کرد. از دیرباز مهمترین مشکل سیاست خارجی یونان و اختلاف با ترکیه بر سر دریای اژه، فلات قاره، حاکمیت هوایی در دریای اژه و اقلیتهای قومی (مناطق ترک مسلماننشین) بوده است اما در سال گذشته اقدامات هر دو کشور عضو ناتو در زمینه اکتشاف و استخراج نفت و گاز از دریای مدیترانه و مناطق دریایی سرشار از هیدروکربن و مناطق نزدیک به جزایر یونان به فهرست این اختلافات افزوده شد.
اواخر ۲۰۱۹ مذاکرات محرمانه بین یونان، قبرس و اسراییل برای انتقال گاز از میادین حوالی حیفا به اروپا آغاز شد. در سال ۲۰۲۰ میلادی اسراییل، یونان و قبرس توافقی با هدف احداث خط لوله زیردریایی انتقال گاز از شرق دریای مدیترانه امضا کردند که بسیاری معتقدند این اقدام تشکیل مثلثی علیه ترکیه در شرق مدیترانه است. پیشبینی میشود تا سال ۲۰۲۲ آخرین برنامهریزی و تصمیم نهایی برای سرمایهگذاری به فرجام رسیده و تا سال ۲۰۲۵ این پروژه انتقال گاز به اروپا به پایان برسد.
در گام نخست مذاکرات سه طرف مورد حمایت امریکا قرار گرفت. امریکا در شرق مدیترانه، در مخالفت با اقدامات ترکیه، در کنار یونان و قبرس قرار گرفت و از سویی با پایان دادن به تحریم تسلیحاتی قبرس و از دیگرسو با تشویق اسراییل به حمایت از یونان و قبرس، ترکیه را با بازی جدیدی مواجه کرد. یونان و قبرس، امیدوارند تا در سایه توافق با اسراییل، پروژه مدیترانه شرقی را با ۶ تا ۷ میلیارد دلار سرمایه برای انتقال سالانه ۱۰ میلیارد مترمکعب گاز از سواحل اسراییل به جزیره قبرس و از آنجا به جزیره «کرت» یونان و بعد به یونان، ایتالیا و در نهایت تا شبکه گاز اروپا پیش ببرند.
بعد از یک سال بحرانی در مناسبات آتن- آنکارا انتظار میرفت طرفین یک بار دیگر گفتوگوها را امتحان کنند. شصتودومین دور گفتوگوهای اکتشافی که از سال ۲۰۱۶ به تعلیق درآمده بود سرانجام برگزار شد. آتن اصرار داشت فقط در مورد محدوده حوزه اختیارات دریایی در اژه و شرق مدیترانه گفتوگو شود، اما ترکیه طرفدار گفتوگو در موضوعات دیگر نظیر خلع سلاح جزایر مورد اختلاف است. آتن بارها تکرار کرد تنها موضوع مورد اختلاف آتن و آنکارا که میتوان در چارچوب گفتوگوهای اکتشافی به آن رسیدگی کرد، تحدید مناطق دریایی بین دو کشور است و ترکیه باید به اقدامات یکجانبه، غیرقانونی و تحریکآمیز خود خاتمه دهد. به باور دولت محافظهکار یونان، ترکیه باید اراده خود جهت تنشزدایی را اثبات کرده تا گفتوگوهای اکتشافی در مورد تحدید مناطق دریایی اژه و شرق مدیترانه نتیجهبخش باشد. یونان تمایل دارد موضوع منطقه انحصاری اقتصادی و فلات قاره را با همسایگان خود حل و فصل کند و در این راستا با ایتالیا، مصر و آلبانی به توافق رسید.
چاووش اوغلو وزیر خارجه ترکیه با تاکید بر اینکه دفاع از حقوق و منافع ترکیه اولویت دولت این کشور است مدعی شد در شرق مدیترانه ما پرچم خود را از طریق کشتیهای خود برافراشته و نشان دادیم که بدون ما هیچ چیزی در منطقه محقق نمیشود. ما این را نه تنها به کشورهای ساحلی که به تمامی کشورهای اروپایی و همه دنیا به دوست و دشمن نشان دادیم. او یونان را به رفتار مبتنی بر حسننیت و روابط حسن همجواری، احساس مسوولیت و مشارکت در تلاشها برای تقویت صلح و ثبات در منطقه فراخواند.
گروهی معتقدند امریکا با هدف حفظ موازنه در شرق مدیترانه، سناریوی مهار تدریجی ترکیه را مورد توجه قرار خواهد داد که در چنین شرایطی، زمینه برای ماجراجوییهای نظامی و امنیتی رژیم صهیونیستی در یونان، قبرس و مناطق نزدیک به ترکیه، مساعدتر خواهد شد. بعضی از شواهد نشان میدهد اگرچه در گذشته ترکیه به دلایل مختلف شروطی را برای عادیسازی روابط با اسراییل مطرح کرده بود، اما هماینک در شرق مدیترانه، شرایط روز به روز برای ترکیه، سختتر شده و به دلیل سیاستهای اتخاذ شده در لیبی، اختلافات اساسی با فرانسه و مصر و از همه مهمتر ادامه مشکلاتش با یونان و قبرس مورد انتقاد اتحادیه اروپا نیز قرار گرفته است.
یونان و قبرس که در منطقه بهطور فزاینده تحت فشار قرار گرفتهاند، در تابستان گذشته همراه با همپیمانان مخالف خود با ترکیه از جمله فرانسه، مصر، امارات، امریکا، اسراییل و عربستان در آبهای متشنج منطقه رزمایشهای بسیاری انجام دادند. این رزمایشها از سوی ترکیه مورد انتقاد قرار گرفت. خریدهای تسلیحاتی یونان مورد انتقاد ترکیه قرار گرفت. به اعتقاد آنکارا، یونان وارد یک مسابقه بزرگ تسلیحاتی شده است.
محافظهکاران یونان بارها سیاست خارجی ترکیه را مورد انتقاد قرار داده و مدعیاند آنکارا به دنبال بلندپروازیهای توسعهطلبانه خود در منطقه بوده و در راستای پیشبرد اهداف خود، از به خطر انداختن صلح و ثبات منطقهای دریغ نمیکند، رفتار تجاوزکارانه علیه یونان پیش میگیرد و در بحرانهای سوریه، لیبی و دیگر نقاط فرامنطقه مداخله نظامی میکند. آتن وانمود میکند هرگونه اختلاف بینالمللی باید به شکل صلحآمیز، گفتوگو مطابق با حقوق بینالمللی به دور از تهدید نظامی و بدون استفاده از زور و با اهداف سازمان ملل حل وفصل شود. بیتردید امضای پیمان دفاعی یونان و امارات برای مقابله با حمله احتمالی ترکیه، روند تحولات در شرق مدیترانه را بیش از گذشته پیچیدهتر کرد. آتن این پیمان را «مشارکت استراتژیک» و «توافقنامه سیاست خارجی مشترک و همکاری دفاعی» نام برد. دو کشور رویکرد تهاجمی ترکیه در شرق مدیترانه و قفقاز جنوبی را مورد انتقاد قرار داده و از آن به عنوان نقض قوانین بینالمللی یاد کردند. یونان، امارات، قبرس، مصر و فرانسه «فعالیتهای غیرقانونی ترکیه در منطقه انحصاری اقتصادی قبرس و آبهای سرزمینی آن» را محکوم کرده و موارد نقض آشکار قوانین بینالمللی را به سازمان ملل منعکس کردند.
ترکیه و اتحادیه اروپا
پس از سالی پرتنش در روابط ترکیه و اتحادیه اروپا، آنکارا در آرزوی گشودن صفحه جدید با بروکسل است. اکثر کشورهای اتحادیه اروپا طرفدار گشودن کانالهای گفتوگو و آغاز دستور کار مثبت در مناسبات با ترکیه هستند. نشست اتحادیه اروپا که در ماه مارس با ریاست دورهای پرتغال برگزار خواهد شد قطعا در آینده مناسبات حائز اهمیت است. حصول نتیجهای که بتواند انتظارات هر دو طرف را تامین نماید، هم به مواضع اتحادیه اروپا و هم ترکیه بستگی خواهد داشت.
در ۲۱ ژانویه، مولود چاووش اوغلو وزیر خارجه ترکیه، به بروکسل سفر کرد تا تنشها را با اتحادیه اروپا که در حال آمادهسازی تحریمها علیه فعالیتهای «تهاجمی» آنکارا در مدیترانه است، کاهش دهد. چاووش اوغلو مدعی است درسال ۲۰۲۰ شاهد وجود تنش میان ترکیه و برخی از کشورهای عضو اتحادیه اروپا بودیم، اما اکنون برای گشودن صفحه جدید در روابط با اتحادیه اروپا، تلاش میکنیم. ترکیه از لحاظ تاریخی جزو لاینفک اتحادیه اروپا بوده و خواهد بود. ارتباطات و پیوندهای قدرتمند ترکیه، برای اتحادیه اروپا، ارزش افزوده استراتژیک مهمی به همراه دارد.
ترکها مدعیاند از هر دعوتی برای گفتوگو استقبال میکنند اما این طرف یونانی است که از گفتوگو اجتناب میکند و در تلاش است ترکیه را تحریک کرده و تنشآفرینی کند. در اجلاس سران اتحادیه اروپا در ۱۰ و ۱۱ دسامبر، به غیر از یکی- دو کشور، هیچ کشور دیگری از خواستههای خودخواهانه و احمقانه آنها حمایت نکرد. یونان با نظامیکردن ۱۶ جزیره که میبایست غیر نظامی باشد، مقررات بینالمللی را نقض کرده است.
آلمان به عنوان ریاست وقت دوره اتحادیه اروپا، نیز در اجلاس وزرای خارجه اتحادیه اروپا مخالفت خود با اعمال تحریمهای اروپایی علیه ترکیه را مورد تاکید و از گفتوگوهای یونان و ترکیه حمایت کرد. آلمان در مورد اختلاف یونان و ترکیه در زمینه کاوشهای هیدروکربن در شرق مدیترانه، اقدامات میانجیگری مهمی انجام داد. جوزپ بورل مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا نیز ازسرگیری گفتوگوهای اکتشافی را گامی مهم ارزیابی کرد. انجام مذاکرات آتن- آنکارا از سوی دبیرکل ناتو نیز مورد حمایت قرار گرفت. او از اولین کسانی بود که اعتقاد داشت اختلافات ارضی بین ترکیه و یونان در مدیترانه شرقی، روابط اتحادیه اروپا با آنکارا را تحتالشعاع قرار داده است. بورل که گزینه تحریم ترکیه را پیشنهاد کرد، در مجمع عمومیپارلمان اروپا اعلام کرد با مخالفت ترکیه نمیتواند مسائل موجود در روابط این کشور با اتحادیه اروپا تنها از طریق مذاکره و گفتوگو حل و فصل شود. بسیاری از کشورهای عضو اتحادیه اروپا معتقدند ترکیه را نباید تحت فشار قرار داد چرا که موضع آنها تندتر خواهد شد. سران اتحادیه اروپا در آخرین نشست خود، تصمیمگیری برای تحریم ترکیه به بهانه اقدامات تنشزا و عملیاتهای حفاری اکتشاف نفت و گاز شرق دریای مدیترانه را به ماه مارس موکول کردند. سران اتحادیه اروپا به ترکیه هشدار دادند در صورتی که دست از «حفاریهای غیرقانونی» در شرق مدیترانه برندارد، با تحریمهای سختتری مواجه خواهد شد. براساس جمعبندی نشست سران ۲۷ کشور عضو اتحادیه اروپا، قرار است فهرستی از اسامی افرادی که تحت تحریم قرار خواهند گرفت تهیه و برای تایید به اعضای اتحادیه ارایه شود.
اردوغان، رییسجمهوری ترکیه از امریکا و اتحادیه اروپا خواست تا تحت تاثیر لابیهای ضد ترکیه قرار نگیرند. مسائل طرفین میتواند از طریق مذاکره و گفتوگو حل شود. اردوغان البته هشدار داد اسیر شدن روابط ریشهدار ترکیه و اتحادیه اروپا به دست یکی- دو کشور عضو، بسیار اشتباه است. آنها نتوانستند ما را از اهدافمان دور کنند. ترکیه با متهم کردن اتحادیه اروپا به داشتن موضع جانبدارانه و رویکرد «مغرضانه و غیرقانونی» از اتحادیه اروپا خواست که در درگیریها در مدیترانه نقش «واسطهای صادق» را بازی کند.
نخستوزیر یونان اعتقاد دارد: «برای اتخاذ هر تصمیمی در اتحادیه اروپا به اتفاق آرای ۲۷ کشور عضو نیاز است. اگر ترکیه به رفتار خود ادامه دهد، تحریمهای بیشتری در ماه مارس وضع خواهد شد. اتحادیه اروپا گامی برداشت که جدیترین هشدار برای تغییر رفتار ترکیه است.» یونان عدم تحریم علیه ترکیه از سوی اتحادیه اروپا را نوعی «پاداش رویکرد گستاخانه» ترکیه میداند. به باور آتن، تحریمهای اروپایی علیه ترکیه موجب دلگرمی نیروهای متمایل به اروپا و اصلاحطلب ترکیه خواهد شد. اتحادیه اروپا علیرغم تاخیرات و بعضا عقبنشینیها در تصمیماتش، همچنان خانه مشترک تمامی کشورهای عضو بوده و باید مسوولیت خود جهت امنیت و ثبات تمامی شهروندانش در برابر تهدیدهای خارجی را درک کند.
ترکیه بارها به اتحادیه اروپا هشدار داده است که باید در این زمینه بیطرف بماند و این اتحادیه را به اتخاذ موضع «مغرضانه، جدا از واقعیت و فاقد مبنای قانونی» متهم میکند. رییسجمهور ترکیه تاکید دارد کشورش زیر بار قلدری هیچ کشوری در شرق دریای مدیترانه نمیرود و به عملیات حفاری و اکتشاف خود ادامه میدهد. کشورهای اروپایی باید موضع عادلانه و ثابتی درباره مساله شرق مدیترانه داشته باشند.
ترکیه و دولت جدید امریکا
در یک سال گذشته اقدامات ترکیه در خاورمیانه، حمایت ترکیه از آذربایجان، اقدامات اخیر این کشور در لیبی و شرق مدیترانه و همچنین افزایش استفاده از قابلیت نظامی ترکیه مورد انتقاد امریکا قرار گرفت. سیاست خارجی و رویکرد امریکا در دوران دولت ترامپ نسبت به ترکیه چندان راضیکننده نبود. در دوره ترامپ روابط ترکیه با امریکا، هیچ یک از مسائل دوجانبه و منطقهای به شکل مورد نظر ترکیه به نتیجه نرسید. اردوغان با تاخیر پیروزی بایدن را تبریک گفت و در پیام کوتاهش اظهار امیدواری کرد «نتایج انتخابات برای ملت دوست و همپیمان امریکا مفید باشد. روابط ترکیه و امریکا استراتژیک است و باید این روابط را براساس منافع و ارزشهای مشترک توسعه داده و تقویت کنیم.»
رویکرد دولت جدید امریکا در موضوعاتی همچون سوریه، شرق مدیترانه، عراق، آذربایجان، قبرس، مناسبات آنکارا- آتن بر ترکیه اثرگذار خواهد بود. بایدن در مسائل بین ترکیه و یونان و در مساله قبرس همواره از مواضع یونان حمایت و در تحولات شرق مدیترانه رویکرد ضد ترکیه اتخاذ کرد. با روی کار آمدن دولت بایدن در امریکا پیشبینی میشود در روابط ترکیه و امریکا هم مسائل مهمی نظیر سامانه دفاع موشکی اس-۴۰۰، ادامه همکاری امریکا با گروه پ.ک.ک/ی.پ.گ، گروه گولن و شرق مدیترانه از مهمترین موضوعات طرفین باشد. بایدن در موضوع قبرس، حامی تقسیم مساوی منابع شرق مدیترانه بوده و از لزوم حفظ حقوق ترکهای قبرس دفاع میکند. بایدن از مدتها پیش، مخالفت خود را با سیاستهای ترکیه در عرصههای مختلف اعلام داشت و خواستار اتخاذ اقدامات جدی علیه اردوغان شد. بایدن ضمن «ستمگر» توصیف کردن اردوغان، پیشنهاد کرده بود که امریکا باید از مخالفان ترکیه برای سرنگون کردن اردوغان حمایت کند. او با محکوم کردن سیاستهای چالشبرانگیز دولت ترکیه در شرق مدیترانه و دامن زدن به درگیری در قفقاز و اقدام آنکارا به خرید سامانه موشکی «اس-۴۰۰» روسیه، خواستار اعمال فشار بیشتر علیه ترکیه شده و خواستار کنار گذاشتن آنکارا از هرگونه تلاش دیپلماتیک در مسائل منطقه بود. بایدن که روابط حسنهای با ارمنیها دارد از طرح قانون پیشنهادی ارمنستان علیه ترکیه در مورد «نسلکشی و جنایتهای ضد بشری» علیه ارامنه حمایت میکند. بایدن همواره سیاستهای آنکارا و تصمیمات اردوغان را مورد انتقاد قرار میدهد. با روی کار آمدن بایدن، نگرانیهای اردوغان برای تنش و ناسازگاری و دیدگاههای متفاوت دو کشور در قبال مسائل ژئوپلیتیک، ائتلافها و موضعگیریهای منطقهای آشکارتر شد. مساله حقوق بشر در ترکیه، همچنان مورد انتقاد دموکراتها قرار دارد.
بایدن خروج از سوریه و عراق در شرایطی که هنوز تهدید داعش ادامه دارد را صحیح ارزیابی نمیکند. این نیز به معنای ادامه مشارکت با کردها در سوریه است. در موضوع پ.ک.ک احتمال بروز تغییراتی در سیاستهای بایدن وجود دارد. حمایت امریکا از پ.ک.ک/پ.ی.د و ارسال کامیونهای حاوی سلاح به سوریه نیز همیشه موجب گلایه ترکیه بود. بایدن درمورد درگیریها در عراق، سوریه و لیبی، بر این باور است که امریکا باید نقش رهبری خود را ایفا نماید و با اجرای این سیاست، تضادها و اختلاف نظرها با ترکیه اجتنابناپذیر خواهد بود. بایدن مانورهای ترکیه در شرق مدیترانه را با سیاست این کشور درمورد لیبی مرتبط دانسته و خواستار توقف آن است. همچنین بازگشت «برت مک گورک» نماینده ویژه سابق امریکا در زمینه مبارزه با داعش یعنی فردی که آنکارا به دلیل اقدامات او در منطقه تحت کنترل گروه تروریستی پ.ک.ک/ی.پ.گ در سوریه به وضوح علیه او جبهه گرفته بود، به کاخ سفید را نیز میتوان در چارچوب علامتهای منفی ارزیابی کرد. ورود او به تیم امنیت ملی کاخ سفید و قرار گرفتن در کادر مشاورین بایدن، برای آنکارا علامت مثبتی نیست.
ترکیه برای امریکا بسیار مهم است و کشوری نیست که با آن روابط مستحکم برقرار نشود. بایدن نیز این را خوب میداند. او برای روابط با ترکیه اهمیت بسیاری قائل است و برای ارتقای آن به شکلی که برای هر دو کشور منافع بیشتری داشته باشد، تلاش خواهد کرد. اما گروهی دیگر معتقدند با انتخاب بایدن او در مقابل ترکیه موضع قویتری اتخاذ خواهد کرد. برخی انتخاب بایدن را «پایان دوره اردوغان» ارزیابی میکنند و در این چارچوب پروندههایی را مطرح میکنند که هریک میتواند اردوغان را با مشکل مواجه کند. امریکا میتواند از این پرونده استفاده ابزاری کند. با پیروزی بایدن در انتخابات امریکا، ترکیه به فعالیتهای خود در موضوع اعاده فتحالله گولن و سایر اعضای این گروه ادامه میدهد. ترکیه تاکنون ۷ پرونده جداگانه در مورد اعاده گولن به امریکا فرستاده است. ترکیه بعد از هر انتخابات در امریکا، درخواست خود برای اعاده گولن و اعضای گروهش از امریکا را تکرار میکند و انتظار میرود در اولین دیدار دوجانبه اردوغان- بایدن این موضوع مجددا مطرح شود. با توجه به سیاستهای حمایتی بایدن از گروه گولن مشخص نیست او چه پاسخی به درخواست اردوغان بدهد.
منبع:http://iras.ir/
اندیشکده جریان، جریانی است نواندیش از جوانانی که باور به تحول در حوزه سیاست ورزی جهانی دارند.
جمعی از جوانان تحصیلکرده در رشته های علوم سیاسی و علوم اجتماعی و ارتباطات و اقتصاد و باورمند به اصول اخلاقی شریعت رهایی بخش حضرت دوست گرد هم آمده اند تا با انگیزه های غیر انتفاعی و غیر جناحی جهت بهبود اوضاع حیات جمعی بشر به تشریک مساعی پرداخته و با رویکردی دانش بنیان، مسئله محور، زمینه نگر و آزاداندیشانه امکان ایجاد یک هویت جمعی فضیلت خواهانه و معطوف به بازاندیشی در سیاست های جهانی را فراهم آورند.