وضعیت خاموش منتقد سعودی در هیاهوی مصالحه خلیجی

سلمان العوده، مبلغ محبوب اصلاح طلب با تعداد قابل توجهی از طرفدار در شبکه های اجتماعی در سپتامبر 2017 چند ماه بعد از محاصره قطر در ژوئن 2017 خطاب به 14 میلیون دنبال کننده توییتر خود نوشت: «خداوند قلب آنها را برای بهترین مردمشان ترمیم کند.» روز بعد، تیمی از افسران امنیتی دولت در خانه العوده در ریاض حاضر شدند و وی را دستگیر کردند.
وی بدون اتهام و محاکمه یک سال در زندان بود. سپس در سپتامبر 2018، دادگاه تخصصی سعودی که به پرونده های تروریسم رسیدگی می کند، 37 اتهام علیه سلمان العوده را اعلام کرد که شامل اعتراض به تحریم قطر و تحریک افکار عمومی علیه حاکم بود. دادستانی دولت عربستان سعودی به دنبال مجازات اعدام برای سلمان العوده است، اما عبدالله پسر العوده نگران است که قصور پزشکی مقامات سعودی او را از پا در بیاورد.
به گفته خانواده وی، سلامتی العوده در بازداشت بدتر شده است. در طی یک بازدید نادر از زندان، فرزندان وی مشاهده کردند که پدرشان وزن قابل توجهی از دست داده و از نظر شنوایی و بینایی مشکل پیدا کرده است. ریاض گزارش رسانه¬های گذشته در مورد سوءاستفاده از زندانیان را رد کرده و سفارت عربستان در واشنگتن به درخواست المانیتور برای اظهارنظر درباره بازداشت سلمان العوده پاسخی نداده است.
عبدالله العوده مدیر تحقیقات دموکراسی برای جهان عرب که توسط جمال خاشقجی روزنامه نگار مستقر در آمریکا، کمی قبل از قتل او در سال 2018 تاسیس شد، گفت: دولت عربستان آرام آرام پدر من را می کشد.» وی گفت: «همان دولتی که جمال خاشقجی را به طور غیرقانونی کشته است، سعی کرده پدر من را در دادگاه بکشد.»
جو بایدن رئیس جمهور منتخب آمریکا در جریان مبارزات انتخاباتی متعهد شد روابط ایالات متحده و عربستان را دوباره ارزیابی کند. او گفت که بر اقدامات مسئولانه سعودی اصرار خواهد کرد و عواقب آن را بر اقدامات بی پروا تحمیل خواهد کرد.
مدافعان حقوق بشر امیدوار هستند که بایدن چشم از اقدامات غیر قانونی عربستان سعودی که در مورد سلمان العوده عواقب زیادی برای خانواده او داشته است، نبندد. دولت سعودی اعضای خانواده العوده را برای خروج از کشور منع کرده است.
چگونگی رقم خوردن وضعیت شیخ سلمان العوده شیخ سلفی-اخوانی می تواند حامل پیامدهایی در داخل عربستان، در رویکرد آمریکا با ریاض و حتی در چگونگی کم و کیف مناسبات عربستان با قطر باشد. در این چارچوب و با توجه به دو فاکتور مصالحه عربستان و قطر و همچنین نزدیک بودن مراسم تحلیف ریاست جمهوری آمریکا، می توان وضعیت سلمان العوده را در پنج سناریو مورد ارزیابی قرار داد:
سناریو اول؛ فشار دولت بایدن برای آزادی العوده است که با توجه به رویکرد حقوق بشری دموکرات ها و بویژه انتقاداتی که پسر العوده از عربستان سعودی در میان نهادهای حقوق بشری و موسسات مربوطه بعمل آورده و خواهد آورد، شاهد فعالتر شدن این گروه ها برای فشار بر دولت آمریکا باشیم. همچنین با توجه به اهمیت حزب تازه تاسیس مشارکت ملی توسط گروهی از معارضین سعودی برای دولت آینده آمریکا، احتمالا این مسئله بطور جدی تر در دستور کار ماه های اولیه دولت بایدن در قبال عربستان قرار بگیرد.
سناریو دوم؛ استفاده از کارت العوده برای گرفتن امتیاز از دولت بایدن است که به احتمال زیاد مقامات سعودی برای نشان دادن انعطاف پذیری در مقابل رویکرد دموکرات ها در موضوعات حقوق بشری و یمن و در واقع برای خنثی سازی تهدیدات احتمالی و مواجهه کم هزینه¬تر در تقابل با رویکرد حقوق بشری دولت جدید آمریکا، دست به آزادی او در چند ماه آینده بزنند.
سناریو سوم؛ پادرمیانی دوحه برای آزادی العوده با توجه به مصالحه عربستان و قطر و بهبود روابط بین دو کشور که البته با توجه به زمانبر بودن آب شدن یخ محاصره، بعید است که ظرف چند ماه آینده از سوی دوحه در دستور کار قرار گیرد. اما با توجه به مطرح بودن مسئله اخوان و معارضین بین عربستان و قطر، این احتمال وجود دارد که وضعیت العوده بعنوان یک موضوع حسن نیت در روابط دو کشور مطرح شود.
سناریو چهارم؛ مرگ العوده در زندان با فرسایشی کردن روند محاکمه او و همزمان بازی با مسئله آزادی اوست که با توجه به وضعیت بغرنج العوده در زندان و قصور تیم پزشکی احتمال مرگ او در چنین گیر و داری محتمل خواهد بود.
سناریو پنجم؛ اعدام این روحانی منتقد است که با توجه به مراسم تحلیف ریاست جمهوری بایدن و افزایش فشارها در ماه های اولیه بر عربستان، احتمال تحقق چنین سناریویی از سوی عربستان به نسبت ماه¬های گذشته کمرنگ¬تر شده است.

منابع پژوهش در دفتر پژوهشکده موجود است.