برگزاری انتخابات ریاست‌جمهوری قرقیزستان؛ حرکت به سوی ثبات

1-    مقدمه

عملکرد «سادیر جباروف» و تیم او  در بازه چند ماه آینده (تا برگزاری انتخابات پارلمانی) به میزان زیادی وضعیت سیاسی قرقیزستان طی سال‌های آتی را مشخص خواهد کرد. جباروف می‌تواند تجربه‌ای از دو انقلاب پیشین را تکرار کند؛ یا همچون «قربان‌بیک باقی‌اف» مجددا در یک موج نارضایتی از قدرت کنار بکشد، و یا همچون «آلماسبیک آتامبایف» در ثبات قدرت را به دیگری تحویل دهد.

1-    روندهای یک ماه اخیر

2-   روندهای پیش از انتخابات

چندین روند محسوس در بازه پیش از برگزاری انتخابات ریاست جمهوری در قرقیزستان به وقوع پیوست. در فعل و انفعالات سیاسی، یک نامزد دیگر (رشید تاگایف) نیز از رقابت کنار کشید تا انتخابات با 17 نامزد برگزار شود. در یک کنفرانس مطبوعاتی 4 نامزد از مخالفین «سادیر جباروف» تفاهم‌نامه همکاری امضا کردند. «آداخان مادوماروف»، رهبر حزب «بوتون قرقیزستان»، «کلارا سارانکولاوا»، رئیس حزب سیاسی «اصلاحات»، «کانات عیسایف» رئیس سابق پارلمان و «کانیبیک ایمانعلی‌اف» گرد هم آمده و خواستار معرفی یک نامزد واحد شدند. این گروه همچنین یک کمپین علیه تبرئه غیرقانونی سادیر جباروف راه‌ انداخته و اظهار داشته به شورای قضات علیه این رای شکایت خواهند کرد. در همین حال جباروف نیز در حال تبلیغات انتخابات بود و از برنامه اصلاحی خود سخن گفت. برجسته‌ترین موضع‌گیری جباروف، اظهار این موضوع بود که اگر مردم بخواهند روسای جمهور سابق «عسکر آقایف» و «قربان‌بیک‌ باقی‌اف» (که به روسیه و بلاروس پناهنده شده‌اند) را به کشور باز می‌گرداند. در کنار این روندها کنش‌هایی ناملموس از تحرکات گروه‌های غرب‌گرا نیز مشاهده شد. بنیاد «علت مشترک» که در آستانه برگزاری انتخابات 4 اکتبر با حمایت 2 میلیون دلاری ایالات متحده آمریکا برای نظارت بر انتخابات تشکیل شده بود، در روزهای پیش از برگزاری انتخابات اظهار داشت 53 تخلف به وقوع پیوسته که شامل 31 مورد استفاده از منابع دولتی، 15 مورد خرید رای و 7 مورد اعمال فشار بود. این بنیاد تاکید کرد که بیشتر شکایات مربوط به جباروف است. در همین حال «سورانبای جین‌بیک‌اف»، رئیس‌جمهور مستعفی نیز در همین بازه اظهار داشت در صدد راه‌اندازی یک بنیاد عمومی برای فعالیت‌های فرهنگی، اجتماعی و خیریه است. در همین حال یک پراکندگی نیز در جناح بازنده (نزدیک به رئیس‌جمهور سابق) قابل مشاهده بود. رئیس حزب «بیریمدیک» از سمت خود استعفا داد. حزب «بیریمدیک» حزب پیروز و حاکم در انتخابات پارلمانی 4 اکتبر است که با حمایت «سورانبای جین‌بیک‌اف» تاسیس شده بود. در حزب «آتامکن» نیز تغییراتی محسوس قابل مشاهده بود. در این راستا «کلارا گلناره»، یکی از نمایندگان پارلمان از فراکسیون این حزب اخراج شد و ریاست فراکسیون نیز در پارلمان در همین بازه تغییر کرد.

روندهای امنیتی نیز به موازات مسائل سیاسی در این بازه بسیار مشهود بود. این روندها با دیدار رئیس کمیته دولتی امنیت ملی با «آلماسبیک آتامبایف»، رئیس‌جمهور سابق که اکنون در زندان کمیته امنیت ملی محبوس است، آغاز شد. در همین حال کمیته امنیت تدابیر سخت‌گیرانه‌ای را آغاز کرد. یک ستاد عملیاتی ویژه در این کمیته برای نظارت بر روندهای انتخابات ریاست جمهوری و جلوگیری از تکرار ناآرامی‌ها تشکیل شد. در همین حال «تاشیف»، رئیس کمیته نیز در اظهار نظری پرحاشیه تصریح کرد که برخی از نامزدها نه برای انتخابات، بلکه برای بی ثباتی آماده می‌شوند. او همچنین از بازداشت 29 نفر به جرم تروریسم و 28 نفر به جرم افراط‌گرایی در بازه پیش از انتخابات خبر داد. معاون وزیر کشور قرقیزستان نیز از آمادگی کامل پلیس و برخورد شدید با بی‌ثباتی (بر خلاف روندهای پس از 4 اکتبر) خبر داد. به موازات این روندها، برخی روندهای سیاسی-قضایی نیز با هدف کنترل فضای سیاسی- اجتماعی آغاز شد. مهم‌ترین خبر در این باره گشایش پرونده علیه «گلباره کالیوا»، رئیس سابق دادگاه عالی قرقیزستان به دلیل تخلفات بود که از سوی کمیته امنیت منتشر شد. در عین حال دو پرونده دیگر نیز برای «آلماسبیک آتامبایف» به جریان افتاد که یکی مربوط به تخلفات شهرداری بیشکک و دیگری در زمینه آزادی غیرقانونی «عزیز باتوکایف» بود. در همین حال حکم بازداشت «فرید نیازوف» که از چهره‌های سیاسی نزدیک به آتامبایف و فعال در اعتراضات 4 اکتبر بود، تمدید شد. «عموربیک بابانوف»، رهبر حزب «آتا ژورت» نیز برای بازجویی احضار شد. این روند حتی روز بعد از برگزاری انتخابات (11 ژانویه) نیز ادامه یافت و 2 نخست‌وزیر سابق در دولت «جین‌بیک‌اف» از جمله «کوباتبیک بورونوف» و «محمد ابوالقاضی‌اف» در خصوص پرونده وزیر بهداشت سابق به دادگاه احضار شدند. این در حالی است که پرونده گروگان‌گیری علیه جباروف که قبلا بخاطرش زندانی شده بود، برای همیشه بسته شد. سند این موضوع توسط وکیل او در شبکه‌های اجتماعی منتشر شد.

3-  روندهای پس از برگزاری انتخابات

در نهایت انتخابات ریاست جمهوری در تاریخ 10 ژانویه به آرامی برگزار  شد و «سادیر جباروف» با کسب حدود 80 درصد آراء توانست پیروز قاطع انتخابات شود. پس از او «آداخان مادوماروف»، رهبر حزب «بوتون قرقیزستان» با 6.5 درصد آراء در جایگاه دوم قرار گرفت و دیگر نامزدها هر کدام کمتر از 2 درصد از آراء را به دست آوردند. در همه‌پرسی برگزار شده برای تغییر نظام سیاسی کشور نیز 81 درصد از مشارکت‌کنندگان به تغییر نظام سیاسی کشور به ریاستی رای دادند. در همین حال تنها 10.66 درصد به نظام پارلمانی رای دادند. پس از پیروزی جباروف مراسم تحلیف وی نیز سازماندهی شد و رجب طیب اردوغان و نورسلطان نظربایف دو چهره مطرحی بودند که برای شرکت در مراسم تحلیف از آن‌ها نام برده شد.

در همین حال اگرچه برخی ناظران همچون نمایندگان سازمان امنیت و همکاری اروپا از برخی تخلفات سخن گفتند، اما در نهایت بنیاد «علت مشترک» به ارسال برخی توصیه‌ها برای افزایش مشارکت و ذکر شماری تخلفات جزئی بسنده کرد. سازمان امنیت و همکاری اروپا نیز در نهایت در بیانیه خود از روند برگزاری انتخابات تمجید کرد. اتحادیه اروپا نیز طی بیانیه‌ دیگری نتایج انتخابات را به رسمیت شناخت. پس از آن نیز ایالات متحده آمریکا با تبریک به جباروف رسما نتایج را تایید کرد. در کنار این موارد رهبران کشورهای همسایه نظیر روسیه، چین، قزاقستان، ازبکستان و تاجیکستان، در کنار ترکیه اولین کشورهایی بودند که به جباروف تبریک گفتند.

4-   تحلیل روند طی شده

روندهای پیش از انتخابات اخیر به آرامی و با مشارکت جدی کمیته دولتی امنیت ملی برگزار شد. این در حالی است که در انتخابات 4 اکتبر شاهد عدم همکاری نیروهای کمیته امنیت و حتی پلیس با دولت بودیم که نتیجه آن بروز شورش و آشوب‌های خیابانی بود.کمیته امنیت در وهله نخست تلاش‌های موثری برای آرام کردن مخالفین صورت داد، سپس تدابیر امنیتی را تشدید کرد و در نهایت در سطح عملیاتی حضور موثری در فرایند انتخابات داشت. در همین حال روندهای پس از انتخابات نشان از رضایت کشورهای غربی نسبت به روند انتخابات و شرایط سیاسی فعلی در قرقیزستان دارد. در این راستا نقش و نفوذ ایالات متحده و نهادهای غربی به ظاهر پررنگ‌تر بود، اما در مجموع به نظر می‌رسد تمام این تحولات در پازلی به اجرا در آمد که پیش‌تر در مسکو طراحی شده بود. در مجموع این انتخابات را می‌توان نخستین گام از روند بازگشت ثبات به قرقیزستان در نظر گرفت. در عین حال این ثبات با توجه به تغییر نظام سیاسی کشور از پارلمانی به ریاستی، با تحکیم قدرت سادیر جباروف آغاز شده است.

5-   روندهای احتمالی در آینده نزدیک

جباروف با پیروزی در انتخابات ریاست جمهوری و البته همه‌پرسی نخستین گام جدی برای ثبات در قرقیزستان را هم‌زمان با تحکیم قدرت خود برداشت. اکنون مهم‌ترین گام پیش ‌روی او تکمیل این روند با برگزاری انتخابات پارلمانی و تثبیت شرایط خود است. این روند احتمالا تا 5 ماه به طول می‌انجامد. در این بازه در سطح داخلی احتمالا جباروف به سمت جذب گروه‌های مخالفین میانه‌رو نظیر «آتاژورت» با اعطای سهمیه‌هایی در دولت رفته و در راستای تقویت جناح‌های نزدیک به خود تلاش خواهد کرد. با این حال پیش‌بینی می‌شود در همین راستا سهمی قابل توجه نیز برای گروه‌های مخالفین در پارلمان در نظر بگیرد. این گروه‌ها طبیعتا با نمایندگی 4 جریان متحد شده علیه وی در انتخابات ریاست جمهوری شکل خواهد گرفت. از سوی دیگر اما وی در بازی خود احتمالا پیش‌نویس قانون اساسی را با حداقل امتیازات برای پارلمان به پیش می‌برد که قدرت مخالفین فاقد ضمانت‌های اجرایی باشد. بدین ترتیب به لحاظ روانی فضای سیاسی مخالفین را با اعطای حس پیروزی در نبرد انتخاباتی پارلمانی کنترل کرده و در عمل به کار خود ادامه می‌دهد. او همچنین به خوبی می‌داند تحکیم کامل قدرت خود در پارلمان به ضرر او تمام خواهد شد و احتمالا ریاست بر پارلمان و کنترل بر جناح حاکم را به صورت حاشیه‌ای دنبال می‌کند. از این رو، شاید شاهد حضور حزبی به نمایندگی از دولت «سادیر جباروف» در انتخابات نباشیم. با این حال، پس از تصویب پیش‌نویس جدید قانون اساسی و برگزاری همه‌پرسی مربوط به آن، احتمالا در ساختار قورولتای که در قانون جدید پیش‌بینی شده، وی نفوذ بیشتری را برای خود در نظر بگیرد.

در سطح خارجی اما آنچه در حال حاضر به طور قطع مشخص است، تحکیم روابط بیشکک با مسکو می‌باشد. با این حال این احتمال نیز وجود دارد که به عنوان یک سیگنال مثبت به طرف‌های غربی، جباروف در پاسخ به دعوت «توکایف» اولین سفر خارجی خود را به مقصدی غیر از مسکو (نورسلطان، پایتخت قزاقستان) صورت دهد. در عین حال جباروف مذاکرات گسترده‌ای را در سطوح رسمی و غیررسمی با طرف‌های غربی برای دریافت کمک‌های مالی جهت بهبود وضعیت آشفته اقتصادی قرقیزستان آغاز خواهد کرد. این موضوع تقویت بیش از پیش نهادهای اجتماعی آمریکایی و گنجاندن برخی مولفه‌های غربی در برنامه اصلاحی جباروف را در پی خواهد داشت. همچنین به نظر می‌رسد او یک روند کند از همگرایی را با چین در پیش بگیرد و نسبت به تعدیل وضعیت بدهی‌ها به عنوان یک گزاره در مقابل افکار عمومی و نیز به عنوان یک امتیاز در برابر غرب استفاده کند.

6-   بایسته‌ها برای ایران

ایران غایب کامل تحولات پس از 4 اکتبر قرقیزستان بود. جمهوری اسلامی ایران حتی در یک مشی محافظه‌کارانه از پیام تبریک برای جباروف در بازه پس از استعفای جین‌بیک‌اف نیز خودداری کرد. با این حال اکنون که وی به عنوان رئیس‌جمهور منتخب و قانونی در راس قدرت قرار دارد، تهران می‌بایست هرچه سریع‌تر ابزارهای دیپلماسی را به کار گیرد. آقای روحانی اگرچه در تاریخ 24 دی ماه، 2 روز پس از اعلان نتایج اولیه اقدام به ارسال پیام تبریک برای آقای جباروف نمود، حضور یک مقام بلندپایه ایرانی در مراسم تحلیف وی می‌تواند پازل دیپلماسی ایران در قبال قرقیزستان را تکمیل کند. این موضوع به ویژه با توجه به ارسال 2 محموله کمک‌های بشردوستانه ایران به قرقیزستان طی ماه‌های اخیر و نیز روندهای جدید در صادرات دارو به این کشور بسیار حائز اهمیت است. ارسال سومین محموله کمک‌های بشردوستانه ایران به قرقیزستان می‌تواند گامی بسیار مهم برای روابط دو کشور محسوب شود. در همین حال، تاکید بر تسریع روند پیشین رو به رشد تعاملات در قالب کمیسیون‌های مشترک در بازه نخست ریاست‌جمهوری جباروف می‌تواند تصویر بهتری را از ایران در دولت جدید قرقیزستان تثبیت کند.

منابع پژوهش در دفتر پژوهشکده موجود است.