برجام، گام بعدی چیست؟

تهران می گوید بدنبال رفع تحریم ها است و واشنگتن می گوید مهار برنامه هسته ای ایران اولویت امنیت ملی آن کشور می باشد. بنابراین هر دو کشور مدعی هستند که منافعشان در گرو احیای برجام است؛ اما از ابتدای امسال شش دور گفتگو در وین برگزار شده که به نتیجه نرسیده است

انتخاب ابراهیم رئیسی به ریاست جمهوری ایران اوضاع را پیچیده تر کرده است. مذاکرات از ماه ژوئن بدلیل روند انتقال دولت در ایران، متوقف شده است. هفته گذشته مجلس ایران به کابینه رئیسی رأی اعتماد داد اما هر دو طرف ایرانی و آمریکایی، هنوز برنامه ای برای از سرگیری مذاکرات تعیین نکرده اند

با روی کار آمدن محافظه کاران در ایران و مواجهه جو بایدن با بحران های متعدد در آمریکا، تحلیلگران معتقدند احیای برجام سخت تر از همیشه شده است

نگار مرتضوی روزنامه نگار ایرانی-آمریکایی و تحلیلگر می گوید که نسبت به احیای برجام بدبین است. کسانی که در دولت رئیسی بر سر کار آمده اند بیش از اسلاف خود به ایدئولوژی های نظام باور دارند؛ آنان علاقه مند به ایجاد رابطه با چین و روسیه هستند و عجله ای برای مذاکره با آمریکا ندارند

مرتضوی افزود: «من خود را برای این احتمال که اصلا بازگشتی به برجام صورت نگیرد آماده می کنم. این مسئله هم تنها از جانب ایران نیست، بلکه دولت بایدن نیز علاقه چندانی به احیای برجام نشان نمی دهد. گرچه بایدن در کارزار انتخاباتی قول بازگشت به برجام را داد اما به نظر نمی رسد که علاقه چندانی به خرج سرمایه سیاسی روی این موضوع داشته باشد»

دولت بایدن می گوید که بدنبال توافقی طولانی مدت تر و محکمتر است و می خواهد گفتگوهای هسته ای را زمینه انجام مذاکرات گسترده تری با تهران از جمله در موضوع موشک های بالستیک و فعالیت های منطقه ای ایران کند.

روز سه شنبه وزیر خارجه ایران حسین امیرعبداللهیان گفت که ایران با از سرگیری مذاکرات وین موافق است. وی به همتای آلمانی خود هایکو ماس گفت مذاکرات باید منجر به رفع همه تحریم ها شود و حقوق ملت ایران تضمین گردد

امیرعبداللهیان به روشنی گفت که تهران بیش از آنکه بدنبال اصلاح روابط خود با غرب باشد علاقه مند به ایجاد رابطه با همسایگانش است. وی بحران های منطقه ای را به دلیل دخالت قدرهای خارجی دانست و افزود دولت ایران روابط خوب با همسایگان را در اولویت برنامه خود قرار می دهد

اما آیا روابط منطقه ای و رابطه با چین و جهان عرب، از اهمیت رفع تحریم ها برای ایران می کاهد؟ به گفته نیسان رفعتی تحلیلگر ارشد ایران در گروه بحران «اینکه محافظه کاران کل ارکان نظام را در کنترل گرفتند، به این معنی است که اکنون با پیکره ای مواجهید که همگی به مفهوم اقتصاد مقاومتی اعتقاد دارند»

رفعتی توضیح می دهد: طرفداران ایده اقتصاد مقاومتی اینگونه استدلال می کنند که ایران با اتکا به قابلیت های داخلی و تجارت منطقه ای از جمله صادرات نفت و گاز در حدی که تحریم ها اجازه می دهد، می تواند به اقتصادی برسد که گرچه پیشرفته نیست اما به حیات خود ادامه می دهد

بانک جهانی نشان می دهد که تولید ناخالص داخلی ایران با وجود افت شدیدی که در سالهای 2018 و 2019 داشت، علیرغم تحریمها و همه گیری کرونا دارد به وضعیت خوب خود بر می گردد

رفعتی افزود اما افزایش تولید ناخالص داخلی باعث می شود که از بسیاری از مشکلات و چالش های اقتصادی ایران همچون نرخ بالای بیکاری و تورم شدید –که زمینه اعتراضات سال گذشته را فراهم کرد- غافل بمانیم «در حکومت ایران افرادی هستند که واقعا فکر می کنند رفع تحریم ها به آن اندازه ای که گفته می شود ارزش و اهمیت ندارد. از دید آنها ایران توانسته است جلوی اثرگذاری تحریم ها را بگیرد و جان سالم به در برد، پس همچنان می تواند به این روند ادامه دهد»

احیای برجام مستلزم رفع تحریم های آمریکا و بازگشت ایران به تعهدات هسته ای خود است؛ اما واقعیت به این سادگی نیست. دولت بایدن اعلام کرده است تحریم های مربوط به برنامه هسته ای ایران را رفع می کند نه تحریم های مربوط به تروریسم و نقض حقوق بشر؛ این درحالی است که ایران از لزوم لغو تمام تحریم ها سخن می گوید

از سال 2015 ترامپ بیش از 1000 تحریم علیه ایران وضع کرد و بایدن نیز تعدادی تحریم بر آنها افزود. حذف برخی از این تحریم ها نیازمند پروسه ای طولانی است و چندین سازمان دولتی در آن دخیل هستند. بنابراین دو کشور باید نخست در مورد مشکل رفع تحریم ها توافق کنند

اما در مورد ایران نیز انطباق با برجام صرفا به معنای کاهش سطح غنی سازی نیست؛ بلکه ایران ذخایر عظیمی از اورانیوم غنی شده دارد که باید برای آنها فکری بکند. ضمن اینکه رژیم بازرسی بین المللی سختگیرانه آژانس بین المللی اتمی نیز باید مجدد از سر گرفته شود. اما دانش هسته ای که ایران در جریان تشدید برنامه هسته ای خود بدست آورده است قابل بازگشت نیست

در مذاکرات وین طرفین کارگروهی را برای رسیدگی به این مسائل ایجاد کردند. ماه آوریل حسن روحانی از حل 70 درصدی اختلافات سخن گفت اما رهبر انقلاب از نحوه پیشبرد مذاکرات ابراز نارضایتی کرد و ماه اوت در توئیتی نوشت که دولت رئیسی باید فارغ از مذاکرات هسته ای، روابط دوستانه ای با سایر کشورها برقرار کند «دیپلماسی نباید تحت تأثیر موضوع هسته ای قرار بگیرد؛ در موضوع هسته ای آمریکا بسیار بی شرمانه عمل کرد؛ آنها از برجام خارج شدند اما طوری صحبت کردند که انگار ایران از آن خارج شد. آنها مذاکرات را به سخره گرفتند؛ اروپایی ها نیز مانند آمریکا رفتار کردند»

بایدن هم گفت که در صورت شکست مذاکراتِ برجام، از گزینه های دیگر برای مقابله با ایران و برنامه هسته ای استفاده می کند. سینا طوسی تحلیلگر ارشد نیاک هشدار داد که در صورت عدم حل مسئله اتمی، تنش ها بین تهران و واشنگتن تشدید می شود. «اگر تیم جدید ایران خواستار امتیازات بیشتری شود و بایدن هم امتیاز ندهد، دوباره تنش متقابل افزایش پیدا می کند»

به گفته وی در صورت عدم توافق، ایران می تواند غنی سازی اورانیوم را افزایش دهد و آمریکا با همراهی اتحادیه اروپا تحریم های بین المللی را تشدید کند «چنین چرخه ای از تنش می تواند طرفین را در آستانه جنگ قرار دهد»

مرتضوی دو طرف را مقصر عدم یافتن راه حل می داند و می گوید «از زمان روی کار امدن بایدن، وی نیز همچون ترامپ با فشار حداکثری عمل کرده است و در طرف ایرانی نیز دولتی روی کار آمده که رویکردی سخت گیرانه دارد و حاضر به کوتاه آمدن نیست»

منبع:https://pe.annabaa.org