همگرایی و واگرایی در روابط منطقه ای عربستان و روسیه در خاورمیانه
تاریخ گسترش روابط روسیه با عربستان سعودی به بعد ازسال 2000 میلادی برمی گردد، تا پیش از این تاریخ در فاصله زمانی تشکیل این کشور(1932) تا فروپاشی اتحاد جماهیرشوروی سابق روابط جدی بین دوکشوروجود نداشت وحتی رابطه سیاسی مسکو و ریاض قطع بود .
دردهه 90 میلادی با وجود روابط رسمی سیاسی بین روسیه وعربستان ، فضای روابط متاثر ازچالشهای داخلی روسیه ( مشکلات اقتصادی ، درگیری با جدایی طلبان چچنی که مورد پشتیبانی قطروعربستان بودند) ووضعیت جهانی مثل جنگ اول خلیج فارس و جنگ بالکان قرارداشت و بطورکلی مثبت نبود.
روسیه بعداز سال 2000 میلادی ، با افزایش قیمت انرژی به ویژه نفت توانست وضعیت اقتصادی خود را بهبود ببخشد ودرنتیجه توانست جایگاه جهانی خود را بدست بیاورد.
سفرمقامهای رسمی دوحکومت به کشورهای یکدیگر وامضاء قراردادهای دوجانبه اکتشافات نفتی ، نظامی و فضایی به ارزش سه میلیارددلار ازجمله دستاوردهای این سفرها بود.
همکاری دوکشوردرچهارچوب اوپک پلاس( کشورهای تولیدکننده نفت اوپک وغیراوپک) باهدف تنظیم بازارنفت که درسال 2016 شروع وموجب تثبیت قیمت نفت درآن زمان شدازجمله محورهای همکاری عربستان و روسیه درچند سال اخیراست.
بااین وجود ، روابط مسکووریاض دارای عوامل همگرایی وواگرایی است که بعضی ازآنها تابع شرایط جهانی وبعضی دیگرثابت وتابع روابط کلی بین کشورهاست:
1- متغیرانرژی: روسیه وعربستان تولیدکننده نفت کشورهای عضواوپک وغیراوپک اند . اهمیت نفت وانرژی دراقتصاد وبه تبع آن قدرت سیاسی دوکشورموضوع مهمی است وحفظ قدرت برتردرعرصه تولید وتوزیع نفت برای دوطرف اولویت ویژه ای داردونفت عامل رقابت وهمکاری دوکشورمی باشد .
2- متغیرژئوپلیتیک: روسیه دریک دهه گذشته به دنبال ایفای نقش آفرینی درسیاست جهانی است ، درهمین چهارچوب مسکو روابط خود را با کشورها ومناطق گوناگون جهان گسترش داده است ودراین بین غرب آسیا و حوزه خلیج فارس ازجایگاه ویژه ای برخورداربوده است
روس ها به استناد روابط متوازن خود با همه کشورهای منطقه خود را به نسبت آمریکا که دارای روابط خصومت آمیزبا ایران ، سوریه وجنبش حماس است درموقعیت بهتری دانسته وازاین راه با گسترش رایزنی های سیاسی و همکاری های اقتصادی به دنبال بهره برداری ازاین سرمایه ژئوپلیتیک است ، ضمن آنکه تقویت حضوراین کشور درعرصه جهانی مستلزم استفاده حداکثری ازهمه ظرفیتهای ژئوپلیتیک است ، طرح امنیت خلیج فارس که سال گذشته روسیه آن را ارایه کرد دراین چهارچوب می توان ارزیابی کرد .
این موضوع برای عربستان که ایران وترکیه را رقبای منطقه ای خود می داند ، اهمیت زیادی دارد وهمکاری باکرملین برای ریاض مهم می باشد
3- متغیراقتصادی: اقتصاد روسیه که خیلی ضعیفترازرقبای جهانی خود ( آمریکا ، چین ، اروپا)است نیازبه تقویت دارد ، غرب آسیا به دلیل برخورداری از منابع مالی هم به جهت سرمایه گذاری وهم به جهت بازاربرای صادرات کالا ، به ویژه تسلیحات نظامی اهمیت زیادی دارد ، روسیه ، با این رویکرد به دنبال بهره برداری از ظرفیت عربستان است و قراردادهای اقتصادی با ریاض دراین راستا انجام می شود .
4- متغیرامنیتی: یکی ازمشکلات روسیه دردهه 90 میلادی ، حضورجنگچویان سنی درمناطق قفقازشمالی این کشوربود . افرادی که مورد پشتیبانی مالی و ایدئولوژیک عربستان سعودی وقطربودند . دورنگه داشتن مسلمانان روسیه وکشورهای آسیای مرکزی ازنفوذ جریان افراطی سلفی از اولیتهای روسیه است که درچهارچوب همکاری با ریاض و دیگرشیخ نشین های خلیج فارس بهتر می تواند انجام شود .
متغیرهای دیگرهمکاری :
بحران سوریه: ازجمله موضوع های مورد اختلاف دوکشور،مواضع مسکو وریاض درباره وضعیت سوریه است ، پشتیبانی سیاسی ونظامی روسیه ازحکومت بشاراسدکه موردحمایت تهران است وحمایت عربستان ازمخالفان دمشق ازجمله مواردی است که دوکشور را غیرمستقیم درمقابل هم قرارداده است ، با این وجود ، مسکو تلاش می کند این موضوع به سیاست کلی این کشوردررابطه با عربستان آسیب نزند .
بحران یمن: رفتار مسکودربحرانی که عربستان درگیرآن است به گونه ای است که ضمن حفظ توازن باعث رنجش سعودی ها نشود ، به ویژه اینکه مبارزان حوثی (انصارا…) درگیردربحران موردپشتیبانی تهران هستند ، با این وجود ، اقدام روسیه درتعلیق کارسفارت خود درصنعا ( پایتخت یمن) وانتقال کارکنان سفارت به ریاض که یک هفته بعدازکشته شدن علی عبدا…صالح دردسامبر 2017 انجام گرفت ، علامتی مثبت برای عربستان سعودی مبنی براراده کرملین برای تداوم سیاست حفظ موازنه منطقه ای ارزیابی میشود . البته این اقدام مسکو به سرعت توسط سران سعودی پاسخ داده شد وازسال 2017 به بعد ، ریاض پشتیبانی گذشته خود را ازقطعنامه های سازمان ملل که دخالت نظامی روسیه در اوکراین را محکوم می کرد ، کنار گذاشت وتصمیم گرفت دراین باره رای ممتنع بدهد .
بحران روابط قطروعربستان سعودی: به دنبال قطع رابطه پنج کشورعربی به رهبری عربستان با قطردرخرداد سال 1396 ، کرملین تلاش کرد بیطرفی خود را حفظ وموضع میانه ای را اتخاذ کند .
روسها همچنین پیشنهاد میانجیگیری را بین دوحه و ریاض درتیر 1396 ارایه کردند .
موضوع حقوق بشر وپشتیبانی از موضع عربستان: به دنبال قتل وحشتناک خاشقچی( روزنامه نگارسعودی) ، به دست نیروهای امنیتی این کشور درمهر سال 1397 ( 2018) ، پوتین گفت روسیه نمی تواند روابط خود را با عربستان تخریب کند ، همچنین درشهریور1397، روسیه دراختلاف کاناداو عربستان از ریاض پشتیبانی کرد .
درمجموع می توان گفت نگاه روسیه به روابط با عربستان علاوه بر امورمعمول دوجانبه ، عمل درچهارچوب راهبرد بزرگ این کشوربرای گسترش وارتقای جایگاه خود درنظام جهانی وتقویت چند جانبه گرایی است.
موضوعی که نه صرفا با نگاه سیاسی ، بلکه درنظرداشت ابعاد وظرفیتهای اقتصادی به ویژه انرژی وامنیتی انجام میشود ، ازسوی دیگر، کرملین به خوبی می داند که دراین راه با مانع سختی چون آمریکا و رقیبانی چون اروپا و چین رو به روست ودرنتیجه تلاش می کند ضمن دوری ازحساسیت برای سایرقدرت های ذینفع ، به آرامی با حرکت به سمت اهداف خود نقش روسیه را درایجاد توازن منطقه ای و به دنبال آن امنیت جهانی ارتقاء دهد.
منبع:http://iras.ir
اندیشکده جریان، جریانی است نواندیش از جوانانی که باور به تحول در حوزه سیاست ورزی جهانی دارند.
جمعی از جوانان تحصیلکرده در رشته های علوم سیاسی و علوم اجتماعی و ارتباطات و اقتصاد و باورمند به اصول اخلاقی شریعت رهایی بخش حضرت دوست گرد هم آمده اند تا با انگیزه های غیر انتفاعی و غیر جناحی جهت بهبود اوضاع حیات جمعی بشر به تشریک مساعی پرداخته و با رویکردی دانش بنیان، مسئله محور، زمینه نگر و آزاداندیشانه امکان ایجاد یک هویت جمعی فضیلت خواهانه و معطوف به بازاندیشی در سیاست های جهانی را فراهم آورند.
