تاثیر شوک آور این واقعه در ترکیه منجر به بروز واکنش های ضد و نقیض در میان مقامات ترکیه شد. برخی مقامات خبر از این دادند که اهداف عملیات اخیر آزاد سازی گروگان ها بوده و پیش از توفیق نظامیان ترکیه ای، پ‌ک‌ک اقدام به کشتن گروگان ها کرده است. اما چند روز بعد مقاماتی مانند وزیر دفاع اعلام کردند که پس از شروع عملیات متوجه حضور گروگان ها در غاری در گارا شده و برای آزادسازی آن ها در اثنای عملیات وارد عمل شده اند. اما پس از تصرف غار با اجساد بی جان گروگان ها مواجه شده اند. عدم شفافیت موجود در اطلاع رسانی مقامات ترکیه تا حدی بوده است که در بیانیه وزارت خارجه آمریکا آمده است که در صورت صحت (ادعای کشته شدن گروگان ها توسط پ‌ک‌ک) آمریکا این اقدام را محکوم می کند. پ‌ک‌ک نیز مدعی شده است که گروگان های کشته شده در این حادثه به دلیل استفاده بیش از حد نیروهای ترکیه از گاز های سمی در حین عملیات جان خود را از دست داده اند. پ‌ک‌ک عدم استقرار نیروهای ترکیه در این منطقه را عدم توفیق آن دانسته است. این در حالی است که مقامات ترکیه وضعیت نامطلوب جوی و جغرافیایی را عامل اصلی در ترک این منطقه خوانده است.
تصویری از محل غاری که گروگان ها در آن نگه داری می شدند.
در این عملیات که ابعاد گسترده ای نیز داشته در ابتدا بیش از 40 جنگنده اف 16 اقدام به بمباران مواضع پ‌ک‌ک نموده و سپس نیروهای نظامی از طریق هلی کوپتر وارد عملیات شده اند. مقامات ترکیه مدعی شده اند که در این عملیات بیش از 50 عضو پ‌ک‌ک کشته شده است. پ‌ک‌ک نیز در بیانیه ای از کشته شدن 37 نظامی ترکیه ای سخن گفته است. نکته قابل توجه در این عملیات این بوده است که نیروهای ترکیه عملیات خود را نه از شمال بلکه از جنوب گارا شروع کرده اند. به عبارتی دیگر نیروهای ترکیه از مرز ترکیه و عراق این عملیات را شروع نکرده بلکه از مناطق دیگر اقدام به انجام این عملیات نموده اند. یکی از اهداف انجام عملیات از جنوب گارا مسدود کردن مسیر ارتباطی گارا با قندیل و سنجار بوده است. با این حال نیروهای ترکیه پس از انجام عملیات، منطقه گارا را تخلیه کرده اند. به نظر می رسد وضعیت سخت کوهستانی این مناطق و نیز مقاومت نیروهای پ‌ک‌ک عامل اصلی در عدم استقرار نیروهای ارتش ترکیه (و عدم توفیق آن) بوده است. حجم عملیات و تعداد نیروهایی که در آن مشارکت داشته اند نشان می دهد که عملیات اخیر محدود به آزادسازی گروگان ها نبوده، بلکه برای تصرف منطقه گارا انجام شده است. تصرف گارا می توانست منجر به تسلط ترکیه بر مسیر ارتباطی میان قندیل و سنجار باشد.
چرا گارا؟
منطقه گارا در 20 کیلومتری دهوک و 120 کیلومتری قندیل قرار دارد. این منطقه که به صعب العبوری و ناهمواری معروف است اخیرا به محلی برای استقرار پ‌ک‌ک تبدیل شده بود. تا جایی که مقامات ترکیه مدعی اند که کمپ ها و پایگاه های آموزشی پ‌ک‌ک در آن جا مستقر است. گارا بر سر راه خط ارتباطی لجستیک میان قندیل، موصل، سنجار و از آن طریق مرز سوریه است. لذا گارا از نقطه نظر لجستیک و مسیر ارتباطی دارای جایگاه مهمی برای پ‌ک‌ک بوده و هست.گارا در فاصله 35 کیلومتری از مرزهای ترکیه قرار دارد.
مناطق زرد رنگ مناطق تحت کنترل حکومت محلی شمال عراق می باشد
از سال 2019 تاکنون عملیات های نظامی ترکیه در شمال عراق در مناطقی مانند هفتنین، هاکورک، آواشین، باسیان در ابعاد بزرگی انجام شده است. ترکیه در این مناطق و در عمق 30 کیلومتری مرزهای عراق اقدام به ایجاد بیش از 50 پایگاه نظامی کرده است. حمله به گارا نشان می دهد که ترکیه به دنبال بستن راه های ارتباطی میان نقاط مهم استقرار پ‌ک‌ک و گرفتن قابلیت های حرکتی از این گروه شبه نظامی است. برخی عملیات هلی بورن انجام شده در گارا را به دلیل صعب العبور بودن آن، نوعی شبیه سازی برای عملیات در قندیل عنوان کرده اند. اگرچه در حال حاضر چنین سناریویی (حمله به قندیل) چندان محتمل نیست.
یکی از اثرات عملیات نظامی اخیر ترکیه در شمال عراق عقب نشینی پ‌ک‌ک به مناطق جنوبی تر بوده است. این امر به معنای ورود پ‌ک‌ک به مناطق تحت کنترل اقلیم کردستان عراق است. این امر در نهایت به ایجاد اختلافات جدی میان حزب دموکرات کردستان عراق و پ‌ک‌ک منجر شده است. باید خاطر نشان کرد که ترکیه با مساعدت در زمینه استقرار پیشمرگان در مناطق اشغال شده توسط ارتش ترکیه، به دنبال تضعیف حضور پ‌ک‌ک از طریق حکومت محلی است. برخی منابع مدعی شده اند که پیشمرگان وابسته به حکومت محلی شمال عراق نیز با لباس های ارتش ترکیه در عملیات گارا مشارکت داشته اند.
عملیات گارا مقدمه ای برای عملیات سنجار؟
پس از سفر اخیر خلوصی آکار به عراق و دیدار با مقامات بغداد و اربیل گمانه زنی ها درباره عملیات ترکیه در منطقه سنجار بیشتر شده است. اردوغان نیز در پاسخ به سوال خبرنگاران در این زمینه از دادن تاریخ قطعی اجتناب کرده و در عین حال از احتمال وقوع چنین عملیاتی سخن به میان آورده است. رسانه های نزدیک به حکومت در ترکیه نیز از آمادگی برای حمله به سنجار سخن گفته اند. برخی محافل عملیات گارا را مقدمه ای برای عملیات ارتش ترکیه در منطقه سنجار می دانند. ترکیه از توافق سنجار که خروج شبه نظامیان پ‌ک‌ک و نیز نیروهای حشد الشعبی را الزام آور کرده و بر جایگزین شدن نیروهای حکومت مرکزی و اربیل در آن منطقه تاکید می کند، حمایت می نماید. با این حال پ‌ک‌ک تاکنون حضور نظامی خود در این شهر را به طرق مختلف تداوم بخشیده است. برخی سران حکومت محلی در اقلیم کردستان مدعی همکاری میان پ‌ک‌ک و حشدالشعبی شده اند. برخی رسانه های نزدیک به حزب دمکرات کردستان عراق مدعی شده اند که نیروهای یگان های مقاومت سنجار (YBS) وابسته به پ‌ک‌ک، به نیروهای حشدالشعبی پیوسته اند. این اقدام در راستای مخفی کاری نیروهای پ‌ک‌ک تحلیل شده است. گفته شده است که 1500 شبه نظامی یزیدی به هنگ 80 از حشدالشعبی پیوسته است.
پس از عملیات ترکیه در گارا، حشدالشعبی با افزایش تعداد نیروهایش در سنجار به حضور خود در این منطقه استحکام بیشتری بخشیده است. تا جایی که تعداد نیروهای این گروه نظامی متحد جمهوری اسلامی در سنجار از 12 هزار به 20 هزار نفر رسیده است. مقامات حشدالشعبی در سنجار نسبت به هرگونه اقدام نظامی ترکیه در این منطقه هشدار داده اند. و از دستور بغداد برای مقابله با هرگونه اقدام تجاوزکارانه ترکیه سخن گفته اند. پیش تر نیز هادی العامری و سران حشدالشعبی از اطلاع خود در باب زمینه سازی های ترکیه برای انجام عملیات در سنجار سخن گفته و نسبت به انجام آن هشدار داده بودند. سفر عبدالعزیز ابو فدک به سنجار در روزهای اخیر نیز حاوی پیامی جدید دایر بر جدیت حشدالشعبی در زمینه مقابله با حمله ترکیه است. خبرهایی از ارسال 8 هزار نیروی ارتش عراق به منطقه سنجار به دستور الکاظمی نیز به گوش می رسد.
اخیرا حمله ای موشکی به پایگاه نیروهای آمریکایی در اربیل انجام شده است. حمله ای که نیروهای نزدیک به مقاومت (گروه سرایا اولیا الدم) مسئولیت انجام آن را پذیرفته اند. برخی محافل، حمله اخیر به اربیل را در کنار پیام هشدار آمیز به آمریکا، پیام هشدار آمیزی به اربیل در زمینه همکاری با ترکیه در عملیات نظامی در گارا می دانند. حمله اخیر تهدیدی هشدارآمیز از جانب نیروهای متحد ایران در مورد حمله به سنجار بوده است.
نقاط قرمز رنگ مناطق استقرار پ‌ک‌ک
پس از عملیات گارا و نزدیک شدن حضور نظامی ترکیه در شمال عراق به حوزه نفوذ جمهوری اسلامی، ناظران شاهد بروز اختلاف نظرات و تضاد منافع میان دو کشور بوده اند. در حالی که ترکیه به دنبال افزایش نفوذ دولت مرکزی و حکومت محلی کردستان عراق در منطقه سنجار می باشد، ایران از تقویت قدرت حکومت مرکزی به بهای خروج حشدالشعبی از آن مناطق استقبال نمی کند. چرا که حضور نیروهای حشد الشعبی در سنجار برای دسترسی ایران به مرز سوریه از طریق عراق دارای اهمیت بسیاری است. این در حالی است که حکومت جدید آمریکا نیز مانند حکومت ترامپ نگاه مثبتی به حضور و قدرت گیری پ‌ک‌ک در شمال عراق ندارد. تا پیش از این حضور نظامی ترکیه در شمال عراق به دلیل عدم ایجاد تهدیدی جدی در قبال منافع حیاتی جمهوری اسلامی در عراق با واکنش جدی کشومان روبرو نشده بود. اما حمله ترکیه به سنجار که می تواند تهدیدی برای حضور نیروهای حشدالشعبی در شمال غرب عراق و اتصال محور مقاومت به مرزهای سوریه باشد، تهدیدی برای منافع حیاتی جمهوری اسلامی در عراق محسوب می شود. بنظر می رسد ایران تاکنون ترجیح داده بود نگرانی خود از اقدامات ترکیه در شمال عراق را در پشت پرده ابراز کند. اما با نزدیک شدن ترکیه به مرزهای عراق و سوریه، جمهوری اسلامی از طریق متحدان خود در عراق پیام هشداری به ترکیه صادر کرده است. اقدامات و موضع گیری های اخیر نیروهای نزدیک به ایران در عراق را باید پیام ضمنی ایران به ترکیه تلقی کرد. برخی ها معتقدند که ایران از طریق نیروهای حشدالشعبی در شمال عراق به دنبال محدود کردن گسترش نفوذ ترکیه در شمال عراق است.
عزم نیروهای متحد ایران در زمینه مخالفت با عملیات نظامی ترکیه در سنجار و ورود عنصر جدیدی در معادلات میدانی، قابلیت مانور ترکیه را محدودتر خواهد کرد. امکان این که ترکیه بخواهد با نیروهای تحت امر دولت مرکزی (حشدالشعبی) وارد درگیری شود ضعیف است. چرا که در کنار هزینه های جانی و مادی، می تواند واکنش های جدی بین المللی را برانگیخته و ترکیه را تحت فشارهای شدید بین المللی قرار دهد. یکی دیگر از موانع جدی موجود در برابر عملیات نظامی ترکیه در سنجار وقوع قتل عام یزیدی ها در این منطقه و حساسیت جدی افکار عمومی غربی در این زمینه است که هرگونه عملیات نظامی توسط ترکیه را بدل به اقدامی پرهزینه خواهد کرد.
تبعات داخلی کشته شدن 13 گروگان
13 گروگان کشته شده شامل افرادی بودند که از سال 2016 تا 2020 توسط پ‌ک‌ک ربوده شده بودند. این افراد عموما عضو نیروهای نظامی و امنیتی ترکیه بودند(سازمان امنیت، ارتش، پلیس). کشته شدن این افراد نه تنها عملیات گارا و نتایج آن را به حاشیه برد، بلکه فشارها به اردوغان و اعوانش مانند وزیر دفاع را افزایش داد. چنان چه گفته شد در حالی که آنکارا مدعی کشته شدن گروگان ها از جانب پ‌ک‌ک است، پ‌ک‌ک از کشته شدن گروگان ها در نتیجه بمباران و استفاده از گاز شمیایی توسط ارتش ترکیه سخن گفته است. این عملیات در شرایطی رخ داد که چند روز پیش از آن اردوغان مژده خبری خوب در روزهای آینده را داده بود که بنظرِ برخی از ناظرین مراد او از این خبر آزادی گروگان ها بوده است. برخی نیز معتقدند که خبر خوش مورد نظر اردوغان می توانست دستگیری یکی از سران پ‌ک‌ک باشد. اردوغان و حکومتش بدلیل کاهش محبوبیت در ماه های اخیر نیازمند یک پیروزی جدی در عرصه شمال عراق بودند و برنامه ریزی ها در این راستا انجام شده بود.
آکار در حال ادای توضیحات در مجلس، پس از عملیات گارا
اما عدم توفیق در عملیات اخیر حساب های اردوغان را تا حد زیادی نقش بر آب کرده است. حال برخی مخالفانِ حکومت در داخل معتقدند که ناکامی اخیر در عملیات گارا که به کشته شدن 13 گروگان منجر شد ممکن است جایگاه خلوصی آکار وزیر دفاع فعلی و یکی از نزدیکان اردوغان را نیز زیر سوال ببرد. چرا که ممکن است فردی برای فاجعه کشته شدن گروگان ها و نیز عدم توفیق در عملیات قربانی شود. با این حال تجربه سال های اخیر نشان داده است که اردوغان یکی از نزدیکترین همراهان خود در میان نیروهای مسلح را به راحتی قربانی نخواهد کرد.
از سوی دیگر برخی ها اتفاق اخیر (کشته شدن گروگان ها) را فرصت مناسبی برای افزایش فشارها به حزب دمکراتیک خلق ها دانسته و به دنبال افزایش فشار به گروه های کردی هستند.در همین راستا به فاصله اندکی پس از تایید خبر کشته شدن 13 گروگان ترکیه ای، نیروهای امنیتی اقدام به دستگیری بیش از 718 تن از اعضای حزب کردی دمکراتیک خلق ها در مناطق شرقی ترکیه کردند. این اقدام آخرین حلقه از زنجیره اقدامات حکومت برای مشروعیت زدایی از حزب دمکراتیک خلق ها و حرکت کردی در ترکیه است. بنظر می رسد کشته شدن 13 گروگان در روزهای اخیر فرصت مناسبی به حکومت و رسانه های وفادار به آن داده تا به بی اعتبارسازی حزب دمکراتیک خلق ها بپردازند. در روزهای اخیر فشارها بر این حزب به شدت افزایش یافته و قدمی دیگر در راستای تابوسازی هرگونه همکاری با آن برداشته شده است.
منابع پژوهش در دفتر پژوهشکده موجود است
- برچسب ها: اندیشکده, اندیشکده جریان, ترکیه, جریان, حشدالشعبی, شبه نظامیان پ‌ک‌ک, عبدالعزیز ابو فدک, عراق, عملیات سنجار, عملیات ناموفق گارا, گارا
اندیشکده جریان، جریانی است نواندیش از جوانانی که باور به تحول در حوزه سیاست ورزی جهانی دارند.
جمعی از جوانان تحصیلکرده در رشته های علوم سیاسی و علوم اجتماعی و ارتباطات و اقتصاد و باورمند به اصول اخلاقی شریعت رهایی بخش حضرت دوست گرد هم آمده اند تا با انگیزه های غیر انتفاعی و غیر جناحی جهت بهبود اوضاع حیات جمعی بشر به تشریک مساعی پرداخته و با رویکردی دانش بنیان، مسئله محور، زمینه نگر و آزاداندیشانه امکان ایجاد یک هویت جمعی فضیلت خواهانه و معطوف به بازاندیشی در سیاست های جهانی را فراهم آورند.
